به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، دکتر علی جاوید، رئیس دانشکده علوم دانشگاه آزاد اسلامی مشهد طی یادداشتی در روزنامه «فرهیختگان» نوشت: سرانجام، دست خونین نظام سلطه و آمریکای جنایت پیشه سبب شلیک گلوله‌هایی شد که سینه بهترین مردان سرزمین ایران و عراق را نشانه گرفته بودند؛ سردار رشید اسلام سپهبد قاسم سلیمانی و شهید ابومهدی المهندس و همراهان باوفای آنان. در این روز و شب‌ها که همه در ماتم فقدان فرمانده بزرگ نیروی سپاه قدس و تشییع پیکرهای پاک شهدای آن حادثه تروریستی هستیم، نوشتن در مورد حاج قاسم عزیز سخت است؛ به‌ویژه که اطلاعات ما در مورد آن بزرگوار به دو دلیل اندک است. دلیل اول به موقعیت ویژه نیروی قدس و لزوم حفظ اطلاعات و اخبار فرماندهان آن مربوط می‌شود و اما دلیل دوم و شاید مهم‌تر، به شخصیت متواضع سردار شهید و عدم تمایل او به رسانه‌ای شدن و مورد توجه خاص قرار گرفتن مرتبط است؛ آنچنان که خود را پیوسته یک سرباز اسلام، انقلاب، وطن و رهبر می‌دانست. در این نوشتار کوتاه سعی می‌شود هر آنچه از او می‌دانیم، باتوجه به آموزه‌های اسلامی در قرآن و روایات(1) و سیره مدیریتی آن نگین سلیمانی بررسی شود. او همچون مالک اشتر، شجاع در میدان رزم، خاضع در برابر مقتدا و فداکار برای مردم بود و همچون میثم تمار، سال‌ها چوبه دار خویش بر دوش می‌کشید و آماده شهادت بود.
شناخت موقعیت‌ها، هوشیاری، دشمن‌شناسی و بصیرت
امام صادق(ع) فرمود: «شبهات به کسی که زمانه خود را بشناسد هجوم نمی‌آورد(2).» حضرت اباعبدالله(ع) نیز به بیراهه رفتن را ناشی از عمل بدون بصیرت بیان می‌کنند(3). از نتایج این شناخت و بصیرت می‌توان به فهم صحیح واقعیت‌ها و در نتیجه عمل بجا و به قاعده، حضور به هنگام در مسائل و بحران‌ها، شناخت سره از ناسره در غبار فتنه‌ها، تشخیص به موقع فتنه‌ها و فتنه‌گران و دشمنان، شناخت شگردها، اهداف و استراتژی‌های کوتاه و بلند‌مدت دشمن، هوشیاری به هنگام در برابر توطئه‌های دشمن و رصد پیوسته آن، شناخت دوست از دشمن، عدم غفلت از دشمن داخلی، توجه به رخنه و نفوذ دشمن و توجه ویژه به جنگ نرم دشمن اشاره کرد. سردار سلیمانی بارها و بارها توانست واقعیت دشمنان را در صحنه‌های مختلف داخلی و منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بشناسد و با هوشیاری بی‌مانند خود، توطئه‌های آنان را خنثی کند. همچنین فراست و بصیرت او و اطاعت از ولایت، در برهه‌های مختلف ازجمله حوادث سال 88 سبب شد در آزمون‌های مختلف سربلند شود. هفته‌‌نامه آمریکایی نیوزویک در نسخه بین‌المللی خود در سوم دسامبر ۲۰۱۴ تصویری از ژنرال قاسم سلیمانی روی جلد خود چاپ کرده و در کنار تصویر او نوشت: «اول با آمریکا می‌‌جنگید، و الان داعش را درهم می‌کوبد. او فردی باهوش و عاشق نبرد و زبده این کار است.»
