به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، مارش پیروزی چپ‌گرایان در آمریکای لاتین، روز یکشنبه و با اعلام استعفای «اوو مورالس»، رئیس‌جمهور چپ‌گرای بولیوی برای ساعتی بی‌صدا شد. برای چپ‌گرایان که چندین سال از قدرت به دور بودند، پیشتازی نامزدشان در اروگوئه، تصاحب ریاست‌جمهوری آرژانتین و تمایل به شیوه‌های سیاستی آنها در شیلی آنقدر بزرگ است که اتفاقات بولیوی خیلی نگران‌کننده نباشد، با این حال در آمریکای لاتین، یک دژ بیشتر در برابر سرمایه‌داری، می‌تواند در نتیجه نبرد تعیین‌کننده باشد. با این حال یکشنبه برای چپ‌گرایان فراموش‌شدنی نیست؛ روزی که نامزد پیروز آنها 23روز پس از انتخابات، در واکنش به اعتراضات خیابانی، در عصر همان روز پذیرفت انتخابات بار دیگر برگزار شود ولی ساعاتی بعد، رسما از قدرت کناره‌گیری کرد. به دنبال این کناره‌گیری معاون اول رئیس‌جمهور و «آدریانا سالوا تیه را»، رئیس سنا نیز که بنابر قانون باید مسئولیت ریاست‌جمهوری را تا انتخابات بعدی برعهده گیرد، از مقام خود استعفا کرد. اما روند استعفا به اینجا محدود نشد و شمار قابل‌توجهی از چهره‌های مشهور سیاسی بولیوی نیز از جمله معاون اول او، رئیس مجلس نمایندگان، وزرا و بسیاری از نمایندگان پارلمان بولیوی از مقام خود استعفا دادند.
چرا استعفا؟
همه‌چیز به انتخابات ریاست‌جمهوری بولیوی بازمی‌گردد؛ انتخاباتی که 28 مهرماه (20اکتبر) در این کشور برگزار شد تا رئیس‌جمهور 2020 تا 2025 این کشور تعیین شود. دوهفته پیش از برگزاری انتخابات، مخالفان مورالس مدعی شدند دولت به دنبال تقلب در انتخابات خواهد بود. این ادعا پیش از برگزاری انتخابات، دقیقا همان شیوه‌ای است که طرفداران آمریکا در ونزوئلا و بسیاری دیگر از کشورها پیاده و تلاش کردند با استفاده از فرصت اعتراض به نتایج انتخابات، دولت منتخب را با اعتراضات یا کودتا سرنگون کنند. به هر شکل انتخابات روز 28 مهرماه برگزار شد ولی مخالفانی که مدعی تقلب دولت در انتخابات به نفع مورالس بودند، پیش از پایان شمارش آرا، ادعا کردند انتخابات باید به دور دوم کشیده شود.
طبق قوانین بولیوی، اگر فاصله آرای کاندیدای اول و دوم، کمتر از 10 درصد باشد، انتخابات باید به دور دوم کشیده شود. پس از پایان شمارش آرا مشخص شد مورالس رئیس‌جمهور کنونی 47.08 درصد آرا و «کارلوس مسا»، رقیب راست‌گرای او 36.51 درصد آرا را به دست آورده است. بر اساس این آرا، مورالس پیروز انتخابات بود. اما مخالفان خواهان دور دوم انتخابات بودند و همین مساله آغازگر موجی از خشونت‌ها در بولیوی شد.با وجود اینکه دادگاه انتخاباتی بولیوی روز جمعه بعد از پایان شمارش دستی انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور، رسما پیروزی اوو مورالس را تایید کرده بود، با توجه به تداوم اعتراضات- که بنابر برخی خبرها در جریان آن سه نفر کشته و چندین نفر زخمی شده‌اند- مورالس و معاونش از مقام خود استعفا کردند تا شکل جدید از اعتراضات که با خشونت بی‌حدی آغاز شده بود، پایان یابد. مورالس چند ساعت پیش از استعفا، در نطقی تلویزیونی از موافقت خود برای برگزاری انتخابات مجدد ریاست‌جمهوری در این کشور خبر داد و گفت: «تصمیم گرفته‌ام انتخابات سراسری جدید برگزار شود که بار دیگر به ملت بولیوی اجازه رای‌گیری دموکراتیک در راستای انتخاب دولت جدید را می‌دهد.»
