محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در سفر خود به آنکارا پس از دیدار با احمد چاووش اوغلو، همتای ترک خود با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه دیدار کرد و با او درباره ایران و البته سوریه مذاکره و گفت‌وگو کرد. در این دیدار خبر داده شد که قرار است علی لاریجانی رئیس مجلس ایران نیز به ترکیه برود. بدین ترتیب ایران و ترکیه درصدد هستند به روابط سرد خود که تا پیش از کودتا استمرار داشت پایان دهند و روابط گرمی را با یکدیگر درخصوص مسائل مشترک از جمله سوریه آغاز کنند. پس از کودتای ترکیه این اولین‌بار است که یک مقام بلندپایه ایرانی به ترکیه سفر می‌کند، آن‌هم در شرایطی که خبرهای پیشین حاکی از آن بوده که مقامات ایرانی بودند که اردوغان را در جریان کودتا قرار دادند و او توانست آن را مهار کند. با توجه به بحران‌های منطقه‌ای، این احتمال وجود دارد که در دیدار میان اردوغان و ظریف درباره مسائل منطقه‌ای و مبارزه با داعش تصمیماتی گرفته شود.
سفر وزیر امور خارجه ایران به ترکیه اما حاشیه‌هایی را نیز به دنبال داشته است؛ ظریف که به همراه هیات ایرانی و به اتفاق چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه به مسجد ملت در محوطه کاخ ریاست‌جمهوری ترکیه رفته بودند، به اتفاق رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری و بینالی ییلدریم، نخست‌وزیر ترکیه در یک صف به نمازجمعه ایستادند. در پایان نماز، رئیس‌جمهوری ترکیه پشت بلندگو رفت و گفت «امروز جناب دکتر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران میهمان ماست» که مردم نمازگزار نیز با گفتن الله‌اکبر از ظریف استقبال کردند. محمدجواد ظریف که در نشست خبری مشترک با مولود چاووش اوغلو، همتای ترک خود برای بازدید از مجلس ترکیه که در کودتای ناموفق اخیر مورد هدف بمباران کودتاگران قرار گرفت ابراز تمایل کرده بود، از این محل دیدن کرد.
ظریف به ترکیه رفت. این اولین حضور رسمی یک مقام بلندپایه ایرانی در ترکیه پس از کودتاست. محمد جواد ظریف اولین مقام رسمی دنیا بود که پیش از آن که نتیجه کودتا مشخص شود، حضور نظامیان در عرصه سیاست و به دست‌گیری غیرقانونی حکومت را محکوم کرد. بعدتر خبر آمد که مقامات ایرانی بودند که اردوغان را در جریان کودتا قرار دادند و او توانست آن را
مهار کند.
اکنون ایران و ترکیه اولین مناسبات سیاسی خود را بعد از کودتا تنظیم
می‌کنند. روابط ایران و ترکیه پیش از کودتا چندان گرم نبود. علت آن مواضع ترکیه در حوادث سوریه بود و این کشور حاضر به حمایت از خط مقاومت نبود. بعد از کودتا گویا همه چیز متفاوت شده است. اردوغان به دیدار پوتین می‌رود و میزبان ظریف می شود. دیروز ظریف به آنکارا رفت تا اولین سفر یک مقام ایرانی به ترکیه بعد از کودتا انجام شود. پیش از این سفر ، او با سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه تلفنی صحبت کرده بود.
از سوی دیگر در جریان روابط سه کشور ایران، ترکیه و روسیه در هفته گذشته می‌توان به دیدار حسن روحانی رئیس‌جمهوری با ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه از یک‌سو و سفر رجب طیب اردوغان به سن‌پترزبورگ برای عذرخواهی از پوتین از سوی دیگر اشاره کرد. دیدارهایی که همه یادآور بحران منطقه‌ای و تلاش برای حل آن است. به نظر می‌رسد محور مقاومت برای حل بحران سوریه در حال تغییر شکل است.
ترکیه که پیش از این هر عملیات نظامی علیه سوریه را متمرکز بر رفتن اسد کرده بود، حالا بعد از کودتا و ترمیم روابط با روسیه اعلام کرده است که می‌تواند در عملیات مشترک با روسیه برای مقابله با داعش شرکت کند. گفته می‌شود که فرماند‌هان ترکیه اعلام کرده‌اند نیروهای هوایی این کشور تنها لازم نیست به صورت انحصاری با ناتو همکاری کند.
بازیگران مهم منطقه
محمدجواد ظریف در بدو ورود به آنکارا، روابط ایران و ترکیه را خوب و مهم توصیف کرد و بر لزوم رایزنی بین کشورهای منطقه، ایران، ترکیه و روسیه تاکید کرد. ظریف این سه کشور را بازیگران مهم منطقه‌ای خواند. او در جریان این سفر در جمع خبرنگاران گفت: «جمهوری اسلامی نه در روز اول بلکه در ساعت اول، اقدام کودتاگران را در ترکیه محکوم کرد. به این دلیل که ما اعتقاد داریم کودتا در منطقه ما هیچ جایی ندارد و رای مردم و خواست مردم را نمی‌شود با اقدامات یک گروه نظامی سرکوب کرد. به همین دلیل همه مقامات جمهوری اسلامی، مقام معظم رهبری، ریاست‌جمهوری و سایر مقامات کشورمان کودتا را محکوم کردند. حرکت بسیار مهمی که مردم ترکیه کردند در از بین بردن مبانی کودتای نافرجام، حرکت مبارکی بود.