قوت و صلابت
امام علی(ع) می‌فرمایند: «ضعف حاکم برای مردم از ظلم و ستم او بدتر است(4).» قدرت حاکم می‌تواند سبب اعتماد، اتحاد و دلگرمی مردم و همچنین رفتار سنجیده و محتاطانه دشمن شود و انسجام نیروها را به همراه داشته باشد. روزنامه معروف نیویورک تایمز در سپتامبر ۲۰۱۳ سردار سلیمانی را به‌عنوان «دشمنی که هم مورد تنفر و هم مورد تحسین است» توصیف کرد. این تعریف و تمجید دشمنان از او، نشانه اقتدار و ابهت سردار رشید اسلام در چشمان دشمنان او بود.
کار و تلاش مضاعف
امام علی(ع) در نامه معروف خود به مالک اشتر در آستانه استانداری وی بر مصر به وی هشدار می‌دهند مراقب باشد سستی او سبب زوال حکومت نشود(5). این فرمایش امام ملهم از توصیه قرآنی است که بهره انسان نتیجه تلاش اوست(6)؛ و بی‌تردید برای حاکم جامعه تلاش فراوان لزوم و اهمیتی فزون‌تر می‌یابد. تلاش فراوان و خردمندانه یک فرمانده می‌تواند ثمرات متعددی داشته باشد، ازجمله امکان انجام مسئولیت‌های خطیر، رهبری طیف گسترده‌تری از مجموعه‌ها و نیروها، و امکان شناخت بهتر نقاط قوت و ضعف خود و همچنین دشمن. سردار دل‌ها در این سال‌ها به‌ویژه دهه اخیر که همزمان شده بود با تولد داعش و ایجاد فتنه‌های متعدد در منطقه، آرام و قرار نداشت و هر روز و هر لحظه برای ایجاد ثبات در سوریه، عراق و لبنان تلاشی بی‌وقفه می‌کرد. برادر ایشان در مصاحبه با خبرگزاری فارس در دوم شهریور 94 نقل می‌کند که باوجود محبت بسیار سردار به خانواده، اما بسیار کم می‌توانست در کنار آنان باشد و به آنها برسد چراکه او نه‌فقط پدر فرزندان خود که پدری مهربان برای ده‌ها میلیون دختر و پسر در سراسر کشورهای رنج کشیده از جور استکبار در منطقه بود.
همت، اراده و اعتمادبه‌نفس
امام علی(ع) به مالک می‌فرمایند: «حاکم جز با همت ورزیدن و یاری خواستن از خداوند، از عهده تکلیفی که خدا بر دوش او گذاشته است برنمی‌آید(5).» چنین همت و اراده‌ای است که می‌تواند سبب‌ساز جرأت برای انجام کارهای سخت و سترگ، عزمی راسخ برای مبارزه همه‌جانبه با دشمن، ایجاد انگیزه مضاعف در یاران و همراهان و ابتکار عمل بالا در مواجهه با دشمن شود. این همه آن چیزی بود که یکجا در وجود سپهبد شهید انقلاب وجود داشت و در بسیاری از جبهه‌ها، نبردهای غیرممکن را ممکن و پیروزی‌های دور از دسترس را دست یافتنی می‌کرد.
احساس مسئولیت و انسجام
امیرالمومنین(ع) در خطبه‌ای پس از جنگ صفین، مسئولان را از غفلت، عدم مسئولیت‌پذیری و عدم توجه به اتحاد برحذر می‌دارند(7). این ویژگی‌هاست که سبب می‌شود یک فرمانده برجسته و یک مجاهد کم‌نظیر همچون شهید سلیمانی بتواند وظیفه‌اش را به نیکی تشخیص داده و به آن عمل کند، در انجام تکلیف الهی جدیت داشته باشد، خود را در برابر دیگران مسئول بداند و پیوسته متوجه مکر دشمن در ایجاد تزلزل و تفرقه در بین نیروها باشد. راهبری نیروهای مقاومت در جبهه‌ای به گستردگی افغانستان تا عراق، سوریه، لبنان و یمن جز با دارا بودن این خصوصیات برجسته امکان‌پذیر نیست. از همین رو مجله آمریکایی فارن پالیسی در سال 2019، در دهمین گزارش سالانه خود پیرامون معرفی یکصد متفکر برتر جهان در عرصه‌های مختلف، ژنرال قاسم سلیمانی را به‌عنوان مهم‌ترین شخص در بین 10 چهره برتر در حوزه‌های امنیتی- دفاعی جهان معرفی می‌کند(8). فارین پالیسی به هشدار سردار قاسم سلیمانی به ترامپ در جولای ۲۰۱۸ نیز اشاره کرد و به نقل از وی نوشت: «ما نزدیک به شما هستیم، جایی که تصورش را هم نمی‌توانید بکنید؛ ما آماده هستیم.»
