به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، پس از جمعه تلخ که حمله آمریکایی‌ها در نزدیکی فرودگاه بغداد منجر به شهادت سپهبد قاسم سلیمانی، ابومهدی المهندس معاون حشدالشعبی عراق و همراهان آنان شد، بحث‌های مختلفی درباره واکنش ایران به این اقدام تروریستی شکل گرفت. بسیاری از صاحب‌نظران در این‌باره عقیده دارند ایران باید واکنش نظامی قاطعی داشته باشد تا آمریکا عقب‌نشینی کند. اگر ایران این اقدام را انجام ندهد، آمریکا قطعا مراحل گستاخی خود را فراتر خواهد برد. البته غیر از موضوع نظامی، بحث دیگری نیز دنبال می‌شود که جنبه حقوقی این اقدام تروریستی را می‌توان از آن طریق دنبال کرد. مساله حقوقی باید از طریق مجامع و دادگاه‌های بین‌المللی دنبال شود. البته آن‌طور که سال‌های متمادی نشان داده است، همیشه در دادگاه‌ها و مجامع بین‌المللی حق و عدالتخواهی مورد توجه قرار نگرفته، بلکه وتو و زور مستکبران همیشه در اولویت این مجامع بوده است.از سوی دیگر، اما در واکنش به این موضوع، اگنس کالامارد، گزارشگر ویژه سازمان ملل اعلام کرد ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس و ابومهدی المهندس، جانشین فرمانده نیروهای حشدالشعبی، قوانین بین‌المللی از جمله قوانین حقوق بشری را نقض می‌کند. بنا بر گزارش ایرنا از صفحه رسمی توئیتر کالامارد، او نوشته است: «استفاده از پهپادها و دیگر ابزار برای ترور به هیچ عنوان قانونی نیست. نیروی قهریه و کشنده تنها زمانی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد که استفاده از آن برای دفاع در برابر تهدیدات حیاتی کاملا ضروری باشد.»
عده‌ای دیگر از کارشناسان مسائل سیاست خارجی اما بر این عقیده هستند که کشورهای دیگر مکانیسمی ندارند تا آمریکا را وادار به پاسخگویی کنند. کریم دهکردی، کارشناس حقوق بین‌الملل و مدرس دانشگاه تهران در گفت‌وگو با رسانه‌ها می‌گوید: «فقط کار نمادین می‌شود انجام داد و اگر زورتان برسد و کشورهای دیگر موافقت کنند، یک قطعنامه نمادین را طرح کرد که در مجمع عمومی صادر شود. البته هیچ ضمانت اجرایی هم ندارد؛ یعنی آمریکا بابت این کارهایش هیچ جا پاسخگو نیست و ما مکانیسمی نداریم که آمریکا را وادار به پاسخگویی کند. به همین دلیل باز کردن بعد حقوقی این مساله به صلاح نیست و بیشتر دلسردی می‌آورد تا اینکه قوت قلب باشد. بنابراین بعد حقوقی را باید رها کنیم و اجازه بدهیم وزارت خارجه اقدامات و پیگیری‌های لازم را انجام دهد.»
دو استاد دانشگاه نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» نظرات متفاوتی را ارائه کردند.حسن تاجیک، عضو هیات‌علمی گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب و سیدحامد موسوی، استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران هر دو بر این عقیده‌اند که ایران باید پاسخی کوبنده به آمریکا بدهد تا دیگر او نتواند چنین اقداماتی انجام دهد.
جشن آمریکا را به عزا تبدیل خواهیم کرد
حسن تاجیک، عضو هیات‌علمی گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب درباره اقدام تروریستی آمریکا که منجر به شهادت سردار قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس شد، می‌گوید: «در موضوع ترور سردار شهید سلیمانی و اقدامی که آمریکایی‌ها انجام دادند، باید عنوان کرد این اقدام یک کنش نیست، بلکه واکنشی به توفیقات حاج قاسم و پیروزی‌های محور مقاومت بود که استکبار جهانی تحمل آن را نداشت.»
او در موضوع پیگیری حقوقی اقدام آمریکایی‌ها از سوی ایران یا کشورهای حوزه مقاومت عنوان کرد: «این اتفاق باید بیفتد؛ ولی باید گفت آیا نتیجه خواهد داد یا خیر و در کل می‌توان به این سیستم‌ها اعتماد کرد؟ باید این نکته را بیفزاییم که نهادهای بین‌المللی در اختیار خود کشورهای غربی و آمریکاست؛ آن کشورهایی که در برابر کودک‌کشی در غزه، ترور گذشته نیروهای مقاومت و محاصره مردم بی‌گناه یمن ساکت بودند، انتظار اینکه برای اقدام تروریستی آمریکا رخ نشان دهند، غیرقابل تصور است.»
