به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، شاید خیلی گفته شده باشد و شاید هنوز خیلی با آن روبه‌رو نشده باشیم ولی واقعیت این است که میل به خصوصی‌سازی در حوزه آموزش با سرعت نسبتا بالایی به سمتی حرکت می‌کند که در آینده‌ای نه‌چندان دور فقط طبقه‌ای خاص امکان بهره‌مندی از آموزش و تحصیل را خواهند داشت و آن طبقه هم حتما طبقه سرمایه‌داری است. کتابچه آماری آموزش و پرورش را ورق می‌زنم اما پیش از آن عکس روی جلد آن جلب‌توجه می‌کند. کتابچه برای سال تحصیلی 96-95 است و روی جلد آن نموداری ترسیم شده و نوشته، حدود 12 درصد مدارس کشور غیردولتی و خصوصی است و اکثریت باقی مانده هم مدارس دولتی است. البته این اکثریت هم مدت‌هاست از دایره دولتی بودن تام و تمام خارج شده‌اند و شخصا مدرسه‌ای را نمی‌شناسم که برای ارائه خدمات آموزشی از همان روز ثبت‌نام تا پایان سال تحصیلی پولی را از خانواده دانش‌آموزان دریافت نکند و خلاصه‌کلام اینکه مدت‌هاست اصل 30 قانون اساسی و ارائه آموزش رایگان برای همه آحاد مردم جامعه از موضوعیت افتاده و کسی به آن توجهی ندارد.
این روزها همه یادشان رفته حق قانونی آموزش‌شان چیست و دولت در این حوزه چه وظایفی برعهده دارد، این روزها دیگر مردم کمتر تعجب می‌کنند که یک مدرسه دانش‌آموزانش را برای آموزش زبان انگلیسی به لندن می‌برد و مدرسه‌ای دیگر با قید اسلامی بودن دانش‌آموزانش را برای تحصیل در خارجه آماده می‌کند. این روزها دیگر دغدغه تحصیل در خیلی از خانواده‌های آن هشتاد و چند درصد دانش‌آموزان مدارس دولتی کمرنگ شده است و همین که تربیت فرزندشان دچار تغییرات منفی محسوسی نشود کلاه‌شان را به آسمان پرتاب می‌کنند و رضایت دارند. درنهایت اینکه ذیل همین فراموش شدن حقوق اصلی و یکه‌تازی پولدارهایی که فکر می‌کنند از همه باهوش‌ترند، ذیل همین طبقات اجتماعی حاصل از طبقات آموزشی دولت هم بیش از گذشته به فکر ارضای امیال سرمایه‌دارانه خودش است و به هر طریق (کاهش بودجه، عدم رسیدگی به وضعیت نیروی انسانی و بدنه آموزش و پرورش کشور، عدم بهبود‌بخشی فرآیند آموزشی و بهبود امکانات آموزشی و... ) سعی می‌کند فرآیند برون‌سپاری آموزش و خصوصی کردن آموزش را تسریع کند و از قبل آن هم ایدئولوژی خود را در این حوزه تحقق بخشد و هم از هزینه‌های خود کم کند؛ هزینه‌هایی که مشخص نیست خرج چه اموری می‌شود که از آموزش و پرورش مهم‌تر است!
کاهش چشمگیر بودجه ۹۹ آموزش و پرورش
چند روز پیش بود که عضو هیات‌رئیسه مجلس شورای اسلامی اعلام کرد رئیس‌جمهور روز یکشنبه یعنی دهم آذرماه لایحه بودجه سال 99 را به مجلس ارائه می‌کند. یعنی امروز، اما طی یکی، دو روز گذشته و پیرو اظهارات مسئولان آموزش و پرورش مثل گذشته نگرانی‌های جدی در ارتباط با بودجه این حوزه ایجاد شده است. ابتدا مهدی نویدادهم، دبیرکل شورای‌عالی آموزش و پرورش دو شب پیش در برنامه تلویزیونی پرسشگر با اعلام نگرانی در ارتباط با بودجه آموزش و پرورش در سال 99 و با اشاره به جلسه روز پنجشنبه با معاونان وزارتخانه در این ارتباط گفت: «متاسفانه بودجه 99 کاهش‌هایی نسبت به 98 دارد، مثلا فعالیت‌های ورزشی حدود 30 درصد کاهش دارد یا پرورشی به همین صورت؛ ما به اقتصاد آسیب‌دیده و تحریم توجه داریم اما اگر به‌عنوان مثال دنبال تقویت آموزش زبان فارسی به‌عنوان عنصر انسجام‌بخش ملی هستیم باید سرمایه‌گذاری کنیم. آموزش ریاضی، تربیت اخلاقی در فضای مجازی و... امکانات می‌خواهد، درحالی که در چنین شرایطی مدیران ما با سیلی صورت خود را سرخ نگه می‌دارند. آموزش و پرورش مطالبه‌گر است و درخواست ما از مسئولان سازمان برنامه، دولت و مجلس این است که مساعدت کنند برای یک‌بار بودجه آموزش و پرورش بدون کسری بسته شود و مطالبات انباشته آموزش و پرورش تسویه شود.»
