اگرچه آمار دقیقی از میزان خرید و فروش کالاهای دست دوم از طریق سایتهای اینترنتی در دست نیست، اما براساس اعلام رئیس اتحادیه سمساران و امانتفروشان تهران، امسال و در پی کاهش قدرت خرید خانوارهای ایرانی، تقاضا برای خرید اجناس دست دوم بهشدت افزایش یافته، این در حالی است که از سوی دیگر، امسال بسیاری از خانوارها رغبتی برای فروش کالاها و اجناس دست دوم خود ندارند و با توجه به اختلاف قیمت شدیدی که بین قیمت فروش اجناس دست دوم و هزینهای که باید برای خرید همان کالا متحمل شوند، ترجیح میدهند حتیالمقدور به استفاده از کالاهای خود بسنده کنند و تمایلی به فروش کالاهای مستعمل خود نداشته باشند. در نتیجه افزایش شدید تقاضا برای خرید اجناس و کالاهای دست دوم از یکسو و کمبود شدید کالای دست دوم، تعادل بازار سمساران را نیز بر هم زده است.
کالای دست دوم به قیمت خردادماه
نگاهی به آمار به دست آمده از قیمت برخی کالاها و وسایل خانه -که معمولا خانوادهها هر از چند سالی اقدام به تعویض آن میکنند- نشان میدهد قیمت کالاهای دست دوم در ماه جاری با قیمت همان کالا در خردادماه امسال برابری میکند. بهعبارت دیگر، اگر برای مثال قیمت یک تلویزیون 43 اینچ در خردادماه امسال دومیلیون و 500 هزار تومان بوده، با افزایش حدود 180 درصدی در اسفندماه امسال به هفتمیلیون و 200 هزار تومان رسیده است در حالی که دست دوم همان تلویزیون در اسفندماه به قیمت دومیلیون و 300 تومان در سمساریها و سایتهای خرید و فروش عرضه میشود. بدیهی است در چنین شرایطی، تمایل به خرید کالای دست دوم بیشتر خواهد بود.
پرسوجو از افراد و خانوادههایی که اقدام به خرید کالای دست دوم کردهاند گویای چند نکته است. برخی از آنها معتقدند ارزش کالای دست دوم درصورت برند بودن آن، بسیار بیشتر از کالای نو، با کیفیت نامعلوم است. مضاف بر اینکه بهواسطه پایین بودن قیمت کالای دست دوم، خریدار از خرید خود نهتنها ضرر نکرده است بلکه بهواسطه صرفهجویی در هزینه میتواند کالاهای دیگری نیز خریداری کنند. عدهای دیگر نیز بر این باورند که پس از افزایش سرسامآور قیمتها، امکان اینکه تولیدکنندگان داخلی در تولید کالاهای خود، کیفیت را فدای کمیت کنند وجود دارد، در نتیجه اطمینان چندانی به خرید کالای نو در شرایط کنونی ندارند. برخی افراد نیز از نقش کشور سازنده کالا در تصمیمگیری برای خرید آن گفته و معتقدند اگر کالایی محصول کشورهای بزرگ و صاحبنام صنعتی باشد، هر اندازه هم که قدیمی و کهنه باشد، همچنان قابل استفاده است. تعداد اندکی از افراد هم داشتن روحیه تنوعطلبی و خرید تفننی را دلیل انتخاب اجناس و کالاهای دست دوم عنوان کرده و میگویند تنوعطلبی با توان مالی برای خرید کالاهای نو تناقص دارد. درواقع افراد تنوع طلب اگر خواهان تعویض وسایل خود با کالاهای نو باشند، قادر به تامین هزینه کالاهای جایگزین نخواهند بود.
اقبال کالاهای دست دوم در اروپا
کارشناسان بازار کار میگویند عادت به خرید کالاهای دست دوم باعث کاهش قابلتوجه هزینه خانوارها خواهد شد و همین تنزل هزینهها علاوهبر مقاومتپذیری اقتصاد در سطح کلان، به مدیریت هرچه مطلوبتر هزینهها از سوی سرپرستان خانوار در جامعه کمک شایانی میکند. بهعبارت دیگر، درصورتی که برخی با خرید فلان مارک یخچال یا تلویزیون و... هزینههای سنگینی میپردازند، بهراحتی میتوانند با خرید کالای مشابه دست دوم، از صرف هزینههای سنگین بسیار اجتناب کنند. برخلاف تصور عمومی جامعه، مردم کشورهای توسعهیافته جهان در مدیریت هزینههای شخصی و خانوادگی خویش بسیار حسابگر و هوشمندانه عمل کرده و حتیالمقدور از خرید کالاهای غیرضروری پرهیز میکنند.