کودتا با خشونت بی‌سابقه
در چند هفته گذشته مشی اشتباه دولت بولیوی نادیده گرفتن سیر وقایع و تفاوت ماهیت اردوکشی شکست‌خوردگان در انتخابات و کودتای طراحی شده با اعتراضات قانونی و مشروع، باعث شد کودتاگران در پناه این تصمیمات اشتباه فضای لازم را برای اقدامات بعدی خود پیدا کنند. مساله‌ای که دولت بولیوی متوجه آن شد ولی کمی دیر. جمعه 17 آبان دولت بولیوی بیانیه‌ای صادر کرد و در آن از در جریان بودن برنامه کودتا علیه دولت قانونی این کشور خبر داد. با وجود اطلاع دولت از این امر اما اکتفا کردن به یک بیانیه موجب شد مخالفان از فضای موجود استفاه کنند و برنامه خود را از اردوکشی خیابانی به ایجاد شکاف در میان نهادهای نظامی بکشانند. با وجود درگیری‌ها میان نیروهای پلیس و مخالفان دولت مورالس در ۱۷ روز اخیر، سه گروهان از نیروهای پلیس در شهرهای کوچامامبا (مرکز)، سوکره (پایتخت رسمی واقع در جنوب کشور) و سانتا کروز (شرق) با اعلام نافرمانی به تظاهرات‌کنندگان مخالف پیوستند. هرچند پس از این اتفاق مورالس در یک پیام توئیتری به هموطنانش نوشت که «خواهران و برادران! دموکراسی ما به دلیل یک کودتای در حال اجرا، در معرض خطر قرار دارد. گروه‌های خشونت‌گرا به نظام قانون اساسی ما حمله کرده‌اند.» اما حامیان دولت توان چندانی برای ایستادگی در برابر کودتا را نداشتند چراکه شیوه اعتراض مخالفان چیزی کم از یک جنگ شهری نداشت.
مخالفان با همکاری بخش‌هایی از نیروی نظامی، به جای اعتراض دست به اقدامات خشونت‌آمیز بی‌شماری زدند؛ با یک جمعیت محدود ولی خشن به ساختمان دولتی و رسانه‌های حامی دولت حمله کردند، برای ایجاد اختلال در نظم عمومی جاده‌های مواصلاتی و خیابان‌ها را مسدود می‌کردند و... حتی به هواداران دولت به‌ویژه بومیان بولیوی نیز حمله کردند. نمونه این اقدامات حمله به راهپیمایی مسالمت‌آمیز زنان روستایی در شهر کوچوبامبا بود که مخالفان دولت، بومیان را با چوب و سنگ مورد حمله وحشیانه قرار دادند. حتی گفته شده مخالفان دولت طی برنامه یک فعال زن روستایی را ربودند، موهای او را بریدند و رویش جوهر قرمز پاشیدند. از روز یکشنبه اما اعتراضات و اقدامات خشونت‌آمیز به شکل دیگری در این کشور ادامه پیدا کرد.
معترضان از صبح یکشنبه حملات خود را به اموال و خانه‌های هواداران و مسئولان دولتی گسترش دادند و با برپایی آتش با این افراد تسویه‌حساب سیاسی کردند. معترضان حتی خانه خواهر رئیس‌جمهور در شهر کوچوبامبا را نیز به آتش کشیدند. معترضان به این حد هم بسنده نکردند و به خانه رئیس مجلس سنا که طبق قانون بعد از رئیس‌جمهور و معاون او باید رئیس‌جمهور شود حمله کردند و خانه او را در حالی که خودش نیز در آنجا بود، به آتش کشیدند. مخالفان حتی برادر یکی از وزرا را گروگان گرفته و تهدید کردند رئیس‌جمهور و معاونش باید استعفا کند. «رومینا گوادالوپه پرز راموس»، سفیر بولیوی در تهران می‌گوید این اعتراضات از شیوه‌های فاشیستی الگو گرفته است که معترضان مردم بومی را تحقیر و حتی برخی را عریان کردند.
واکنش‌های جهانی به کودتا
واکنش‌ها به کودتا در بولیوی میان کشورهای جهان متفاوت بوده است. برخی این کودتا را محکوم کرده، تعدادی خواستار گفت‌وگو میان جریانات سیاسی شده‌اند و بعضی از کشورهای راست‌گرا نیز از وقوع کودتا در بولیوی استقبال کرده‌اند. در میان کشورهای آمریکای لاتین دولت‌های چپ‌گرا به‌شدت اقدام مخالفان را محکوم کرده‌اند. در همین زمینه نیکاراگوئه در بیانیه‌ای اعلام کرد: «دولت نیکاراگوئه تاسف خود را بابت اقدامات فاشیستی که قوانین، قانون اساسی و بنیادگرایی را نقض کرده، اعلام می‌کند.»
نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهور سوسیالیست ونزوئلا نیز در نطقی تلویزیونی ضمن محکوم کردن کودتا علیه مورالس، گفت: «هدف از توطئه‌هایی که با حمایت آمریکا علیه او و دولتش انجام می‌شود، انتصاب دولت راست‌گرا در ونزوئلاست.»
