به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، نمی‌دانم در سایر مسائل و حوزه‌های خبری اصطلاح روزهای سیاه را به چه روزهایی اطلاق می‌کنند اما می‌دانم برای ما اجتماعی‌نویس‌ها این روزها، روزهای سیاهی است. روزهایی که شاخص‌های آلایندگی هوا به سرعت رشد می‌کنند و هوا هر روز بیشتر از روزهای قبل آلوده می‌شود. براساس آخرین آمار و اطلاعات که از سوی اورژانس اعلام شده است، حدود پنج‌هزار نفر به خاطر بیماری‌های تنفسی و قلبی ناشی از آلودگی هوا در کلانشهرهای کشور به مراکز اورژانس مراجعه کرده‌اند. آماری که برای یکی، دو روز اخیر است و به سرعت درحال افزایش است و توجه به آن مرگ سالانه چند‌هزار نفر بر اثر آلودگی هوا در کشور را به خوبی توجیه می‌کند. چه می‌شود کرد و چه باید کرد و چه کرده‌اند؟ همه سوالاتی است که با اولین نگاه به آسمان از سوی مردم مطرح می‌شود. تردد خودروهای فرسوده، تردد تعداد بالای خودرو در شهرها، تردد موتورسیکلت‌های فرسوده و کاربراتوری، نزدیکی کارخانه‌ها به شهرها و خیلی از عوامل اینچنینی دیگر همه در زمره علل ایجاد وضع موجود بیان شده است، اما اینکه چرا برای کنترل و بهبود وضعیت اقدام قابل‌توجهی صورت نگرفته، مساله مهم‌تری است که حداقل نگارنده پاسخ قانع‌کننده‌ای برای آن ندارد. مدیریت شهری، سازمان محیط‌زیست و... شاید اصلی‌ترین نهادهای متولی و اثرگذار در مواجهه و مقابله با آلودگی هوا باشند؛ نهادهایی که صرفا اگر فعالیت‌ها و اقدامات و اظهارات مسئولان‌شان را فارغ از کشور در تهران بررسی کنیم به خوبی می‌توانیم آن عدم‌اطلاع از خروجی سیاست‌های مقابله‌ای با آلودگی هوا را پاسخ دهیم.
چند وقت پیش محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران بیش از دوسال بعد مدیریت شورای پنجم در تهران به شرح آنچه در این ایام گذشت، پرداخت و نوشت: «مدیریت شهری به صورت یکدست در اختیار اصلاح‌طلبان است. پرسش اینجاست که میراث ما برای تهران چیست؟ ما می‌توانیم در تبلیغات و سخنرانی دستاوردهایی برای خود عنوان کنیم اما تاریخ بدون نظر ما و براساس واقعیات در مورد کارنامه ما قضاوت خواهد کرد. بدیهی است صرف انجام پروژه‌های عمرانی، آن هم بدون مطالعه صحیح، یک دستاورد مثبت نیست اما سخن گفتن و نقد کارنامه دیگران بدون داشتن دستاوردهای عینی و واقعی نیز پذیرفته نیست و طبیعی است که ما نیازمند انجام فعالیت‌های ماندگاری هستیم که تهران و شهروندان تهران آینده با آن ما را به‌خاطر بیاورند. در مقابل عمل‌گرایی و واقع‌گرایی، شعارگرایی و ایده‌آل‌گرایی قرار دارد که به جای واقعیت‌ها براساس ذهنیت‌ها عمل کرده و سعی می‌کند با گفتاردرمانی و تبلیغات، فقدان دستاوردهای عینی را جبران کند و شاید این نوع فعالیت سیاسی در کوتاه‌مدت بتواند جواب بدهد اما قطعا در درازمدت شهروندان از منتخبان خود در مدیریت شهری کارنامه و نتایج واقعی را مطالبه می‌کنند. شاید برخی بگویند مشکل اصلی رکود در مدیریت شهری تهران، کمبود نقدینگی و ضعف منابع مالی است، در حالی که این مساله را نیز می‌توان با راهکارهای عمل‌گرایانه حل کرد. ما 70هزار پرونده در کمیسیون ماده 100 داریم که عدم‌اندیشیدن تدبیر برای آن باعث نارضایتی، رانت و فساد می‌شود که بخشی از همین پرونده‌ها و تصمیمات معطل در حوزه شهرسازی می‌تواند منابع کافی را برای مدیریت شهری تامین کند. در ابتدای مسئولیت خود در مدیریت شهری تهران اقدام به نظرسنجی کردیم و حدود ۹۳ درصد از شهروندان، آلودگی هوا و ترافیک را به‌عنوان معضل اصلی تهران عنوان کردند و آسیب‌های اجتماعی و بافت‌های فرسوده در اولویت‌های بعدی مسائل تهران بودند.»