سلامت اقتصادی و ساده‌زیستی
علی بن ابی‌طالب در نامه‌ای به فرمانروای بصره بر سختگیری خود بر پاکدستی فرمانداران و عدم دست‌درازی آنان به بیت‌المال اشاره می‌کنند(9).» همچنین آن امام همام بر پیشوایان واجب می‌کنند که سطح زندگی خود را با مردم ضعیف جامعه همسان کنند(10). این ساده‌زیستی سبب اعتماد و امیدواری عامه مردم به حکومت و اجتناب از اشرافی‌گری می‌شود. شیرازی، نماینده ولی‌فقیه در نیروی سپاه قدس پس از شهادت سردار سلیمانی اعلام کرد که آن شهید سعید در سفرهای متعدد منطقه‌ای خود از دریافت حق مأموریت امتناع می‌کرد و بعضی اوقات در تامین مخارج زندگی خانواده خویش می‌ماند. به یاد داشته باشیم که سردار سرافراز اسلام بالاترین درجه نظامی در کشور را داشت و درصورت تمایل می‌توانست از این درجه، استفاده‌های فراوان کند؛ که نکرد!
پرهیز از ویژه‌خواری نزدیکان
امام علی(ع) مالک اشتر را از خوی برتری جویی خویشاوندان و نزدیکان والی و سوءاستفاده از قدرت برحذر می‌دارند. آسیب‌های عدم توجه به این فرمایش مولا گاه می‌تواند حتی از ثروت اندوزی خود حاکم نیز خطرناک‌تر و برای جامعه مهلک‌تر باشد.
ترس از خدا و مهار هوای نفس
امام حسین(ع) یکی از ویژگی‌های مهم حاکم را تدین در دین خدا و خوف از او بیان می‌کنند(11)؛ توصیه‌ای که در نامه امام علی(ع) به مالک اشتر نیز مشاهده می‌شود. در تربیت اسلامی اعتقاد بر این است که هرچه خوف بنده از پروردگار خویش بیشتر شود، اتکای او به سایر انسان‌ها کمتر می‌گردد؛ و این دو رابطه‌ای متقابل دارند. خضوع شهید حاج قاسم سلیمانی در لحظات نماز و زیارت، نجواهای عارفانه او با ارواح طیبه شهیدان، عشق زبانزد او به وصول به معشوق و شهادت و رقصی چنین میانه میدان، از جلوه‌های بروز و ظهور این فرهنگ علوی و حسینی است.
ولایت‌پذیری از امام جامعه و پیروی از راه او
حضرت امیر عدم تبعیت از ولی را سبب و زمینه‌ساز نابسامانی در امور بیان کرده‌اند(12). عشق و ارادت سلیمانی عزیز به ولی امر، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، آنچنان بود که شبیه آن را در علاقه بی‌حد جناب مالک اشتر به امیرالمونین(ع) شنیده بودیم.
دلسوزی در امر مسلمانان، مهرورزی بر مردم و سختگیری بر مستکبران و دشمنان
اینها همه توصیف قرآن از سیره پیامبر اسلام(ص) و پیروان راستین ایشان است(13) که امیرالمومنین(ع) نیز حسنین(علیهما السلام) را به همین مهم سفارش کرده‌اند: کونوا للظالم خصما و للمظلوم عونا(14). تاجایی که رسول خاتم یکی از شاخص‌های مدیریت اسلامی را دلسوزی حاکم در حق مسلمانان بیان می‌کنند(15). این محبت، بی‌تردید سبب تقویت رابطه عاطفی فرمانده و سپاه او و همچنین فرمانده با مردم می‌شود.