«میگوئل دیاز کانل»، رئیس‌جمهور کوبا یکی دیگر از متحدان دولت مورالس در توئیتی ضمن اعلام همبستگی با وی، نوشت: «جهان باید برای زندگی و آزادی مورالس بسیج شود.» «ابرارد مارسلو»، وزیر امور خارجه دولت چپ‌گرای مکزیک نیز ضمن رد اقدام نظامی کودتاچیان در بولیوی و همچنین رد استعفای مورالس در توئیتی این اتفاق را مشابه تراژدی‌هایی خواند که در قرن پیش آمریکای لاتین را آغشته به خون کرد. وزیر امور خارجه مکزیک در توئیت‌های دیگری اعلام کرد که در صورت درخواست رئیس‌جمهوری مستعفی بولیوی، مکزیک آماده است به وی پناهندگی اعطا کند.
«آلبرتو فرناندز»، رئیس‌جمهور منتخب چپ‌گرای آرژانتین در پیامی توئیتری با تاکید بر اینکه علیه مورالس کودتا شده است، نوشت: «فروپاشی ساختاری در بولیوی غیرقابل قبول است؛ مردم بولیوی باید هر چه زودتر در انتخاباتی آزاد و آگاهانه دولت بعدی را انتخاب کنند.» در کنار این حمایت‌ها از مورالس و محکومیت کودتا، دولت‌های راست‌گرای آمریکای لاتین از کودتای بولیوی حمایت کرده‌اند. دولت برزیل که تحت ریاست ژنرال بولسوارانو قرار دارد ضمن استقبال از تحولات رخ داده در بولیوی اعلام کرده که از گذار دموکراتیک در بولیوی حمایت می‌کند و اظهارنظرها درباره اینکه رویداد اتفاق افتاده در بولیوی یک «کودتا» بوده، رد کرد.
وزارت خارجه کلمبیا نیز بدون توجه به کودتا در بولیوی از نهادهای دولتی و احزاب سیاسی بولیوی خواسته است به دنبال تضمین حق بیان مردم این کشور باشند. کلمبیا همچنین خواستار برگزاری نشست شورای دائمی سازمان کشورهای آمریکایی برای بررسی اوضاع در بولیوی شده است. پرو دیگر دولت راست‌گرای آمریکای لاتین نیز مانند دولت‌های برزیل و کلمبیا با استقبال از استعفای اجباری مورالس خواستار احیای صلح در بولیوی و برگزاری انتخابات شفاف با کمک سازمان کشورهای آمریکایی شده است.
«فدریکا موگرینی»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در بیانیه‌ای با اشاره به برگزاری انتخابات ۲۸ مهر ماه (۲۰ اکتبر) در بولیوی، نوشت: «مردم بولیوی در انتخاباتی رای دادند که تردیدهایی را درباره شفافیت و اعتبار آن ایجاد کرد و به بروز ناآرامی و نگرانی‌های بین‌المللی منجر شد.» اما یکی از مهم‌ترین رخدادها در این میان بیانیه دولت اسپانیا در انتقاد از شیوه اجبار کردن مورالس به استعفا بود. این کشور در بیانیه خود از نقش نظامیان بولیوی در این اتفاق انتقاد کرده است. اسپانیا به دلیل ریشه‌های نژادی، زبانی، مذهبی و فرهنگی با آمریکای لاتین دارای نفوذی قابل توجه در این منطقه است.
باز هم آمریکا؟
حدود دوسوم از کل آمریکایی‌های لاتین تا سال 2010 تحت کنترل دولت چپ‌گرا زندگی می‌کردند. اوضاع در آن زمان بر وفق مراد چپ‌گرایان بود تا اینکه با تغییر فضای بین‌المللی، اثرات بحران جهانی اقتصاد چپ‌ها را تحت تاثیر قرار داد و مشکلات باعث شد مردم به سمت الگوهای دیگر بروند. حالا پس از یک دوره ناکامی، چپ‌گرایان دوباره در آمریکای لاتین در حال به دست گرفتن قدرت هستند و این برای آمریکا به معنای شکل گرفتن یک تهدید در حیاط خلوتش است. سال گذشته دولت ترامپ تمام ظرفیت‌های سیاسی و میدانی خود را به کار گرفت تا دولت نیکلاس مادورو را در ونزوئلا سرنگون کند. آمریکا تلاش کرد ارتش را برای کودتا علیه دولت متقاعد کند.
سفیر بولیوی در تهران می‌گوید در بولیوی همان شیوه‌هایی به اجرا گذاشته شد که در ونزوئلا نیز اجرا شد. او گفته کودتایی که اخیرا در بولیوی صورت گرفته کاملا نشان‌دهنده همان اقدامات مداخله‌ای در ونزوئلاست. موارد مشابهی با اقداماتی که در ونزوئلا با دخالت آمریکا صورت گرفت در حال رخ دادن است؛ همان استراتژی‌ها و قدم‌ها در حال پیاده شدن است. این استراتژی‌ها همان روش‌های فاشیستی است که برای از بین بردن دموکراسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. او گفته که پیش از این سفیر آمریکا در بولیوی در سال 2008 تلاش کرد یک کودتای مدنی و نظامی در بولیوی اجرا کند که به نتیجه نرسید و در نتیجه از این کشور اخراج شد و اکنون آنچه در بولیوی شاهد آن هستیم یک کودتای پلیسی است.