حضور مردم در صحنه درس مهمی بود، نباید با خواست مردم برخورد کرد. بنابراین آنچه در برخورد با اقدام کودتاچیان در ترکیه صورت گرفت، مواضع اصولی جمهوری اسلامی ایران بود.» وزیر امور خارجه کشورمان همچنین در ادامه سخنان خود به رابطه ایران و ترکیه اشاره کرد و گفت: «ترکیه یکی از همسایگان مهم جمهوری اسلامی ایران است. روابط بسیار خوبی با مقامات ترکیه داریم. مردم دو کشور نیز ارتباطات دیرینه دارند. روابط اقتصادی بسیار خوبی هم در دوران دشواری تحریم‌ها و هم بعد از پایان تحریم‌ها و اجرای برجام با ترکیه داریم. برخی اختلاف نظرها در مورد مسائل منطقه داشتیم که معتقدیم این اختلاف نظرها هم باید به جای تعارض در منطقه، مبنای گفت‌وگو باشد.»
ظریف همچنین با اشاره به سفر اردوغان به سن‌پترزبورگ و دیدار روحانی و پوتین در باکو گفت: «در اجلاس باکو رئیس‌جمهوری کشورمان با ولادیمیر پوتین گفت‌وگو داشتند و وی نیز با سرگئی لاوروف گفت‌و‌گوهایی را انجام داده است. سه کشور ایران، ترکیه و روسیه بازیگران مهمی در منطقه هستند و نیاز است که با یکدیگر گفت‌وگو و همکاری داشته باشیم. اگر هم اختلاف نظری هست، از طریق گفت‌وگو
حل و فصل کنیم. با دوستان ترکیه‌ای از گذشته در مورد مسائل منطقه، گفت‌وگوهای زیاد و فشرده‌ای داشته‌ایم که امروز می‌خواهیم این گفت‌و‌گوها را ادامه دهیم.»
ترکیه ضلع سوم ائتلاف می‌شود؟
چند روز پیش روزنامه انگلیسی ایندیپندنت مدعی شده بود مقامات ایرانی پیش از وقوع کودتا اطلاعاتی در این رابطه در اختیار دولت ترکیه گذاشته بودند و این اطلاعات به خنثی‌سازی کودتا کمک کرده است. به نظر می‌رسد اتفاقی که می‌رفت فضای داخلی ترکیه را با بحران روبه‌رو کند، امروز موجب ترمیم روابط ترکیه با کشورهایی شده است که در ماه‌های اخیر با آنها دچار تنش و اختلاف شده بود. ترکیه بعد از آنکه در موضوع سوریه با عربستان سعودی همراهی می‌کرد و خواهان ساقط شدن بشار اسد بود و بعد از آنکه در جریان کودتا کشورهایی مانند عربستان به وضوح این کودتا را محکوم نکردند از همراهی آنها ناامید شد و به نظر می‌رسد تجدیدنظرهایی در موضع‌گیری این کشور وجود داشته باشد.
نشست خبری ظریف و مولود چاوش اوغلو
وزرای ایران و ترکیه در نشست خبری مشترک در آنکارا شرکت کردند. چاوش اوغلو ضمن تقدیر از ایران در جریان خنثی‌سازی کودتا گفت:
ایران می‌تواند نقش سازنده‌ای در برقراری آتش‌بس در سوریه داشته باشد.
ایران هم فکر می‌کند که «پ‌ک‌ک» و «پ‌گ‌گ» در ترکیه و سوریه شاخه‌های تروریستی هستند و امنیت منطقه و ترکیه را تهدید می‌کنند.
در مورد داعش و النصره و سایر گروه‌های تروریستی در دیدار با آقای ظریف تصمیم گرفتیم که مبارزه مشترک داشته باشیم و همکاری‌ها را در مورد مبارزه با تروریست‌ها تقویت می‌کنیم.
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان نیز در این نشست خبری گفت:
مایلم به مردم ترکیه به خاطر مقاومتی که داشتند تبریک بگویم.
ما زمینه‌های مشترکی داریم. البته باید بگویم که دو کشور باید همکاری‌های دوجانبه خود را افزایش دهند.
در زمینه رفع برخی موانع که برای گسترش روابط وجود دارد باید مذاکرات بیشتری انجام شود. مشخص است برخی موانع در زمینه گسترش روابط وجود دارد و باید در این زمینه رایزنی کنیم.
باتوجه به زمینه‌ها و توانمندی‌هایی که وجود دارد باید این حقیقت را مد نظر قرار دهیم که حوزه‌های مختلفی برای همکاری دو کشور وجود دارد.
محسن حسینی