هاشمی در ادامه به مساله مهم دیگری در مدیریت شهری یعنی مطالبات از دولت و سایر نهادها اشاره کرد و گفت: «روزانه ۸۰ میلیارد تومان و سالانه ۲/۵ میلیارد دلار یارانه بنزین تهران است اما تاکنون یک سنت از ۹۰۰ میلیون دلاری که قرار بود برای ۹ میلیارد سفر انجام‌شده توسط مترو از سوی وزارت نفت پرداخت شود را دریافت نکرده‌ایم، در حالی که هم بودجه ساخت مترو و اتوبوس و هم یارانه آن توسط دولت مصوب شده است. ما می‌توانستیم بخش قابل‌توجهی از این ناوگان را توسط کارخانه‌های داخلی، در داخل تولید کنیم که هم باعث ایجاد اشتغال می‌شد و هم کمبود شدید و فرسودگی ناوگان اتوبوس و متروی تهران را جبران می‌کرد اما این اتفاق نیفتاد. مساله تخصیص اعتبار صندوق توسعه ملی به‌منظور تامین ۱۹هزار دستگاه اتوبوس برای کلانشهرها و مراکز استان، که با وجود دستور رئیس‌جمهور و پیگیری معاون اول دولت، همچنان پس از گذشت دو سال بلاتکلیف مانده است، یکی از کلیدهای حل مساله اشتغال، آلودگی هوا، ترافیک و مصرف سوخت است. وزارت کشور، وزارت صمت، وزارت نفت و بانک مرکزی چهار رکنی هستند که باید تخصیص اعتبار از صندوق توسعه ملی را اجرایی کنند اما به دلیل گره‌هایی که ناشی از عدم‌فهم مشترک و همراهی دستگاه‌های مختلف و برداشت‌های خشک از متن مصوبات و قوانین و عدم‌پیگیری مناسب شهرداری‌هاست، پس از دو سال حتی هنوز یک دستگاه هم از این مجموعه ۱۹هزار اتوبوس به شهرها تحویل نشده و ساخت آن نیز حتی آغاز نشده است.»
همان‌طور که پیش‌تر برخی دیگر از اعضای مدیریت شهری هم اذعان کرده بودند و همان‌طور که رئیس شورای شهر نوشت، مدیریت شهری در آنچه وعده داده بود موفق عمل نکرده است و با وضع فعلی و در جریان هم انتظار بهبود اوضاع نمی‌رود. با این همه قصد فعلی نقد تمام سیاست‌ها و اقدامات مدیریت شهری در این دو سال و اندی از آغاز مسئولیت آنها نیست، چراکه نقد زیاد و فضای پرداخت محدود است. فعلا در یک فقره آلودگی هوا بدون اضافات خاصی به نقل‌قول‌های برخی مسئولان شهری و ملی در مدیریت شهری و سازمان محیط‌زیست و... اشاره می‌کنیم تا شاید بهتر از قبل مشخص شود که چرا گره از بسیاری از امور باز نمی‌شود و ما هم باید مثل همان حدود پنج‌هزار نفری که نیازمند خدمات اورژانسی شدند، آماده حرکت به سمت مراکز درمانی شویم.
درخت‌ها را تکان دهید
محمدعلی نجفی، شهردار اسبق تهران در جریان بارش برف سنگین سال 96 در تهران: خواهش من از جوان‌ترها این است که وقتی هوا بهتر شد اگر حال و حوصله داشتند تشریف بیاورند به آرامی برف روی درختان را بتکانند، اگر مردم این کار را کنند خودش یک نوع ورزش و تفریح محسوب می‌شود.