بودجه، ۲۰ هزار میلیارد کمتر از توقعات
سوای صحبت‌های دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش، روز گذشته محسن حاجی‌میرزایی وزیر آموزش و پرورش در دومین نشست خبری خود بعد از گذشت 90 روز از زمان وزارتش به مساله بودجه سال 99 آموزش و پرورش اشاره کرد و گفت: «وضع بودجه آموزش و پرورش خوب نیست، البته در مقایسه با سایر دستگاه‌ها بیشتر است اما این بودجه توان حمایت از آموزش و پرورش را ندارد بنابراین نیازمند توجه بیشتر هستیم و تلاش‌مان این است که افزایش یابد. پیش‌بینی ما ۷۳هزار میلیارد تومان است اما آنچه در بودجه در نظر گرفته شده ۵۴هزار میلیارد تومان است. بودجه هنوز در دولت نهایی نشده و این پیش‌بینی‌های اولیه است و امید داریم بتوانیم بودجه آموزش و پرورش را واقعی‌تر کنیم. باید مشخص شود به ازای چه مقدار بودجه چه میزانی از کیفیت برای آموزش باید محقق شود. حال آموزش و پرورش خیلی خوب نیست و باید همه جریان‌هایی که عمیقا به آموزش و پرورش فکر می‌کنند با جدیت بیشتری وارد شوند و به بهبود حال آموزش و پرورش کمک کنند.»
بودجه سال۹۹، ۲هزار میلیارد کمتر از سال ۹۸
همانطور که مسئولان وزارت آموزش و پرورش اعلام کردند اگر تغییری ایجاد نشود، ما شاهد یک شوک بزرگ بودجه‌ای در آموزش و پرورش خواهیم بود.طبق گفته حاجی‌میرزایی وزیر آموزش و پرورش، بودجه‌ای که دولت برای این مساله در سال 99 در نظر گرفته، چیزی حدود 54 هزار میلیارد تومان است که در قیاس با سال گذشته کاهش عجیب و چشمگیری داشته است. بودجه آموزش و پرورش در سال 98 چیزی حدود 56 هزار میلیارد تومان بود و علی‌رغم انتظارات مبنی‌بر افزایش بودجه هم براساس عرف و هم به دلیل نرخ بالای تورم و مصائب و مسائل اقتصادی و معیشتی بودجه سال 99 آموزش و پرورش با یک کاهش حدود دوهزارمیلیاردی همراه بوده است. البته این یک حساب سرانگشتی در این رابطه است و کاهش بودجه و مشکلات پیش‌روی آموزش و پرورش در سال آینده به همین سادگی و با تکیه بر این رقم دوهزار میلیاردی قابل‌توضیح و تفسیر نیست. بدهی‌های آموزش و پرورش از سنوات گذشته، جذب نیروهای جدید، جبران کمبود‌ها، افزایش هزینه‌ها و سرانه دانش‌آموزان و خیلی دیگر از موضوعات ذیل این مساله و کاهش بودجه دچار مشکل می‌شوند و با کمبود جدی مواجه خواهند بود اما پیش از بررسی جزئی‌تر دوباره باید به این مساله اشاره کرد که بعد از ماجرای بنزین و شوک ناگهانی به مردم در جهت افزایش قیمت‌ها در امور مختلف، مردم باید منتظر یک شوک بزرگ با کاهش بودجه آموزش و پرورش و افزایش هزینه خانوار در نظام آموزشی کشور باشند.
