به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، این روزها سفیدپوش شدن زمین آن هم با یک برف زمستانی می‌تواند یکی از بهترین اتفاقات باشد. بارش باران و برف از روز گذشته آغاز شد و اکثر مردم صبح دیروز با برفی زمستانی روبه‌رو شدند که یک ماه چشم‌انتظار آن بودند. آمار شرکت مدیریت منابع آب ایران نشان می‌دهد میزان بارندگی کشور از ابتدای سال آبی جاری در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته در برخی نقاط افزایش داشته است؛ به نظر می‌رسد شادی‌هایمان از بارش برف و باران می‌تواند ادامه‌دار باشد و از آن به عنوان ترسالی می‌توان یاد کرد. هرچند ذکر این نکته ضروری است که با توجه به قرارگرفتن ایران در منطقه خشک و بیابانی، این پدیده محیط‌زیستی را باید براساس مناطق مختلف تحلیل کرد.
مفهوم ترسالی به زبان ساده
با جست‌وجو در منابع علمی می‌توان فهمید ترسالی را به صورت ابداعی در برابر خشکسالی مطرح کرده‌اند تا شاید رخدادهای اخیر را با آن توضیح دهند. عملا به معنای فصل پربارش در یک‌سال است که در نقاط مختلف، معنای زمانی و مکانی خاص خود را دارد. هرچند کارشناسان تا همین دو ماه پیش اعتقاد داشتند قضاوت درباره ترسالی زود است و باید با توجه میانگین‌های سالانه و تغییرات آب‌و‌هوایی پنج‌سال اخیر این مساله را بررسی کنیم اما به نظر می‌رسد اگر روند افزایش سامانه‌های بارشی در کشور ادامه داشته باشد، امکان وقوع ترسالی غیرممکن نیست و باید منتظر آن باشیم.هرچند براساس نظرات کارشناسان در سال‌های گذشته نیز با دوره‌های پربارش اینچنینی روبه‌رو شده‌ایم که نقاط غرب، جنوب‌غربی و شمال کشور را درگیر خود کرده است اما اگر میزان بارشها در یک بازه زمانی کوتاه از حد نرمالی افزایش جهشی داشته باشد، می‌توان آن را به‌عنوان ترسالی در نظر گرفت. شاید از خود بپرسید آیا سیل شدید فروردین ماه و سیلاب اخیر سیستان و بلوچستان نشان‌دهنده شروع ترسالی است که پروین غفاریان، پژوهشگر علوم جوی و عضو کارگروه هواشناسی، اقلیم و اقیانوس‌شناسی دراین خصوص می‌گوید: «بارش‌های اولیه کشور ناشی از تغییر الگوی جوی است. در گذر از فصل سرما به گرما و تضاد دمایی امکان بارش‌های شدید موضوعی طبیعی است. از این‌رو در این حوزه باید میان تغییرات الگوی جوی با ترسالی تفاوت قائل شد.»
امیدوارم ترسالی در پیش باشد
در همین رابطه با برخی کارشناسان هواشناسی در این حوزه به صحبت پرداختیم. محمد اصغری، کارشناس مطرح حوزه هواشناسی در پاسخ به سوالی مبنی‌بر اینکه آیا می‌توان افزایش بارشها را به معنای ترسالی دانست، گفت: «ان‌شاءالله که ترسالی باشد، البته نمی‌توان قطعی گفت و مسئولان اقلیم‌شناسی باید در این حوزه پاسخگو باشند، چراکه ما نسبت به سال گذشته چندان پیشرفتی نداشتیم اما نسبت به میانگین بلندمدت افزایش بارشها را در کشور شاهد هستیم.»
شدت بارشها ادامه خواهد داشت
فریبا گودرزی، دیگر کارشناس هواشناسی هم در گفت‌وگو با «فرهیختگان» موضوع ترسالی را تایید کرد و گفت: «شرایط نشان می‌دهد در موقعیت ترسالی هستیم؛ چراکه میزان بارشها از حد نرمال بیشتر شده است. چندسالی در کشور خشکسالی داشتیم اما اکنون با افزایش بارشها مواجه شده‌ایم. البته این مساله را در برخی استان‌ها بیشتر مشاهده کرده‌ایم. به‌طور کلی این هفته شدت بارشها ادامه خواهد داشت و شاید میزان آن تا حدی تغییر کند. در هفته آینده هم سامانه بارشی دیگری وارد منطقه می‌شود و بارشها در هفته آتی هم به همین صورت با شدت ادامه خواهد داشت. در مناطق سیل‌زده مانند سیستان و بلوچستان هم در آخر هفته با افزایش بارشها مواجه خواهیم بود. بخش‌های جنوب و جنوب‌غربی در این مساله با افزایش بارشها مواجه خواهند شد. میزان بارشها در سال جاری با اندکی کاهش مواجه شده است، به‌طوری که میزان در سال گذشته 119 میلی‌متر و در سال جاری به 115 میلی‌متر رسیده اما متوسط آن در بلندمدت حدودا 91 درصد افزایش داشته است. ازجمله دلایل این مساله می‌توان به تغییرات اقلیمی اشاره کرد که این مساله هم تنها به ایران محدود نیست و در کل جهان با چنین پدیده‌ای مواجه است.»
