به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، همه دعواها و جنجال‌های چند روز اخیر درباره چاپ یک کتاب و مجوز نگرفتن آن از یک یادداشت در یک وبلاگ شروع شد؛ میثم امیری، نویسنده و مدیر پایگاه ویکی ادبیات در یادداشتی در وبلاگش نوشت: «من هم‌اکنون یکی از غیرمجازها در اداره سانسور ارشاد هستم به حکم رفیق. تا روزی که او بخواهد یا باشد، هستم. فردایش نه. بررس غیرمجاز شده‌ام تا جایی که ممکن است مشورت بدهم تا به همه کتاب‌ها اجازه انتشار داده شود و آنها گرفتار سلیقه‌های دست‌وپاگیر نشوند.»
او در ادامه خط قرمز خودش در بررسی کتاب‌ها را این‌گونه معرفی می‌کند: «خیال‌تان تخت. کتاب داستانی گیر نمی‌کند، مگر آنکه به ایران یا شأن مردم توهین کند.»
او از دوستی مجازی در متنش نام می‌برد که مشخص می‌شود نویسنده کتابی است که امیری قرار است آن را بررسی کند و می‌نویسد: «نیمه‌شب امشب «مجازی» که دوست من بود تهدید و توهین کرد که باید مجوز کتابش را صادر کنم. البته مجوز هیچ کتابی در دست من نیست و حتی حق امضا هم ندارم. من فقط برخی از کتاب‌ها را به تشخیص سرگروه ادبیات داستانی مطالعه می‌کنم و نظر می‌دهم. (هر کتاب را چند نفر می‌بینند و نظر می‌دهند.) حتی صدور مجوز یا عکس آن توسط من صورت نمی‌گیرد. حالا که اینها را می‌نویسم، به این خاطر است که قضیه از طرف کسی در اداره کتابخوانی ارشاد لو رفته و او به «مجازی» خبر داده است که یکی از کسانی که کتابش را خوانده، منم. البته «مجازی» باعث خیر شد تا من بگویم من یکی از بررس‌های ساده و کارشناسان غیرمجاز اداره‌کل توسعه کتابخوانی وزارت ارشاد هستم.»
امیری در ادامه در مورد ممیزی کتاب‌ها به‌عنوان یک بررس می‌نویسد: «من علیه هر کنش ضد ایران خواهم بود و کتاب «مجازی» ضد مردم ایران است. این نظر من است و تصمیم صدور مجوز یا غیر آن برعهده من نیست. حتی اگر روزی من هم کتابی ضدایران نوشتم، نباید اجازه انتشار داشته باشم. معیار دیگری هم ندارم. جاسوس خدا هم نیستم و جمهوری اسلامی و حفظ نظام و این چیزها هم در بین معیارهای من نیست. هیچ مشکلی هم با هیچ نویسنده‌ای ندارم. با این همه در حد توانم کمک خواهم کرد در صورت اصلاح مشکل‌ها، کتاب «مجازی» هم مجوزش را بگیرد. نظرم این است که نویسنده‌های صاحب‌نظر باید بررس‌های وزارت ارشاد باشند تا کار درست شود. به همه آثار مجوز بدهند مگر کتابی که علیه ایران و مردمش باشد.»
کتابی که امیری می‌گوید، چه کتابی است؟
این صحبت‌های امیری واکنش‌های زیادی در پی داشت از موافق و مخالف، اما کتابی که میثم امیری در مورد آن صحبت می‌کند، چه کتابی است؟ کتابی که امیری درباره آن و نویسنده آن صحبت کرده، اثری است با عنوان «جنگل قصه‌های ممنوع» نوشته دانیال حقیقی که از سوی نشر اسم برای انتشار درخواست مجوز کرده است. این کتاب به دلیل اینکه از سوی بررس‌های اداره کتاب شامل عباراتی دال بر هتاکی و توهین به ایران و مردمانش بوده است و روایتی خلاف مصالح ملی دارد، بدون بازنویسی کامل نمی‌تواند منتشر شود.