کاهش سهم بودجه آموزش و پرورش از6.15 به ۹ درصد در دولت روحانی
برای بهتر مشخص شدن زوایای مختلف این مساله و مصائبی که بعد از ارائه این مقدار بودجه به مجلس و تصویب آن متوجه نظام آموزشی کشور خواهد شد با برخی صاحب‌نظران این حوزه گفت‌وگو کردیم. حمیدرضا حاجی‌بابایی، وزیر آموزش و پرورش دولت اسبق و نماینده فعلی مجلس شورای اسلامی در این رابطه با «فرهیختگان» به گفت‌وگو پرداخت و ضمن اشاره به ایرادات و انحرافات جدی که دولت فعلی در حوزه آموزش و پرورش ایجاد کرده است، گفت: «این دولت در طول 6 سال گذشته نسبت به رشد بودجه کشور بودجه آموزش و پرورش را هر سال کاهش داده است. به شکلی که بودجه را از ۶/۱۵ درصد بودجه عمومی دولت در سال 91 به کمتر از 9 درصد رسانده و این نشان می‌دهد آموزش و پرورش اولویت اول دولت نیست و به دنبال خصوصی‌سازی آموزش و پرورش است. هم پیشنهادها و سیاست‌هایش در دولت این را نشان می‌دهد و هم بودجه‌ای که ارائه می‌کند و هم طرح‌هایی نظیر خرید خدمات که مطرح و پیاده‌سازی کرده است.»
دولت از خصوصی‌سازی آموزش دست نمی‌کشد
وزیر سابق آموزش و پرورش در ادامه به افعال غیرقانونی دولت در جهت خصوصی‌سازی آموزش اشاره کرد و گفت: «مجلس تمام توانش را برای اینکه جلوی خصوصی‌سازی آموزش و پرورش را بگیرد اعمال کرده است. در برنامه ششم در چهار جا این خصوصی‌سازی در حوزه آموزش ممنوع شده است اما دولت این را رها نمی‌کند و هرسال به صورت غیرقانونی خرید خدمات جذب می‌کند. تراکم کلاس‌ها در کشور به‌شدت رشد پیدا کرده‌اند، کلاس‌های 35 و 40 نفره، بعضی مدارس ابتدایی و دبیرستان‌های نوبت اول را به دلیل نداشتن دانش‌آموز حذف کردند. کمبود معلم هم که مساله مشخصی است.»
سال ۹۸، ۲۳۰هزار و سال ۱۴۰۰، ۳۵۰هزار نفر کمبود معلم داریم
حاجی‌بابایی همچنین به مساله کمبود معلم‌ها و آمار اشتباه دولت در این حوزه اشاره کرد و گفت: «وزیر آموزش و پرورش اعلام کرده است حدود 108 هزار نفر کمبود معلم در کشور داریم، این درحالی است که پیش‌بینی ما برای سال 98 چیزی حدود 230هزار نفر کمبود معلم برای این سال است. یعنی با توجه به حذف معاونت‌ها و حذف نیروهای آموزشی که نفع مدیریتی داشتند، کاهش مدارس و دونوبتی کردن برخی دیگر از مدارس، افزایش تراکم دانش‌آموزان و... ما حدود 230هزار نفر کمبود معلم داریم تا بتوانیم آموزش و پرورش را مطابق سند تحول بنیادین اداره کنیم. اینجا یک معجزه‌ای هم اتفاق افتاده است که من نمی‌دانم این را چطور حل کنیم. آقای فانی به محض اینکه بعد از بنده وزیر آموزش و پرورش شدند، گفتند 350هزار نیروی مازاد در آموزش و پرورش داریم؛ چطور است الان 230 هزار کمبود معلم داریم و تا سال 1400 هم 350 هزار کمبود معلم خواهیم داشت؟ در این کشور کسی نیست افراد را به خاطر حرف‌های بی‌حساب و کتاب‌شان محاکمه کند که بر چه اساسی چنین اظهاراتی داشته است؟»
واقعا نمی‌دانیم با این دولت چه‌کار کنیم
این نماینده مجلس شورای اسلامی در پایان با بیان این نکته که واقعا در کار این دولت مانده‌اند و نمی‌دانند باید با آن چه کنند، گفت: «مجلس تا یک اندازه مشخصی می‌تواند بودجه اعلامی توسط دولت را افزایش دهد که دولت هم این را یاد گرفته است و بودجه آموزش و پرورش را به شدت کاهش می‌دهد تا افزایش مجلس به آن سیاست و نظر دولت آسیبی وارد نکند، مثلا 20 درصد کاهش می‌دهد، بعد مجلس پنج تا 10 درصد این بودجه را افزایش می‌دهد و این همان چاله‌ای که موجود بود را تا حدی پر می‌کند و کفاف امور آموزش و پرورش را نمی‌دهد. واقعا نمی‌دانیم با این دولت باید چه کار کنیم؟ واقعا درمانده شده‌ایم. آن از ماجرای بنزین، این از مساله آموزش و پرورش و... . این بودجه به مجلس بیاید مجلس مخالفت می‌کند اما نکته قابل‌تامل اینجاست که بودجه سایر موضوعات را افزایش می‌دهند و فقط بودجه آموزش و پرورش کاهشی است و این هم پیرو همان ماجرای خصوصی‌سازی آموزش و پرورش است. می‌خواهند به همه بگویند و بفهمانند که مردم خودشان هزینه تحصیل فرزندان‌شان را بپردازند. این ضربه به تمام آرمان‌ها و ارزش‌های انقلاب و نظام و قانون اساسی است.»