افزایش بارش برف و باران در بهمن و اسفندماه
در این شرایط و با توجه به اظهارنظر کارشناسان هواشناسی، امکان وقوع ترسالی امر عجیبی نیست و عملا باید منتظر باران‌های شدیدی در اکثر نقاط کشور باشیم. موضوعی که باید برای آن فکری اساسی شود و نباید از کنار آن به سادگی رد شد. در این باره با یکی از کارشناسان پیش‌بینی سازمان هواشناسی به گفت‌وگو پرداختیم و جزئیات این مساله را با او در میان گذاشتیم. صادق ضیاییان، مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی کشور درباره میزان بارش برف و باران در تهران و دیگر نقاط کشور به «فرهیختگان» گفت: «در این هفته بارندگی‌ها در کشور به تناوب ادامه خواهد داشت، برای مثال روز گذشته بارندگی و بارش برف را در تهران و خراسان و برخی مناطق کشور داشته‌ایم. بارندگی‌ها در روز دوشنبه در سواحل دریای خزر ادامه خواهد داشت و این سامانه بارشی روز سه‌شنبه به ایلام و کردستان خواهد رسید. در روز چهارشنبه استان‌های حاشیه زاگرس مانند کهگیلویه و بویر‌احمد، چهارمحال‌و‌بختیاری، خوزستان و فارس بارش خواهند داشت که عمق بارشها زیاد و قابل‌توجه است. سامانه بارشی در روز پنجشنبه هم به سمت هرمزگان می‌رود اما انتظار سیلاب در مناطق سیل‌زده را نداریم و اگرچه بارش باران وجود دارد اما میزان آن خیلی زیاد نیست. پیش‌بینی می‌کنیم بارشها در بهمن و اسفند سال جاری به صورت نرمال و حتی بیشتر از نرمال خواهد بود.»
ترسالی را باید در بستر منطقه‌ای سنجید
ازجمله دلایلی که به‌عنوان علت وقوع ترسالی در کشور به آن اشاره می‌شود، تغییرات اقلیمی است که در دنیا هم به آن اهمیت بسیاری می‌دهند. در این شرایط باید به این مساله اشاره کرد که معضلات زیست‌محیطی همچون گرم‌شدن کره زمین و افزایش گازهای گلخانه‌ای ازجمله عواملی است که بر این مساله دامن زده و آن را تشدید می‌کند. هرچند درباره ترسالی باید به این نکته هم توجه کرد که نمی‌توان این مساله را به کلیت کشور تعمیم داد و باید آن را براساس مناطق مختلف سنجید.
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران کشور در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در پاسخ به سوالی مبنی‌بر اینکه با توجه به افزایش بارشها می‌توان از آن به‌عنوان ترسالی در کشور نام برد، گفت: «ترسالی مفهوم بلندمدت و کوتاه‌مدتی دارد. این موضوع را باید در بستر منطقه‌ای سنجید، چراکه از نظر هواشناسی در بخشی از کشور شرایط ترسالی و در بخشی شرایط کم‌بارشی وجود دارد. برای مثال در جنوب‌شرق کشور، از ابتدای سال آبی بارندگی‌ها دو تا سه برابر میزان نرمال بوده است، به‌خصوص در استان‌های بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان، بخش جنوبی کرمان این مساله دیده می‌شود و میزان بارش از میانگین بلندمدت فراتر است. با این وجود در حوزه غرب کشور به‌ویژه استان‌های واقع در دامنه‌های زاگرس مرکزی، بارشها کمتر از نرمال است. به‌عنوان مثال بارندگی در استان‌های کرمانشاه، کردستان، چهارمحال و بختیاری، آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی و اردبیل و در شمال شرق در استان‌های خراسان شمالی و گلستان بارش کمتر از نرمال است. در مناطق کم‌بارشی یاد شده، با توجه به اینکه تقریبا نیمی از سال آب در حال سپری شدن است، با وجود پیش‌بینی بارش در حد نرمال در باقی‌مانده سال آبی، احتمال این مساله وجود دارد که تا آخر سال نیز سرجمع بارش به میزان نرمال نرسد. درنتیجه این استان‌ها نه‌تنها در شرایط ترسالی نیستند بلکه می‌توان گفت عملا از نظر هواشناسی در دوره خشکسالی نسبی به سر می‌برند. در مناطق مرکزی مانند تهران، قم، قزوین و همدان هم بارش در شرایط نرمال با گرایش افزایشی است و از منظر هواشناسی نه ترسالی و نه خشکسالی دارند که شرایط خوبی است. در یک مقیاس کلی استان‌های غربی کشورمان سال قبل از نظر بارش شرایط خوبی داشتند، اما امسال شرایط‌شان چندان مطلوب نیست، در حالی که در استان‌های جنوب‌شرقی شرایط بارش در سال گذشته نامطلوب بود ولی امسال شرایط نرمال تا فراتر از نرمال و بارش بیش از میانگین بلندمدت است.»
