به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، سازمان سما با ماموریت جدید و هدف مهارت‌محوری گام در مسیر ویژه‌ای گذاشته است؛ در هدف‌گذاری جدید این سازمان، معاونتی با عنوان معاونت فنی و حرفه‌ای مهارتی و کاربنیان برای این مجموعه تعریف شده است. سعید آزادیان، دستیار ویژه ریاست دانشگاه آزاد اسلامی مسئولیت این معاونت را در سازمان مراکز آموزش‌های عمومی و مهارتی برعهده دارد، به همین بهانه با توجه به نزدیک شدن به هفته پژوهش و ارتباط نزدیک مبحث پژوهش و مهارت‌محوری، با او به گفت‌وگو نشستیم.
بحث مدارس و آموزشکده‌های مهارتی چگونه موضوع اصلی آموزش‌وپرورش و آموزش عالی شد؟
حدودا 40 سال از انقلاب اسلامی می‌گذرد، در دوره جنگ تحمیلی بیشتر تلاش‌ها و فعالیت‌هایمان متمرکز روی مدیریت و اداره جنگ بود، یک زمان بسیطی را در اختیار داشتیم تا در زمینه توسعه همگن آموزش‌وپرورش، آموزش عالی و توسعه فناوری متناسب فعالیت کنیم و از آن طریق سطح رفاه و خدمات کشور را در عرصه‌های مختلف گسترش دهیم. خوشبختانه در این حوزه همان‌طور که مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) در بیانیه گام دوم انقلاب فرمودند، اقدامات جدی صورت گرفته است؛ اما در عصر حاضر باید برای نوع رویکرد و ارتباطات‌مان با مسائلی که در کشور و جامعه وجود دارد، بازتعریف جدی داشته باشیم؛ چراکه ارتباط خوبی بین آموزش‌وپرورش، آموزش عالی و صنعت در کشور به‌صورت جدی مشاهده نمی‌شود.
در 40 سال گذشته، در بحث کنکور به‌صورت مقطعی رشته‌های پزشکی با استقبال فراوان روبه‌رو بود، سپس اقبال به سمت رشته‌های مهندسی معطوف شد و در حال حاضر توجه مجددا به سمت زیرشاخه‌های رشته علوم‌تجربی رفته است؛ آیا این موضوع به‌دلیل اشکال در این زیرساخت‌های آموزشی است؟
بله، امروزه توجه کاذبی در انتخاب مردم برای انتخاب و اشتغال در رشته‌های علوم‌پزشکی و پیراپزشکی که نیاز به آسیب‌شناسی و تحلیل جدی دارد. ما قطعا به رشته‌های علوم‌انسانی به همان میزان که به رشته‌های علوم‌تجربی نیاز داریم، نیازمندیم و چنانچه توجه درست به این امر نشود، کشور در آینده با مشکلات جدی‌ای روبه‌رو خواهد شد. موضوع اشتغال در کشور بحث مهمی است زیرا ما نتوانسته‌ایم رابطه درستی بین صنعت که کارآفرینی و تولید در آن اتفاق می‌افتد و دانشگاه و آموزش برقرار کنیم و متاسفانه عملا آموزش‌وپرورش و دانشگاه راه خودشان را می‌روند و صنعت هم راه خودش را.
