طرح صلح فهد
طرح صلح فهد در تابستان ۱۳۶۰ برابر با ۱۹۸۱ توسط فهدبن عبدالعزیز ولیعهد سعودی مطرح شد. این طرح تاثیر چندانی بر روابط رژیمصهیونیستی و فلسطین نگذاشت و دلیل آن مخالفتهایی بود که از سوی کشورهای اسلامی و در راس آن از سوی امامخمینی(ره) مطرح شد. امام در آبان سال ۱۳۶۰ فرمودند: «ما و شما و هر مسلمانی مکلف است در مقابل آنها [=اسرائیلیها] بایستد و سازش نکند و طرحهایی از قبیل طرح سادات و فهد را رد کند. بر ما واجب است که اینگونه طرحها را که بهنفع مستضعفین نیست، محکوم نماییم.»(1) طرح دیگری بهنام طرح فاس هم در کار است که درواقع همان طرح فهد بود، ولی با اندکی تغییر. این طرح مورد پذیرش اعراب -جز لیبی- قرار گرفته بود. ارائه طرح فهد و طرح فاس درواقع از این نکته مهم حکایت داشت که کشورهای عرب دیگر اصل اشغال فلسطین و موجودیت رژیمصهیونیستی را پذیرفته بودند.(2)
مفاد طرح فهد عبارت بود از:
1. خروج اسرائیل از تمامی سرزمینهای عربی که در سال ۱۹۶۷ اشغال شد، از جمله بیتالمقدس شرقی
۲. برچیدن ساختوسازهایی که اسرائیل از سال ۱۹۶۷ در سرزمینهای عرب بنا کرده است
۳. تضمین آزادی مراسم مذهبی و رعایت آیینهای مذهبی هریک از ادیان و مذاهب در مکانهای مقدس
۴. تضمین حقوق مردم فلسطین و پرداخت غرامت به کسانی که میل ندارند به فلسطین اشغالشده برگردند
۵. نظارت سازمان ملل متحد بر ساحل غربی و نوار غزه برای یک دوره انتقالی که از چند ماه تجاوز نخواهد کرد
۶. تعیین یک کشور مستقل فلسطینی که پایتخت آن در بیتالمقدس شرقی باشد
۷. تاکید بر حق کشورهای منطقه برای زندگی در صلح و آرامش
۸. تضمین سازمان ملل متحد با برخی از اعضای آن برای اجرای طرح(3)
این طرح علاوهبر پرداختن به حقوق مردم فلسطین، اسرائیل را نیز به رسمیت میشناسد. همانطور که ذکر کردیم از ۱۹۸۰ به بعد اعراب شروع به مصالحه با صهیونیستها کردند و طرح صلح فهد مقدمه آن بود.
کنفرانس صلح مادرید(4)
با شروع انتفاضه اول در ۹ دسـامبر ۱۹۸۷ در سرزمینهای اشغالی کرانهباختری رود اردن و نوارغزه، مساله فراموششده فلسطین، باز به صدر اخبار جهان بازگشت. صهیونیستها و آمریکاییها از این خیزش مردمی احساس خطر کردند و به فکر ایجاد کنفرانسی افتادند که انتفاضه را خاموش کند. بههمیندلیل آمریکا به سازمان آزادیبخش فلسطین فشارهایی آورد که پس از یکسال به ثمر نشست و در ۱۴ دسامبر ۱۹۸۸، شورای ملی فلسطین با پذیرش رسمی قطعنامههـای ۲۴۲ و ۳۳۸ شورای امنیت و اعلام یک دولت مستقل فلسطینی در سرزمینهـای اشغالی بـا پایتختی بیتالمقدس، (که در اصل اعتراف به حق موجودیت اسرائیل بود) شرایط آمریکا را برای انجام مذاکرات چندجانبه، محقق ساخت و بلافاصله مذاکرات آن آغاز شد.(5) علاوهبر انتفاضه، حمله عراق به کویت در آگوست ۱۹۹۰و ایجاد بحران خلیجفارس و مهمتر از آن فروپاشی شوروی که حامی اعراب بود (در اثنای کنفرانس)، موجب شتاببخشیدن به روند صلح بین اعراب و رژیم صهیونیستی شد. در سایه این شرایط، روند سازش همراه با برپایی کنفرانس مادرید در سال ۱۹۹۱ میلادی آغاز شد. رابرت ایندایک، سفیر آمریکا در رژیم صهیونیستی، فروپاشی شوروی را برداشتهشدن مهمترین و عمدهترین مـانع در برقـراری صلح خاورمیانه معرفی کرد.(6) طرح مادرید با شعار «زمین در برابر صلح» توسط بوش پدر و جمیز بیکر، وزیر خارجه وقت در روز ۳۰ اکتبر ۱۹۹۱ با هدف صلح بین اعراب و رژیم صهیونیستی آغاز شد. بوش پدر نام این طرح را «روند صلح خاورمیانه» نامید. در این کنفرانس کشورهای عربی سوریه، لبنان و اردن حضور پیدا کردند و کشورهای روسیه، آمریکا و رژیمصهیونیستی نیز در این کنفرانس حاضر بودند. جامعه اروپایی نیز بهعنوان ناظر در کاخ سلطنتی اسپانیا در مادرید حاضر شد.(7) نکته جالبتر در ماجرای کنفرانس مادرید آن است که بهدلیل مخالفت صهیونیستها، فلسطینیها مجبور شدند در قالب هیات اردنی در این کنفرانس حاضر شوند. کنفرانس مادرید سه روز به طول انجامید ولی هیچ نتیجهای از آن حاصل نشد و به همین دلیل ۱۲ دور مذاکرات دیگر در واشنگتن پی گرفته شد. کنفرانس با وجود اینکه هیچ نتیجهای برای طرفین نداشت، اما مقدمهای بود برای صلح اسلو و همچنین موجب از بین رفتن خطوط قرمز اعراب، درباره مذاکره رودررو با صهیونیستها شد. به گفته تامس فریدمن «تـا پـیش از قضـیه مادرید هر دو طرف در پس این استدلال که «در طرف دیگر کسی نیست که با او مذاکره کنند» پنهان شـده بودند [اما بعد از مادرید همهچیز فرق کرد].»(8)
پینوشتها:
1. صحیفه امام ج۱۵ ص ۳۴۰
2. احمدی، حمید، صلح فلسطینی-اسرائیلی: بررسی ریشههای بینالمللی، منطقهای و درون فلسطینی، ۱۳۷۸، مجله سیاست خارجی، سال سیزدهم، شماره ۴.
3. معماری، محمدرضا، بررسی تطبیقی دیدگاههای صلح پیرامون اختلاف اعراب و اسرائیل (پایاننامه)، ۱۳۷۱، ص ۵۱.
4. طرح فوقالذکر به «طرح بوش-بیکر» نیز معروف است.
5. طالبی، امیرمسعود، نقش قدرتهای بزرگ در شکلگیری روند صلح میان فلسطین و اسرائیل با محوریت ایالات متحده آمریکا (پایاننامه)، ۱۳۸۹، ص۱۴۶.
6. همان، ص۱۳۶.
7. طالبی، امیرمسعود، همان، ص۱۱۰.
8. همان، ص۱۵۲.
* نویسنده : امیررضا مقومی دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات منطقه