تغییرات اقلیمی؛ یکی از علل وقوع ترسالی
او در ادامه به تشریح علت وقوع چنین مساله‌ای و ارتباط آن با تغییرات اقلیمی پرداخت و تاکید کرد: «ما نمی‌توانیم علت تغییرات بارش در یک‌سال را به‌طور کلی به تغییرات اقلیمی نسبت دهیم یا اینکه تاثیر آن را رد کنیم. به هرحال تغییرات اقلیمی تاثیر خودش را دارد و تغییر اقلیم به صورت جهانی تاثیرگذار است و این تاثیر را در شرایط جوی و در مقیاس جهانی مشاهده می‌کنیم و حتما تاثیرات منطقه‌ای نیز دارد. تغییرات بارش هم در بازه زمانی فصلی و هم سالانه است، به این صورت که در برخی فصل‌ها یا سال‌ها ترسالی و در برخی سال‌ها خشکسالی داشتیم و سرجمع شرایط نسبتا پایدار حاکم بوده است. اما به‌خصوص در یکی، دو دهه اخیر بسامد خشکسالی‌ها بیشتر شده که می‌توان این موضوع را به تغییر اقلیم نسبت داد. از طرفی ماهیت خود اقلیم نیز متغیر است. از حدود 50 تا 60 سال گذشته، ترسالی و خشکسالی را به تناوب داشته‌ایم و به این صورت شرایط به صورت پایدار پیش رفته است. ولی در 10 تا 15سال گذشته غیر از سال آبی 9۸-9۷، ترسالی نداشتیم و عمدتا با خشکسالی‌هایی با درجه‌های متفاوت روبه‌رو شده‌ایم. روند تغییرات نشان می‌دهد برآیند کلی کاهش بارندگی و افزایش نسبی دما بوده است و این مساله با اندازه‌گیری و ارزیابی مقادیر بارش و دمای هوا در کشور در بازه زمانی بلندمدت مشخص شده است.
مساله وجود روند کاهشی بارش و وقوع خشکسالی و روند افزایش نسبی دمای هوا در بلندمدت، عمدتا به تغییرات اقلیمی برمی‌گردد و بخشی از آن هم به ماهیت اقلیم که تغییر‌پذیر است. ذکر این نکته نیز ضروری است که ایران در منطقه‌ای واقع شده که بارش در اغلب نقاط کشور به جز ناحیه خزر یک‌سوم تا یک‌چهارم متوسط دنیا و کمتر از آن است، در حالی که مقدار متوسط بارش دنیا 800 تا 1000 میلی‌متر است، در ایران حدود 230 تا 250 میلی‌متر است. در نتیجه عدد بارش در کشورمان چندان بالا نیست و با توجه به کم‌بارشی اقلیمی کشور، تاثیرپذیری و تغییرات بارش سالانه آن زیاد است. به این صورت که مثلا در برخی مناطق کشور در یک ماه یا فصل 50 تا 100 میلی‌متر بارش داریم، اما در سال دیگر در همان مناطق پنج میلی‌متر هم بارش نداریم. نوسانات اقلیمی در کشورمان به خاطر ماهیت خشک و نیمه‌بیابانی آن قابل‌توجه است.»
در پایان باید گفت با توجه به اینکه براساس گزارش هواشناسی جهانی، از زمان انقلاب صنعتی و گسترش شهرنشینی دنیا در کنار تخریب محیط‌زیست، دمای هوای کره‌زمین افزایش پیدا کرده، باید همه تلاش خود را در این زمینه به کار گیریم تا از افزایش بیشتر گازهای گلخانه‌ای جلوگیری کنیم. گازهای گلخانه‌ای نسبت به پنج سال قبل با 20 درصد افزایش روبه‌رو شده‌اند و تداوم آن می‌تواند نگران‌کننده باشد، درحالی که پیش‌تر سرعت بالا آمدن سطح آب دریا 3.2 میلی‌متر بود، در دوره اخیر دریاها به‌طور متوسط سالانه پنج میلی‌متر بالا آمده‌اند. در نتیجه همه باید تلاش خود را به کار گیرند تا در دهه‌های آینده بتوانیم از میزان گازهای گلخانه‌ای و پدیده‌های مخرب زیست‌محیطی بکاهیم.»
* نویسنده: الهه قاسمی، روزنامه‌نگار