پاسدار رشید اسلام بارها و به دفعات خضوع در برابر مردم مظلوم و خروش در برابر زورگویان و گردن‌کشان را به نمایش گذاشتند. مهربانی کردن‌های فراوان او به مردم مصیبت‌دیده خوزستان از سیل اخیر و همچنین مردم محنت کشیده عراق و سوریه در این سال‌ها نمونه‌های بارز نزدیکی عمل سردار سلیمانی به سیره نبوی است. سپهبد شهید سلیمانی در خلال عملیات آزادسازی بوکمال مدتی مجبور به استفاده از منزل یکی از برادران اهل سنت آن منطقه به‌عنوان مقر فرماندهی می‌شود. پس از پایان عملیات، ایشان نامه‌ای برای صاحب خانه نوشته، ضمن معرفی خود، بابت استفاده از منزل او عذرخواهی کرده، با نوشتن شماره تلفن شخصی در انتهای نامه، برای جبران هرگونه خسارت احتمالی یا هرگونه درخواستی دیگر ابراز آمادگی کامل می‌کند. از سوی دیگر، سردار دل‌ها، رئیس‌جمهور آمریکا را با ادبیاتی تهدید و تحقیرآمیز، ترامپ قمارباز خطاب می‌کند(16)؛ آن هم زمانی که پیوسته در مناطقی حضور می‌یافت که در تیررس نیروهای ترامپ بود! امام علی(ع) به مالک اشتر می‌فرمایند: «ستون دین و انبوهی مسلمانان و ساز و برگ در برابر دشمنان عامه مردم هستند.» پس باید توجه تو به آنان بیشتر و میل تو به ایشان افزون‌تر باشد.» سردار در یکی از سخنرانی‌های خود ضمن انتقاد از فاصله گرفتن از مردم می‌گوید: «امام خط‌‌شکن بود. اول خود حرکت کرد بعد مردم را فراخواند، دلیل موفقیت ما در جنگ نیز برگرفته از همین فرهنگ بود، فرماندهان در جنگ جلودار بودند، اگر وزیری در ساختمان بلند بالا و کاخ نشست و دستور صادر کرد، این فرمان تا به نفع ملت اجرا شود نفس مردم را می‌گیرد(17).» او در سلوک عملی خود نیز چنین بود. هیچ‌گاه با ماشین‌های ضدگلوله و شیشه دودی به مناطق آزاد شده از دست تکفیری‌ها و داعشی‌ها نرفت؛ بلکه با تبسم همیشگی و چهره مهربان خود برای دیدار با مردم رنج کشیده عراق و سوریه آغوش باز می‌کرد؛ چهره‌به‌چهره و روبه‌رو. سردار دل‌ها در جایی دیگر و در نقد بی‌توجهی به مردم و لزوم جذب اذهان و قلوب می‌گوید: «همان دختر کم‌حجاب، دختر من و شماست. جامعه ما خانواده ماست. اینها مردم ما و بچه‌های ما هستند. باید راه افتاد و رفت داخل مردم؛ باید آنها را جذب کرد. تنها رابطه حزب‌اللهی با حزب‌اللهی که معنا ندارد. رابطه حزب‌اللهی با کسی که دینش ضعیف‌تر است، موضوعیت دارد و باید این کار را بکنیم.»