دانشگاه آزاد اسلامی در کدام حوزه مهارتی ورود جدی کرده است؟
با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری و حضور دکتر ولایتی و دکتر طهرانچی در دانشگاه آزاد اسلامی، یکی از موضوعات مهم این است که این دانشگاه بتواند در حد وسع و ظرفیتش و در چارچوب سیاست‌های کلی نظام و سن دانشگاه اسلامی، کارکرد دانشگاه را در کشور بازتعریف کرده و به امید خدا، گام‌های بلندی را در راستای رفع این نواقص بردارد. به همین دلیل در این معاونت متناسب با توسعه کالبدی و ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل دانشگاه و سازمان سما، به‌دنبال شناسایی نیازهای واقعی جامعه در بخش‌های مختلف بوده تا براین اساس حوزه‌های مختلف مهارتی را شناسایی و اقدامات لازم را در جهت راه‌اندازی مدارس عالی مهارتی و دوره‌های کوتاه‌مدت هدفمند و توسعه مدل واحدهای جوار صنعت به انجام رساند.به‌عنوان مثال یکی از موضوعاتی که در این ایام به‌صورت جدی به آن پرداخته شده، حوزه کشاورزی است. طبق آمار، حدود پنج‌میلیون خانوار در کشور از کشاورزی ارتزاق می‌کنند ولی متاسفانه این رشته در کشور از اقبال کمی برخوردار است و این به آن معنی نیست که کشور به این حوزه نیاز ندارد بلکه برون‌داد و خروجی دانشگاه‌ها و سیستم آموزشی کشور متناسب با نیاز جامعه نیست. موضوع امنیت غذایی و به تبع آن موضوع بذر محصولات کشاورزی یکی از موضوعات مهم است که کشور در این زمینه وابستگی جدی دارد و در حال حاضر با هزینه‌های گزافی در حال وارد کردن بذر کشاورزی هستیم که این امر از نظر استراتژیک ما را بسیار آسیب‌پذیر کرده است. روشن است که مساله ذکرشده موضوعی دانش‌بنیان بوده و دانشگاه باید نقش اساسی در آن بازی کند اما تاکنون به‌صورت جدی وارد این مساله نشده است. دانشگاه آزاد اسلامی با توجه به ظرفیتی که در حوزه کشاورزی دارد با محوریت بذر حرکت خوبی را شروع کرده است. در حال حاضر موضوع اصلی در این دانشگاه گذر از دوره مدرک‌گرایی صرف و اصلاح کارکرد و کاربردی‌کردن آن است. امروزه افرادی که در دانشگاه تربیت می‌شوند باید در کنار دانش تخصصی، دانش مهارتی لازم را هم کسب کنند تا کارآفرین باشند، اگر با این رویکرد به آن نگاه شود قطعا جامعه سرشار از موقعیت‌های شغلی است و نیازهایی که باید به آن پرداخته شود.
دانشگاه آزاد اسلامی در راستای رسیدن به مهارت‌محوری چه تدابیری اندیشیده است؟
دانشگاه آزاد اسلامی برای رفع عدم ارتباط بین صنعت و دانشگاه و ایفای نقشی که دانشگاه برای کارآمدسازی ارکان مختلف در جامعه دارد (که بالاترین نمودش در تربیت دانشجو است) ضرورت تغییر ساختار و برنامه را در دستورکار خود قرار داده و این مبحث از تغییر در چارت سازمانی ستاد تا سرفصل‌های برنامه‌ها را شامل می‌شود.در معاونت آموزش‌های مهارتی براساس ظرفیت‌های نرم و سخت دانشگاه و به پشتوانه ساختار سازمانی که برای رسیدن به این مهم طراحی شده، اقدامات گسترده‌ای در حال شکل‌گیری است. اساس این اقدامات بر این اصل استوار است که مهارت‌آموزان وقتی در این دوره‌های مهارتی شرکت می‌کنند، مسیری مناسب برای دستیابی به شغل مطلوب در پیش‌روی ایشان ایجاد شده باشد. به همین دلیل باید دقت زیادی در ارائه دوره‌های مهارتی مبتنی‌بر نیازهای ملی و منطقه‌ای و مبتنی‌بر اسناد بالادستی و اسناد آمایش منطقه‌ای صرف شود. به‌طور قطع توجه به ظرفیت بخش‌های مختلف دانشگاه ازجمله معاونت تحقیقات فناوری و نوآوری، پژوهشگاه و معاونت‌های تخصصی و همچنین ارتباط موثر با مسئولان شهری و استانی جهت حمایت از مهارت‌آموزان و دستیابی ایشان به شغل مناسب و مرتبط با مهارت، از الزامات طراحی این دوره‌هاست.