تمایل به خرید کالاهای دست دوم میان مردم بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی یک عادت معمول و همیشگی است. برای مثال براساس آمار به دست آمده، میزان مصرف کالاهای دست دوم در انگلستان در سال 2017 در مقایسه با سال ماقبل آن 1/4 درصد رشد داشته است. مراجع آماری در آلمان پیشبینی کردهاند درآمد خردهفروشیها از فروش کالاهای دست دوم در این کشور در سال 2020 به 132 میلیون دلار خواهد رسید. در اسپانیا نیز درآمد خردهفروشیها از فروش کالاهای دست دوم تنها در سهماهه نخست سال 2018، 2/9 میلیون یورو بوده است. نتیجه یک نظرسنجی در سال 2017 در دانمارک از افرادی که تمایل به خرید کالاهای دست دوم داشتهاند نشان میدهد دلیل اصلی تمایل 50 درصد از این افراد صرفهجویی در هزینهها عنوان شده است و 33 درصد از افراد نیز بر این باور بودهاند که بهدلیل ناتوانی در خرید کالاهای گرانقیمت، با خرید کالاهای دست دوم معامله خوب و سودمندی کردهاند.
وحید شقاقیشهری، اقتصاددان و استاد دانشگاه چندیپیش درمورد نقش کالاهای دست دوم در سهولت مدیریت و زیست اقتصادی جامعه عنوان کرده بود: «تا زمانی که بسیاری از خانوارهای ایرانی از حیث اقتصادی در شرایط مساعدی قرار داشتند، الگوی مصرفی مناسبی در سطح جامعه دیده نمیشد و متاسفانه در سایه این الگوی مصرفی نادرست، بسیاری از کالاها از سوی خانوارها خریداری و در منازل بهصورت بلااستفاده، بهنوعی دپو و انبار میشد. به هر ترتیب در شرایط سخت اقتصادی فعلی، بسیاری از نیازهای خانوارهای ایرانی با خرید کالاهای دست دوم تامین و مرتفع خواهد شد. توسعه بازار دست دوم در شرایط رکود اقتصادی عملا میتواند موجب تزریق یک قدرت خرید مضاعف به مردم شود. رویکرد و استراتژی خرید کالاهای دست دوم، روشی کاراست که نهتنها در شرایط سخت اقتصادی بلکه برای تمامی فصول سازنده و موثر خواهد بود و اساسا کشوری که درصدد دستیابی به توسعه اقتصادی است باید با تکیه بر این روش، زیست اقتصادی را فرا گیرد زیرا یکی از مولفههای این امر خطیر (دستیابی به توسعه اقتصادی) به کاهش هزینههای غیرضروری معطوف میشود.»
درآمدزایی با فروش کالای دست دوم
موضوع خرید کالاها و وسایل دست دوم از منظر خریداران رویکرد متفاوتی مطابق با آنچه در متن گفته شد دارد، اما از نگاه فروشندگان، فروش برخی وسایل و کالاهای دست دوم در مواقعی میتواند بهعنوان منبع درآمدی تلقی شود تا جایی که بانک مرکزی در آماری میزان درآمد خانوارها را طی دهههای اخیر از محل فروش کالاهای دست دوم ارائه میکند. بر این اساس متوسط درآمد ناخالص یک خانوار از فروش کالاهای دست دوم در سال 87 حدود 422هزار تومان بوده است؛ به این معنا که یک خانواده بهطور متوسط، در سال مذکور از محل فروش کالای دست دوم خود، 422 هزار تومان به دست آوردهاند. بررسی این روند از سال 87 تا 96 نشان میدهد کسب درآمد از این طریق طی این سالها روند افزایش را طی کرده است تا جایی که این رقم در سال 96 به حدود یکمیلیون و 100 هزار تومان رسیده است. این ارقام گویای این نکته است که تمایل به خرید و فروش کالای دست دوم، با توجه به بحرانهای اقتصادی کشور و کاهش قدرت خرید خانوارها، روزبهروز در حال افزایش است.
* نویسنده : زهرا فریدزادگان روزنامه نگار