امیرالمومنین(ع) در فرازی دیگر از نامه معروف خود، به مالک اشتر می‌فرمایند: «محبوب‌ترین کارها در نزد تو، کارهایی باشد که با میانه‌روی سازگارتر و با عدالت دم‌سازتر باشد و خشنودی مردم را در پی داشته باشد.» پایبندی به همین دستور علوی بود که سپهبد سلیمانی را چهره‌ای فراجناحی و شخصیتی کاملا ملی در اذهان ایرانیان و مسلمانی محمدی در قلب‌های شیعه و سنی منطقه کرده بود. تشییع جنازه بی‌نظیر و میلیونی او در دو کشور ایران و عراق، شاهدی است گویا بر عمل او به سیره اهل بیت(ع). علی بن ابی‌طالب (ع) نه‌تنها مالک اشتر نخعی که همه حاکمان و امیران مسلمان در طول تاریخ را مخاطب قرار داده و آنها را از دلبستگی به ستایش و مدح دیگران نهی می‌کنند. یکی از استانداران سابق کرمان در ملاقات با پدر شهید سلیمانی از ایشان می‌پرسد: «می‌دانید پسرتان چقدر مشهور است و استکبار چقدر از او می‌ترسد؟» آن پدر بزرگوار از بیان استاندار تعجب کرده و می‌فرماید: «پسر من یک سرباز ولایت است. آنها از اسلام می‌‌ترسند، نه از پسر من. حاج قاسم تنها یک نشانه از کشور اسلامی و شیعه است.» چنین است که این پسر نتیجه تعلیم اسلامی آن پدر می‌شود. با چنین اندیشه و تربیتی است که سردار به همسر خویش وصیت می‌کند عبارت ساده «سرباز قاسم سلیمانی» بر سنگ مزار ایشان نوشته شود؛ به جای عبارت‌های عنوان‌دار. از منظر امیرالمومنین علی(ع)، هیچ یک از واجبات الهى همانند وفاى به عهد نیست و قطعا اهمیت این خصیصه برای رهبران و فرماندهان بسیار بیشتر از سایران خواهد بود. سردار اسلام بارها نه‌تنها در ایران که در سایر کشورهای منطقه نیز بر عهد خود با مردم پایدار و پایبند بود. نمونه بارز آن وفای سردار به وعده صادقی بود که در مراسم چهلمین روز شهادت یکی از شهدای مدافع حرم به همه مردم کشورهای اسلامی داد؛ پایان کار داعش در کمتر از سه ماه(18). اتفاقی که با مجاهدت‌های حاج قاسم سلیمانی و جبهه مقاومت رخ داد و ملت‌های منطقه شهد شیرین آن را پس از سال‌ها گرفتاری، چشیدند.
عظمت شخصیت چندبعدی سردار رشیدی که شاگرد راستین مکتب عاشورای حسینی است، چنان است که همه را وادار به ستودن و تمجید او کرده است؛ دوست و دشمن را. این نوشتارِ هرچند ناقص، عرض ارادتی بود به روستا زاده‌ای کرمانی که به انقلاب و سپس کاروان جنگ پیوست؛ سربازی که سردار و سرانجام سر به دار شد. روح او غرق رحمت حضرت رحمان.
منابع
1- شناخت مدیران از منظر ولایت، امیرحسین بانکی‌پورفرد، انتشارات حدیث راه عشق، 1396
2- اصول کافی، جلد یک
3- اصول کافی، جلد یک
4- غرر الحکم و درر الکلم، جلد یک
5- نهج‌البلاغه، نامه 53
6- سوره نجم، آیه 39
7- نهج‌البلاغه، خطبه 34
8- رجوع شود به لیست global-thinkers در سایت نشریه Foreign Policy
9- نهج‌البلاغه، نامه 20
10- نهج‌البلاغه، خطبه 209
11- ارشاد شیخ مفید، جلد 2
12- نهج‌البلاغه، حکمت 321
13- سوره فتح، آیه 29
14- نهج‌البلاغه، نامه 47
15- کنزالعمال، جلد 6
16- سخنرانی در یادواره شهدای استان همدان، 4 مرداد 1397
17- سخنرانی در کرمان، 22 بهمن 1396
18- سخنرانی در روستای شلمان شهرستان لنگرود، 30 شهریور 1396