تاجیک گفت: «خود زورمداران قوانین بین‌المللی را طراحی و اجرا می‌کنند، پس هر کدام از دولت‌های مستکبر که زور بیشتری داشته‌اند، مسائلی را به حقوق بین‌الملل تحمیل کرده‌اند یا حتی گاهی قوانینی را که خودشان نیز وضع کرده‌اند رعایت نمی‌کنند؛ مثلا وتو بخشی از قانون بین‌الملل است که شیوه‌ای کاملا غلط دارد؛ چه معنی دارد کسی یا سازمانی در یک رای‌گیری نیروی بیشتری برای به کرسی نشاندن عقیده خود داشته باشد؟ در این صورت اصلا رای‌گیری چه معنی خواهد داشت؟»
عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب در ادامه با اشاره به اینکه ایران می‌تواند پاسخ‌های مستقیم و غیرمستقیمی داشته باشد، افزود: «جوابی که ایران به آمریکا می‌دهد باید شایسته باشد و مانند پاسخی که به صدام دادیم باشد. باید همان‌گونه که در لبنان به رژیم صهیونیستی جواب دادیم، واکنش محکمی به آمریکا بدهیم؛ اینکه برخی‌ها مطرح می‌کنند باید یکی از سران ارتش آمریکا را بزنیم، کاملا غلط است، چون اصلا هیچ کدام از آن اشخاص آمریکایی در مقام قیاس با سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی نیستند.»
وی تصریح کرد: «جهان آزاد نسبت به ترور شهید سلیمانی واکنش نشان می‌دهد و نفرتی که امروز از آمریکا می‌بینید، نشانه همین موضوع است. شما ببینید در سرتاسر عالم هرجا آمریکا مظلومی را به شهادت رسانده، امروز با ما و مقاومت هم‌صدا شده است و این همدردی ملت‌ها با مقاومت را نشان می‌دهد که عنصری کلیدی از دست رفته و همین همدردی ظرفیتی برای مبارزات قوی‌تر با استکبار خواهد شد.»
تاجیک اضافه کرد: «در حال حاضر مقاومتی که در فلسطین، لبنان، سوریه و یمن وجود دارد، نشانه این است که اتحاد در میان اعضای این محور شکل گرفته و امیدواریم این اقدام آمریکایی‌ها موجب یکپارچگی بیشتر شود؛ همان‌طور که اسلام عنوان می‌کند دشمنان ما احمق هستند و این جمله مصداق اصلی آمریکایی‌ها خواهد شد.»
این استاد دانشگاه با تاکید بر این موضوع که نبرد میان خیر و شر از ابتدای خلقت وجود داشته، عنوان کرد: «الگوی ما امام حسین(ع) است. ما مقاومت را از عاشورا درس گرفته‌ایم. هرچند در آن مقطع نیز اشقیا جشن گرفتند و از پیروزی خود سخن گفتند، ولی شاهد بودیم که خوشحالی آنها دوام نداشت. شادی آمریکایی‌ها نیز دوامی نخواهد داشت؛ این را از فردای تشییع و خاکسپاری شهدای مقاومت باید دید که چگونه ضربات محکم بر آمریکا و هم‌پیمانانش جشن آنها را به عزا تبدیل می‌کند.»
تاجیک در پایان افزود: «انقلاب اسلامی نقطه عطفی در تاریخ ایران و حتی منطقه بود. زمانی آمریکایی‌ها دو روزه حکومت محمد مصدق را سرنگون کردند، ولی حالا هشت سال است نمی‌توانند حکومت سوریه را ساقط کنند. زمانی بود که آمریکایی‌ها هواپیمای مسافربری ما را با مسافران بی‌گناه هدف قرار دادند، ولی حالا ما پهپاد آنها را هدف قرار می‌دهیم و آمریکا نه‌تنها غلطی نمی‌کند، بلکه به‌خاطر اینکه هواپیمای سرنشین‌دار آنها را نزدیم، تشکر هم می‌کند. مقاومت امروز در تمامی عرصه‌ها پیش رفته و اصطلاحا پدر دشمن را درمی‌آورد.»
عدم واکنش ایران به‌مثابه پیروزی ترامپ در آمریکا
موسوی، استاد دانشگاه تهران درباره پیگیری حقوقی شهادت سردار سلیمانی توسط آمریکا از سوی ایران در دادگاه‌های بین‌المللی گفت: «قطعا پیگیری مباحث حقوقی در ارتباط با شهادت سردار قاسم سلیمانی کار بسیار خوبی است، اما نباید تنها به این کار اکتفا و البته اعتماد کرد و تصور کنیم که از طریق راه‌های حقوقی، می‌توانیم احقاق حق کنیم؛ چراکه نمونه آن را در مساله برجام می‌بینیم که شکایت هم کردیم و حتی رای دادگاه را هم کسب کردیم، ولی عملا اتفاق خاصی رخ نداد.»