باید باد بوزد
پیروز حناچی، شهردار فعلی تهران در واکنش به آلودگی اخیر هوا: با پدیده آلودگی هوا در پاییز و زمستان سال‌های گذشته نیز روبه‌رو بوده‌ایم و اگر باد بوزد اوضاع خوب می‌شود! برای کاهش آلودگی راهی جز وزش باد، بارش باران و کاهش تردد خودروها نداریم.
دعا کنیم باد بیاید
عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در واکنش به افزایش آلودگی هوا در سال 96: اگر جلوی خودروها را بگیریم تا هوا را آلوده نکنند حمل‌ونقل از بین می‌رود. بالاخره باید بین بد و بدتر یکی را انتخاب کرد. «باید دعا کنیم باد بوزد تا آلودگی از بین برود.»
به جای وضو تیمم کنید دریاچه ارومیه پرآب شود
شهربانو امانی، عضو شورای شهر تهران در واکنش به کم‌آبی دریاچه ارومیه: دوستان می‌توانند این را عنوان کنند که عزیزان در ارومیه به جای وضو تیمم کنند و آب آن را انفاق و برای پرشدن دریاچه ارومیه هبه کنند.
بنشانید درخت
محسن هاشمی، رئیس شورای شهر در واکنش به آلودگی هوا: جای مردان سیاست بنشانید درخت، تا هوا تازه شود.
اگر طرح بهتری دارید، ارائه کنید
محسن پورسید آقایی، معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران در واکنش به آلودگی اخیر هوا: افزایش آلودگی هوا به دلیل افزایش ازن است چون میزان گرما و تابش نور خورشید افزایش داشته است. از دوستان می‌خواهم اگر طرح‌های فعلی مربوط به ترافیک و کاهش آلودگی هوا را قبول ندارند، طرح‌های بهتری را ارائه کنند و منتظر این طرح‌ها می‌مانیم.
نمی‌توان مقابله کرد
زهرا صدراعظم‌نوری، عضو شورای شهر تهران در واکنش به آلودگی اخیر هوا: خیلی نمی‌توان با این پدیده مقابله کرد، زیرا این اتفاق یک پدیده طبیعی است.
آب بنوشید
پیرحسین کولیوند، رئیس اورژانس کشور در واکنش به آلودگی اخیر هوا: به عموم شهروندان توصیه می‌شود به اندازه کافی آب بنوشید تا با شست‌وشوی دستگاه گوارش و رفع عطش و خشکی دهان اثرات ناشی از آلودگی هوا کاهش یابد.
مقصر اصلی آب و هوا است
نژاد‌بهرام، عضو شورای شهر تهران در واکنش به آلودگی هوای اخیر: قطعا آب و هوا مقصر اصلی است. شورای شهر و شهرداری تهران در مدیریت آلودگی هوای شهر نقشی ندارند و این حوزه زیرنظر سازمان محیط‌زیست است.
البته اینها همه بخشی از اظهارنظرهایی است که اکثرا در ارتباط با مساله قدیمی و جاری آلودگی هوا از سوی مسئولان مختلف ملی و استانی مطرح شد. کم هم نیست چنین اظهاراتی در سایر موضوعات، مثلا اینکه رئیس مدیریت بحران کشور می‌گوید دعا کنیم زلزله نیاید و... هم در همین پارادایم قابل نقد و طنازی است. اما آنچه حائز اهمیت بسیار است عدم‌آمادگی در مواجهه با معضلات و آسیب‌های طبیعی و غیرطبیعی از سوی تمام نهادها و ارگان‌های متولی است. شاید امروز اگر یک نهاد پاسخگو و تصمیم‌گیر در حوزه مدیریت کنترل آلودگی هوا داشتیم اینقدر شاهد انداختن توپ در زمین سازمان‌ها و اشخاص مختلف نبودیم، حداقل می‌دانستیم چرا در چنین وضعی اسیر شده‌ایم و راه گریزی برای آن پیشنهاد نمی‌شود. مدیریت شهری اذعان به ناتوانی می‌کند، محیط‌زیست در خرد و کلان سیاست‌های زیست‌محیطی منفعل است و دریغ از کوچک‌ترین اقدام قابل‌توجهی که برای حل مشکل شود.
* نویسنده: ابوالقاسم رحمانی، دبیرگروه جامعه