مدارس عالی مهارتی در کدام قسمت این حلقه آموزشی قرار می‌گیرند؟
تاسیس مدارس عالی مهارتی را هم می‌توان در راستای اجرای راهبرد هفت نظام پژوهش و فناوری سند دانشگاه اسلامی و هم در راستای راهبرد هفت نظام آموزشی این سند مبنی‌بر «ایجاد و اصلاح رشته‌های تحصیلی کاربردی و متناسب با نیازهای جامعه اسلامی و بومی‌سازی آنها و تقویت بُعد کارآفرینی و افزایش اشتغال مولد و پایدار» در نظر گرفت. امروزه دانشگاه‌ها چند دوره گذار را پشت‌سر گذاشته‌اند و سه موضوع دانش تخصصی، دانش اجتماعی و دانش مهارتی در آنها تبلور یافته است. لازمه این گذارها تغییر در جهت‌گیری‌های دانشگاه‌ها بوده است. با وجود این در دانشگاه‌های کشور فقط به ارائه دانش تخصصی پرداخته شده، دانش اجتماعی به محیط دانشگاه واگذار شده و برنامه نظام‌مندی نیز برای انتقال دانش مهارتی به دانشجویان وجود نداشته است، لذا در جهت رفع این نقیصه نظام آموزش عالی کشور، دانشگاه آزاد اسلامی اقدام به راه‌اندازی مدارس عالی مهارتی کرده است. این مدارس به‌عنوان حلقه واسط، ضمن ایجاد شرایط کارورزی مناسب با آموزش مهارت‌های لازم، فارغ‌التحصیلان دانشگاهی را آماده ورود به بازار کار می‌کند. مدارس عالی مهارت در راستای مهارت‌افزایی، توانمندسازی و ارائه دوره‌های کارگاهی برای آمادگی دانشجویان جهت ورود به بازار کار و اشتغال تعریف شده‌اند. مدارس عالی مهارتی درواقع نوعی از مدارس تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی هستند که شامل کارگاه‌های علمی مهارتی و شبیه‌سازی کامل اتفاقات جامعه در آن رشته خاص خواهند بود.برای توسعه آموزش‌های تخصصی و مهارتی معاونت تحقیقات فناوری و نوآوری و معاونت آموزش‌های عمومی و مهارتی با یکدیگر همکاری‌های تنگاتنگی خواهند داشت. در سطح مدارس عالی (منظور از مدارس عالی این است که ورودی این مدارس، افرادی هستند که سطح تعریف‌شده‌ای از دانش تخصصی را دارند)، یک‌سری مدارس عالی مهارتی تخصصی ایجاد خواهد شد که در این مدارس مهارت‌های هدفمند برای ورود به عرصه اشتغال ارائه می‌شود.
تفاوت میان مدارس مهارت و مدارس عالی مهارت چیست؟
ورودی مدارس مهارت تا سطح دیپلم است ولی در مدارس عالی مهارت، مهارت‌آموزان باید از سطح تعریف‌شده‌ای از دانش تخصصی برخوردار باشند. به‌طور مثال مدرسه عالی حقوق که راه‌اندازی شده است قطعا کسی باید ورود پیدا کند که سطحی از دانش تخصصی حقوق را داشته باشد (حداقل سال سوم کارشناسی) تا زمانی که وارد این چرخه می‌شود بتواند با موضوع ارتباط برقرار کند. در این دوره‌ها مهارت استفاده از این دانش تخصصی به افراد آموزش داده خواهد شد.
وظیفه اصلی معاونان سما در زمینه ایجاد مدارس مهارتی چیست؟
ابتدا نیازهای منطقه خودشان را شناسایی و متناسب با آنها مهارت‌هایی را تعریف کنند تا دانش‌آموزان پس از فراغت از تحصیل به سمت شغل‌هایی متناسب با نیازهای منطقه خود بروند. معاونت‌های سما درواقع نماینده سازمان در هر منطقه هستند تا سیاست‌هایی که سازمان سما اعلام و ابلاغ می‌کند ضمن هماهنگی کامل با رئیس واحد، پیگیری و اجرایی کنند. ذکر این نکته ضروری است که با توجه به شرح وظایف ابلاغی به سازمان سما، برگزاری تمام دوره‌های مهارت، توانمندسازی و حتی مدارس تخصصی ورزش در کنار بحث آموزشکده‌ها و مدارس به این معاونت سپرده شده است، لذا آن بخش از فعالیت واحدها که ناظر به برگزاری دوره‌های مهارتی، توانمندسازی و... باشد، باید با سازمان سما هماهنگ شود تا تمرکز در نوع، کمیت، کیفیت و انسجام برگزاری برنامه‌های مختلف شکل گیرد.
جایگاه معاونت فنی وحرفه‌ای، مهارتی و کاربنیان در سازمان سما را تشریح کنید.
امروزه یکی از مشکلات مهم بین جوانان و اقشار تحصیلکرده، معضل بیکاری است و عامل اصلی هم رویکرد نهادهای رسمی متولی آموزش در کشور است که صرفا به دانشجو مدرک داده می‌شود و توجه جدی به دانش مهارتی و تناسب آن با نیازهای جامعه و مناطق مختلف کشور نشده است. به همین دلیل مدیریت متمرکزی در حوزه ستادی سازمان سما ایجاد شده تا راهبری و سیاستگذاری در راستای وظایفی که برعهده گرفته است، انجام داده و بتواند بسترسازی اشتغال برای جوانان را با ارتقای آموزش‌های مهارتی هدفمند محقق کند. استفاده از سرمایه اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی در مناطق مختلف کشور در کنار ظرفیت‌های درونی آن، می‌تواند زمینه‌ساز اشتغال و امیدآفرینی بین نسل جوان باشد که در این معاونت باید به امید خدا محقق شود.
آیا بخش آموزشی و پژوهشی حوزه ستادی در زیرمجموعه معاونت مهارتی قرار می‌گیرد؟
بخش پژوهش و مهارت‌افزایی دانش‌آموزان ازجمله موضوعاتی است که در دستورکار این معاونت قرار دارد. تاسیس پژوهش‌سراها یا پارک‌های مهارتی در استان‌ها در دستورکار قرار دارد. ساماندهی و بهره‌برداری مدارس سما از ظرفیت‌های واحدهای دانشگاهی اعم از زیرساخت‌ها، آزمایشگاه‌ها و نیروی انسانی متخصص، از وظایف این پژوهش‌سراهاست. درواقع مجرای ارتباط بین مدارس و زیرساخت‌های دانشگاه، پارک‌های مهارت و پژوهش‌سراها خواهند بود که هم ارتباطات را تسهیل می‌کند و هم برنامه‌های جدی را طرح‌ریزی کرده تا با در اختیار گرفتن بخشی از ساعات دانش‌آموزان در مدارس، مهارت‌ها را در دانش‌آموزان تقویت کند.
آیا پژوهش‌سراها به سمت قطبی‌شدن هم می‌روند؟
قطعا باید قطب‌بندی شود، به‌طور مثال در تبریز باید صنعت چرم و کفش محور باشد. مهارت‌ها باید متناسب با صنعت رایج و نیاز آن منطقه باشد و این هنر پژوهش‌سراها خواهد بود که دانش‌آموزانی تربیت کنند که اگر بعد از اتمام دوره مدرسه نخواستند وارد دوره آموزش عالی شوند، بتوانند برای خود شغلی متناسب با نیاز منطقه فراهم کنند.
از چه گروهی از اساتید در مدارس مهارتی استفاده خواهد شد؟
در مدارس عالی مهارت از اساتیدی باید استفاده شود که صاحب مهارت باشند، ممکن است دارای مدارک تحصیلی مرتبط بوده یا در مراکز صنعتی استادکار باشند. این مدارس در قالب استاد و شاگردی مدیریت خواهد شد.
آیا هم‌اکنون افرادی روی این زیرساخت‌ها کار می‌کنند؟
بله، در گذشته برای ایجاد این زیرساخت‌ها، فعالیت‌های پراکنده‌ای انجام شده است اما خلأهایی نیز وجود دارد. به‌طور مثال در سیستم رسمی موجود براساس مدرک، حق‌الزحمه و حقوق پرداخت می‌شود که باید نوع ارزش‌گذاری‌ها تغییر کند تا مهارت و حرفه فرد نیز در این ارزش‌گذاری دخیل باشد. وظیفه ما در این معاونت این است که این زیرساخت‌ها را در هماهنگی با بخش‌های مختلف دانشگاه پی‌ریزی کرده و با تبدیل آن به بخشنامه‌ها و آیین‌نامه‌ها، مسیر را هموار کرده و چنانچه نیاز به مجوز‌هایی از سطوح بالادستی دانشگاه باشد، اخذ کنیم.
ورود به مدارس مهارت و مدارس عالی مهارت به چه صورت است؟
هم‌اکنون به‌لحاظ قانونی الزامی برای ورود به این مراکز (مدارس مهارت و مدارس عالی مهارت) نیست، قطعا اگر کارکرد خودش را نشان دهد، حتی اگر الزام هم نباشد با توجه به نیازی که جامعه به بحث مهم مهارت و اشتغال دارد، این الزام درونی در داوطلبان ایجاد خواهد شد در مدل کنونی که در دانشگاه‌ها تنها به دانش تخصصی و تئوری می‌پردازند و مهارت جدا افتاده است، به نیازهای جامعه در عرصه‌های مختلف توجه نشده و باید با این فرآیند برطرف شود. این مراکز اگر کارکرد واقعی خود را نشان دهند، به امید خدا، با اقبال جدی جامعه مواجه خواهند شد. برای ورود به مدارس عالی مهارت ابتدا یک سنجش اولیه از دانش تخصصی لازم صورت گرفته و سپس مراحل جذب انجام می‌شود.
برای جلوگیری از این تهدید که مدارس مهارت و مدارس عالی مهارت به سمت دانشگاهی‌شدن نروند، چه راهکاری در نظر گرفته‌اید؟
قطعا یکی از موضوعات اصلی این است که آموزش‌ها مهارت‌محور باشد، البته این آسیب جدی در کشور وجود داشته، به‌طور مثال دوره‌های مختلف مهارتی (مانند MBA) درنهایت تبدیل به کلاس درس آموزشی شده که این ایراد اساسی است. طراحی دوره‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که اساتید حتما به فضای عملی و مهارتی مسلط باشند؛ به‌عنوان نمونه، در حال پیگیری مدارس عالی بازار سرمایه و بورس هستیم، در این دوره‌ها هدف، تنها برگزاری دوره‌های تخصصی به‌منظور توسعه دانش تخصصی نیست، بلکه با شرکت افراد در این دوره‌ها، به‌صورت عملی درگیر سازوکاری که در بازار سرمایه و بورس اتفاق می‌افتد، می‌شوند.
درخصوص چگونگی تبدیل این مهارت‌ها به فعالیت‌های کاربنیان، توضیحاتی ارائه دهید.
یکی از موضوعاتی که به‌صورت جدی روی آن اصرار داریم مهارت‌های کاربنیان است، یعنی ما باید اقداماتی را صورت دهیم که منتهی به کار هم بشود. به‌طور مثال در بحث پویانمایی و صنایع خلاق، مدرسه‌ای در آینده‌ای نزدیک افتتاح خواهد شد که مهارت‌های گرافیکی و انیمیشن‌سازی را به مهارت‌آموزان به‌صورت عملی آموزش می‌دهد. در مدرسه عالی صنایع خلاق، در کنار برگزاری دوره‌های مهارتی و کارورزی، واحد تولید ایجاد شده است که پروژه‌های مختلف با همکاری نهادها، سازمان‌ها یا بخش خصوصی تعریف شود. برای مهارت‌آموزانی که این دوره‌ها را طی می‌کنند ظرفیتی فراهم شده است تا درگیر کار عملی جدی و پروژه‌ها شوند تا مهارت‌هایشان را تعمیق ببخشند. همچنین این امکان فراهم شده که با هماهنگی معاونت تحقیقات و فناوری و نوآوری دانشگاه، شتاب‌دهنده‌های تخصصی ایجاد شود. اگر این زنجیره در کنار هم خوب طراحی شود، می‌تواند ظرفیت جدیدی برای کارآفرینی و اشتغال به‌همراه داشته باشد که لزوما وابسته به صنعت هم نباشد و در یک‌سری از حوزه‌ها خود مهارت‌آموزان براساس تخصص و مهارت شخصی، کارآفرین باشند. از دیدگاه ما دانش‌آموزان و دانشجویان در کنار اینکه در حال تحصیل و کسب دانش هستند می‌توانند متناسب با آن مهارت‌های مربوطه را هم کسب کنند، اصطلاحا اینکه آچاربه‌دست باشند. هر دانش‌آموز و دانشجوی دانشگاه آزاد اسلامی باید دارای یک مهارت باشد.
با توجه به برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته، برای رسیدن به این هدف، چه بازه زمانی تعیین شده است؟
با توجه به موضوعات مختلف در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت موضوعات دسته‌بندی شده‌اند.
معاونان سمای واحد برای راه‌اندازی این مراکز (مدارس مهارت و مدارس عالی مهارت) چه کاری باید انجام دهند؟
در گام نخست با توجه به سند آمایش سرزمینی، نیازهای منطقه‌ای خود را تعیین کرده، سپس ظرفیت‌های موجود را متناسب با نیازها مشخص کنند و در گام سوم دوره‌های مهارتی متناسب با نیاز را طراحی کنند و با صاحبان صنایع و سازمان‌های منطقه‌ای در میان بگذارند. در گام چهارم و بعد از ارزیابی دقیق در تناسب دوره مهارتی پیشنهادی با نیازهای بومی و منطقه‌ای، اقدام به تدوین طرح توجیهی و اقتصادی کرده و جهت بررسی و دریافت مجوز، آن را به معاونت آموزش‌های عمومی ارسال کنند.
در این راستا معاونان می‌توانند چه کمکی از نظام پایش آزاد بگیرند؟
اگر نیازهای منطقه‌شان در نظام پایش شناسایی شده باشد می‌توان به‌صورت جدی به این عزیزان کمک و مسیر را کوتاه کرد. معاونان می‌توانند وارد سامانه پایش شده و از چالش‌های تعیین‌شده و زیر شاخه‌های آنها کمک بگیرند.