او با بیان اینکه اگر تصور می‌کنیم کشاندن مساله شهادت سپهبد سلیمانی به دادگاه‌های بین‌المللی می‌تواند به احقاق حق کشور منجر شود، گفت: « باید بگویم هیچ‌گاه این اتفاق نخواهد افتاد، آمریکا هیچ‌گاه و به‌خصوص در دورانی که ترامپ به‌عنوان ریاست‌جمهوری آن در کاخ سفید حضور دارد، به هیچ عنوان به مسائل حقوقی پایبند نیست، با این حال باید این مساله را پیگیری کرد تا در بین افکار عمومی دنیا حقانیت ما به اثبات برسد و نباید از این مساله غافل شویم که چنین اقداماتی نتیجه عملی برای ما نخواهد داشت.»
این استاد دانشگاه تهران درباره تهدید آمریکا درخصوص حمله به 52 نقطه کشور تصریح کرد: «آمریکایی‌ها بعد از ترور قاسم سلیمانی تمام تلاش‌شان این است که بتوانند فضایی ایجاد کنند که ما به این اقدام‌شان یا واکنش نشان ندهیم یا واکنش‌مان بسیار ضعیف باشد و این مهم را از دو طریق دنبال می‌کند. در حقیقت آنها از طریق اروپا و دیگر کشورها پیغام می‌آورند تا ایران خویشتنداری کند و در کنار آن، راهکار دوم‌شان نیز همین تهدیدهایی است که از سوی ترامپ می‌بینیم و هدف هر دو مسیر نیز عدم نشان‌دادن واکنش ازسوی ایران است.»
موسوی با بیان اینکه قطعا اگر ما واکنشی به این مساله نداشته باشیم، برای ترامپ یک پیروزی در داخل آمریکا محسوب می‌شود، گفت: «در حال حاضر ترامپ در داخل کشور آمریکا با انتقادات زیادی روبه‌رو شده و منتقدانش معتقدند او با ترور قاسم سلیمانی کار اشتباهی مرتکب شده است و در چنین شرایطی قطعا اگر ما واکنشی نشان ندهیم یا واکنش ضعیفی داشته باشیم، ترامپ به منتقدان خود می‌گوید که نه‌تنها هیچ اشتباه محاسباتی نداشته، بلکه منتقدانش اشتباه می‌کنند.»
او اظهار داشت: «امروزه در داخل آمریکا دو رویکرد وجود دارد و مشخص هم نیست که ترامپ کدام‌یک از این رویکردها را انتخاب می‌کند؛ اولین رویکرد این است که آمریکا باید نیروهایش را در خاورمیانه با توجه به شرایط جدید کاهش دهد، چراکه طبیعتا هرکدام از نیروها و تجهیزات نظامی آمریکا در خاورمیانه به‌عنوان هدف برای ایران تلقی می‌شود و رویکرد دوم هم این است که با توجه به چالش جدید ایجادشده میان ایران و آمریکا، این کشور باید نیرو و تجهیزات بیشتری به خاورمیانه اعزام کند و شخصا نیز معتقدم آنها منتظر هستند تا واکنش ایران را ببینند و بعد از آن تصمیم بگیرند که کدام رویکرد را انتخاب کنند.»
این استاد دانشگاه تهران با اشاره به خروج آمریکا از عراق تصریح کرد: «قطعا این مساله موفقیت بزرگی محسوب خواهد شد، چراکه بیرون کردن نیروهای آمریکایی از عراق، برای این کشور یک شکست بزرگ محسوب می‌شود. به عبارت دیگر، از آنجاکه عراق برای آمریکا یک کشور استراتژیک به شمار می‌رود، خروجش از عراق به‌عنوان یک شکست برای آمریکا محسوب می‌شود. از آنجاکه عراق منابع طبیعی زیادی دارد و در قلب خاورمیانه قرار گرفته و از همه مهم‌تر به‌دلیل اینکه آمریکایی‌ها از سال 2003 به بعد هزینه‌های مالی و جانی زیادی در این کشور صرف کردند، طبیعی است که خروج‌شان از این کشور به‌عنوان اولین شکست آمریکا بعد از شهادت قاسم سلیمانی محسوب می‌شود.»
موسوی با بیان اینکه اگر خروج آمریکا از عراق جزء استراتژی ایران بوده، قطعا استراتژی درستی را انتخاب کرده است، خاطرنشان کرد: «اگر هم غیر از این بوده، ایران باید بعد از این، خروج آمریکا از عراق و تمام منطقه را به‌عنوان استراتژی خود درنظر بگیرد؛ با این حال نباید فراموش کنیم که اهمیت عراق برای آمریکا بسیار بیشتر از دیگر کشورهای خاورمیانه است و این‌طور نیست که بگوییم خروج آمریکا از عراق با خروج آمریکا از امارات برای این کشور به یک میزان اهمیت دارد، قطعا عدم حضور نیروهای آمریکا در عراق شکست بسیار سنگین‌تری نسبت به امارات است.»
* نویسنده: یزدان محمدی، روزنامه نگار