باید مشخص شود سهم بودجه آموزش و پرورش از GDP چقدر است
عادل برکم، کارشناس آموزشی هم در ادامه در ارتباط با مساله بودجه موردنظر دولت برای آموزش و پرورش به نکات جالبی اشاره کرد و به «فرهیختگان» گفت: «بودجه آموزش و پرورش در سال 98 بیش از 56هزار میلیارد تومان بوده و حالا برای سال 99 این مقدار هم کاهش پیدا کرده است. اما خب ملاک ما برای ارزیابی بودجه آموزش و پرورش و اعتبارات آن نباید این اعداد باشد. ما باید سهم آموزش و پرورش از GDP را مشخص کنیم. اینکه گفته می‌شود بودجه چقدر افزایش یا کاهش پیدا کرده یا اینکه بودجه آموزش و پرورش چه جایگاهی بین بودجه سایر وزارتخانه‌ها داشته است، خیلی اهمیتی ندارد. بعضا می‌خواهند مثلا بگویند ما به آموزش و پرورش اهمیت می‌دهیم و با آمار و ارقامی می‌گویند مثلا بودجه آموزش و پرورش افزایش خاصی داشته و از بین وزارتخانه‌ها بیشترین بودجه برای آموزش و پرورش است که خب این مساله‌ای طبیعی است، این وزارتخانه بیشترین کارمند را دارد، بیشترین مخاطب را هم آموزش و پرورش دارد. بیش از 14 میلیون دانش‌آموز، یک میلیون معلم و کارمند، جمعا 15 میلیون نیرو و مخاطب دارند که از آموزش و پرورش خدمات می‌گیرند و به آن خدمات می‌دهند. طبیعی است که بودجه زیادی لازم دارد. پس این توجیهاتی که می‌آورند اصلا موضوعیت ندارد.»
کمبود منابع به‌علاوه بدهی‌های قبلی
برکم در ادامه به کسری بودجه آموزش و پرورش در آینده اشاره کرد و گفت: «طبق اعلام وزارت آموزش و پرورش بدهی‌های این نهاد درحال رشد است. با توجه به همین مساله بودجه‌ای که به آموزش و پرورش داده می‌شود هیچ‌وقت برای امور همان سال فقط هزینه نمی‌شود و بخش قابل‌توجهی از آن هزینه بدهی‌ها می‌شود که از گذشته مانده است و این ماجرا باعث می‌شود که ندانیم بودجه خالص هرسال چه میزان است. اما این مشخص است که اگر بودجه به نسبت سال قبل کاهش داشته باشد فقط آن کاهش رقمی مورد‌توجه نیست. مثلا نمی‌شود گفت چون پارسال 56هزار میلیارد و امسال 54هزار میلیارد است، فقط دوهزار میلیارد کاهش داشته، این بدهی‌ها می‌تواند میزان کسری را به حد قابل‌توجهی افزایش دهند.»