واکنش به مطلب بررس
بعد از این اظهارنظرها، حسین شاهمرادی، مدیر انتشارات امیرکبیر در صفحه اینستاگرامش به این موضوع واکنش تندی نشان داد و خطاب به سیدعباس صالحی، وزیر ارشاد نوشت: «آیا در وزارت متبوع شما، بررس‌ها معیار ممیزی آثار را تعیین می‌کنند یا شما به آنها ملاک و معیار را می‌دهید و آنها صرفا مأمور بررسی کتاب طبق معیارهای مشخص و ازپیش تعیین‌شده‌اند؟ مگر ممکن است یک بررس خودش معیارهای بررسی را تعیین کند؟ مگر قانون ممیزی و آیین‌نامه ندارید؟ چقدر باید ناشران از این ممیزی‌های سلیقه‌ای و شکمی آثار در وزارت ارشاد ضربه بخورند؟ اگر ملاکی دارید و اگر طبق قانون عمل می‌کنید، آیا «حفظ نظام و جمهوری اسلامی» در میان معیارهای اعلامی شما به بررس‌ها نیست؟ یعنی بررس‌های وزارت ارشاد، بدون در نظر گرفتن جمهوری اسلامی کتاب‌ها را بررسی می‌کنند؟ شما در وزارت ارشاد، بررس‌های خود را چگونه انتخاب می‌کنید؟ آیا نظام گزینش یا صافی خاصی دارید که هر که از راه رسید، وارد آن نشود؟ به‌هرحال تا آنجا که ما می‌دانیم، در روزگاری پیش‌تر و حتی همین الان، اداره کتاب محل آمدوشد بزرگان و فرهیختگانی بوده و هست که امضایشان پای یک کتاب به آن کتاب اعتبار می‌بخشید و می‌بخشد و تعریض‌شان به کتابی دیگر، ملاکی جدی برای رد کتاب محسوب می‌شد و می‌شود. چه سازوکاری دارید که هر کم‌خردی وارد این مجموعه نشود؟ به‌هرحال این مجموعه با کتاب‌های ناشران و حق‌الناس سروکار دارد. نمی‌شود زمام آن را به هر سفله‌ای سپرد. بررس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جمهوری اسلامی ایران غلط زیادی می‌کند که جمهوری اسلامی در بین معیارهایش نباشد. البته مدیر بالادستی او و کسی هم که او را بر این کار گماشته، اگر می‌داند و به این موضوع آگاه است، غلط زیادی کرده که چنین کار خطیری را به چنین دون‌مایگانی سپرده است. اگر هم نمی‌داند، باز هم باید توبیخ شود که چگونه، بدون شناخت چنین افرادی، کار را به آنها سپرده است.»
بنیاد و گرفتن مسئولیت ممیزی
اما همه‌چیز همین جا تمام نشد و بعد از این جدل‌ها، تازه حرف و حدیث‌ها شروع شد که وزارت ارشاد در راستای کوچک‌سازی که از ابتدای امسال مطرح شده، می‌خواهد بعد از ادغام موسسات خود، بحث ممیزی را به «بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان» بسپارد؛ مساله‌ای که طبیعتا مهم است و نمی‌توان به‌راحتی و سادگی از کنارش گذشت. حتی گفته می‌شود قبل از ادغام هم در حال حاضر، وزارت ارشاد، بخشی از وظایف اداره کتاب در بخش ممیزی را به «بنیاد ادبیات داستانی» تفویض کرده است. مطمئنا واگذاری ممیزی از ارشاد به جای دیگر، امکان‌پذیر نیست و باید این اتفاق در داخل خود وزارتخانه و اداره کتاب بیفتد، اما می‌شود در مورد برون‌سپاری مسائل مالی‌اش این اتفاق بیفتد؛ مانند موسسه کارآفرینان فرهنگ و هنر که به گفته مدیر این موسسه کارهای مالی به آنها سپرده شده است تا پول بررسان و ممیزان از طریق آنها پرداخت شود. حمیدی، مدیر این موسسه در مورد این مساله می‌گوید: «این قرارداد برای نظارت بر کتاب‌ها است.
اسم قرارداد «قرارداد پشتیبانی و اجرایی» است و پشت این قرارداد هزار نفر از اساتید دانشگاه هستند که در ممیزی نقش دارند و باید همه این جزئیات را از آقای جوادی و مدیر اداره کتاب سوال کنید. ما ممیزی نمی‌کردیم. نظارت کار دولت است و آن را واگذار نمی‌کند و این پول برای بررس‌های کتاب‌ها است. 70-60 هزار کتاب در سال را این بررس‌ها می‌خوانند و این 4میلیارد، هزینه این کاری است که ارشاد پرداخت می‌کند. اسامی بررس‌های کتاب در اختیار وزارت ارشاد است، ضمنا این قرارداد برای هفت‌ماه نیست، بلکه برای یک سال است، چون بودجه دولت از آن زمان ابلاغ می‌شود وگرنه از ابتدای سال این مبلغ پرداخت می‌شود و بررس‌ها کتاب‌ها را بررسی می‌کنند.»
ممیزی در اختیار ارشاد است
برای اینکه بدانیم این مساله چقدر صحت دارد و قرار است بحث ممیزی به بنیاد ادبیات داستانی سپرده شود یا نه، سراغ محمدجواد مرادی‌نیا، رئیس اداره کتاب رفتم. مرادی‌نیا در همان سوال اول، این مساله را تکذیب کرد و گفت: «ما تکذیبیه‌ای را هم آماده و در سایت وزارت ارشاد منتشر کردیم. واگذاری ممیزی به مجموعه یا تشکیلاتی خارج از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادعایی کاملا نادرست و تکراری است. تمام فرآیند ممیزی از ابتدا تا امروز در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بدون هیچ وقفه‌ای و به‌طور مستمر و دائمی (بدون هیچ واسطه‌ای) و به‌وسیله کارشناسان و صاحب‌نظرانی که عمدتا به امور علمی و پژوهشی اشتغال دارند، انجام می‌شود. این کارشناسان در استخدام رسمی وزارتخانه نبوده و بابت کاری که انجام می‌دهند مبلغ مختصری (آن هم معمولا با تاخیر فراوان) دریافت می‌کنند. از آنجاکه این افراد رابطه استخدامی با وزارت متبوع ندارند، پرداخت دستمزدشان از طریق یکی از موسسات وابسته به وزارتخانه انجام می‌شود، این درحالی است که موسسه مزبور کوچک‌ترین دخالتی در امر ممیزی و مسائل آن ندارد. سازمان‌ها و نهادهای قانونی که وظیفه نظارت بر دخل و خرج دولت را دارند، بر این موضوع واقفند.»
مرادی‌نیا ادامه داد: «ممیزی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تابع مقررات و ضوابط قانونی مصوب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی است و این شورا از طریق هیات نظارت بر اجرای ضوابط نشر (که اعضایش منتخب همان شورا هستند) بر موضوع ممیزی نظارت می‌کند. انتخاب سرگروه‌های بررسی کتاب توسط این هیات صورت می‌گیرد و انتخاب بررس‌ها نیز در شورایی دیگر. البته انتخاب هرکدام تابع شرایط و ضوابط خاصی است که برخورداری از دانش تخصصی لازم، باور داشتن به قوانین و مقررات نظام جمهوری اسلامی و... از جمله آنهاست. اغلب سرگروهها و بررس‌ها در حوزه کاری خود صاحب‌نظر، متخصص و صاحب تالیف هستند و به‌خوبی با مسائل مربوط به کتاب آشنایی دارند. البته این را هم باید بگویم، شخص وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هیچ دخالتی در عزل و نصب سرگروهها و بررس‌ها ندارد. ضوابط و معیارهای بررسی کتاب کاملا مشخص است و بررس فقط نقش انطباق معیارها با مصادیق را دارد. درصورت بروز تردید یا اختلاف‌نظر بر سر مصادیق، موضوع در شورا مطرح می‌شود.»
بررس‌های ناشناخته
رئیس اداره کتاب، درباره معرفی نکردن بررس‌ها هم گفت: «عدم معرفی بررس‌ها و ناشناخته ماندن آنها عمدتا به دلیل پیشگیری از هرگونه سوءاستفاده و فراهم آوردن فرصت بررسی بی‌طرفانه و منصفانه است و دلیل دیگری ندارد. این را هم باید بگویم که بنیاد ادبیات داستانی هیچ‌گونه ارتباطی (اعم از محتوایی، امور مالی و...) با حوزه ممیزی کتاب ندارد.»
مرادی‌نیا به اخبار رسانه‌ها اشاره کرد و گفت: «برخلاف آنچه در یکی از رسانه‌های رسمی آمده، باب گفت‌وگو با نویسندگان، مترجمان و ناشران در مورد آثارشان همواره گشوده است و ایشان از طریق مکاتبه، ارسال پیام و دیدار حضوری، ابهام و اعتراض‌شان به نتیجه بررسی کتاب را منتقل می‌کنند. اعتراضات نیز در بخش مربوطه و در کارگروهی متشکل از کارشناسان خبره رسیدگی می‌شود. در جلسات هفتگی کارگروه مزبور معمولا به اعتراضات ۱۰تا ۲۰ نفر رسیدگی می‌شود. (لازم به ذکر است که هرهفته به‌صورت میانگین، مجوز حدود دوهزار کتاب در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صادر می‌شود.) رویکرد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه ممیزی کتاب تعامل با نویسندگان، مترجمان، ناشران و تمامی اهالی فرهنگ است و همیشه از نقدها و نقطه‌نظرات آنها بهره برده است.»
* نویسنده: عاطفه جعفری، روزنامه‌نگار