کاهش بودجه یعنی کاهش کیفیت مدارس دولتی
این کارشناس آموزشی در ادامه به تبعات مستقیم این کاهش بودجه اشاره کرد و گفت: «شما وقتی بودجه آموزش و پرورش را کم می‌کنید مستقیما دارید بودجه مدارس دولتی را کم می‌کنید. از طرف مقابل ما مدارس غیردولتی داریم که سوای بودجه، درآمد از مردم دارند و این درآمد ذیل عدم نظارت صحیح و با منطق بازار خارج از دایره قانون و حد مشخص از خانواده‌ها دریافت می‌شود و خلاصه دخل و خرج این مدارس جور می‌شود. برعکس مدارس دولتی که حداقل به ظاهر باید رایگان باشند. سال به سال هم شاهدیم که هرساله که سهم مدارس دولتی کاهش پیدا می‌کند، سهم غیردولتی‌ها رشد پیدا می‌کند و این یک شکاف عمیق نابرابری آموزشی را ایجاد می‌کند. وقتی این شکاف زیاد شود نتیجه آن کاهش کیفیت آموزش در مدارس دولتی است.»
اظهارات جالب و عجیب مسئولان آموزش و پرورش
برکم در ادامه با اشاره به اظهارات عجیب مسئولان آموزش و پرورش گفت: «یک نکته جالب در صحبت‌های آقای حاجی‌میرزایی این بود که گفتند اگر ماجرای تعارض منافع موضوع جدی باشد ما آن را بررسی می‌کنیم. ایشان می‌توانند یک گزارش بگیرند، حتی از شهرستان‌ها نه در پایتخت که ما چقدر معلم رسمی آموزش و پرورش داریم که مامور به خدمت می‌شوند در مدارس غیردولتی و این مدارس غیردولتی برای چه کسانی هستند. این افراد که اکثرا سیاسیون هم هستند بهترین معلمان (خصوصا آنهایی که تست‌زنی را خوب کار می‌کنند) را به مدارس خودشان می‌برند. اینکه می‌گویند بررسی می‌کنند و با تعارض منافع برخورد می‌کنند چرا باید اصلا چنین اتفاقی بیفتد و چنین قانونی باشد که این معلمان در مدارس غیردولتی آموزش دهند. اگر واقعا مدیران آموزش و پرورش خودشان ذی‌نفع نبودند این‌طور قوانین و موضوعات اتفاق نمی‌افتاد.
نکته جالب دیگر در صحبت‌های آقای نوید ادهم، دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش بود که گفتند در بعضی سرفصل‌ها مثل تربیت‌بدنی و پرورشی و... دچار کمبود اعتبار هستند. این عذر بدتر از گناه است به هرحال این مباحث سوای اهمیت ذاتی خودشان روی بقیه دروس و محتوای آموزشی اثر خواهند گذاشت و این‌طور نیست که بشود اینها را منفک از هم در نظر گرفت. البته این در شرایطی است که ما بپذیریم این سرفصل‌ها در گذشته به خوبی ارائه می‌شدند. نمونه این اتفاق را درباره توزیع شیر در مدارس هم داشتیم و داریم. سال‌هاست نمی‌توانند یک شیر در مدارس توزیع کنند و اثر این مساله را در سلامت و بازدهی دانش‌آموزان می‌بینیم. ما در خیلی از مناطق محروم دانش‌آموزانی داریم که با سوءتغذیه روبه‌رو هستند و این مساله به آنها خیلی کمک می‌کرد.»
دولت همچنان روی ریل خصوصی‌سازی آموزش
این کارشناس آموزشی در پایان خاطرنشان کرد: «علاوه‌بر نابرابری آموزشی ناشی از این کاهش بودجه به سبب کاهش کیفیت آموزشی و تربیت دانش‌آموز خوب رتبه ما در رنکینگ‌های علمی بین‌المللی هم افول خواهد داشت. سوای این مسائل معیشت معلمان هم اهمیت بالایی دارد که با کاهش بودجه و کمبود منابع بروز ضعف و مشکل در این حوزه هم مساله واضح و مبرهنی است. معلمانی که همین حالا هم به طرق مختلف از مجموعه وزارت آموزش و پرورش مطالباتی دارند و پاسخ درخوری دریافت نمی‌کنند. به صورت کلی از نظر من اگر همان 73هزار میلیارد تومانی که آموزش و پرورش پیش‌بینی کرده هم مصوب شود، کم است چون تورم بیش از اینها بوده است. حالا این بودجه 54 هزار میلیارد تومانی که جای خود را دارد و دولت نشان داد با این کار می‌خواهد با همان فرمان قبلی در حوزه خصوصی‌سازی آموزش گام بردارد.»
* نویسنده: ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه