پریا ناصری،خبرنگار گروه دانشگاه : پژوهشگاهها و مؤسسات علمی کشور همواره بهعنوان یکی از ارکان اصلی توسعه علمی و فناوری، نقشی راهبردی در تولید دانش، نوآوری و تحقق اهداف ملی ایفا کردهاند. این نهادها با مأموریتهای متنوع خود در حوزههایی همچون علوم پایه، کشاورزی، پزشکی، صنعت و مدیریت، نهتنها ستونهای بنیادین نظام پژوهشی ایران محسوب میشوند، بلکه بهعنوان موتور محرک توسعه پایدار و تقویت ظرفیتهای علمی کشور عمل میکنند. بودجه اختصاصیافته به این مراکز، شاخصی مهم از میزان توجه سیاستگذاران و مسئولان به اهمیت علم و پژوهش در مسیر توسعه اقتصادی و اجتماعی است.
در این راستا، بودجه سال ۱۴۰۵ تصویری روشن از اولویتهای مالی دولت در قبال پژوهشگاهها و مؤسسات علمی ارائه میدهد و سهم هر پژوهشگاه و مؤسسه را در تأمین زیرساختها، تجهیز آزمایشگاهها، حمایت از طرحهای تحقیقاتی و توسعه فعالیتهای علمی مشخص میکند. از این منظر، بررسی دقیق بودجه این نهادها، شامل درآمد کل، سهم درآمد اختصاصی، تملک داراییها و میزان رشد بودجه نسبت به سالهای گذشته، میتواند چشماندازی جامع از جایگاه و اهمیت هر پژوهشگاه در نظام علمی کشور ارائه دهد. به همین دلیل «فرهیختگان» با تحلیل بودجه پژوهشگاهها و مؤسسات وابسته به تمامی ارگانهای کشور، تلاش کردهاند تا تصویری دقیق از نحوه تخصیص منابع مالی و اولویتهای پژوهشی در سال پیشرو ترسیم کنند.
اختصاص بیش از 3 هزار میلیارد برای 3 پژوهشگاه
در سال ۱۴۰۵، صحنه بودجه پژوهشگاهها و موسسات علمی کشور با تمرکز ویژه بر چند نهاد شاخص رقم خورده است. در صدر این فهرست موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامهریزی وابسته به سازمان برنامه و بودجه کشور قرار دارد که با اختصاص ۵ هزار میلیارد تومان، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است. پس از آن، در رتبه دوم، مؤسسه رازی وابسته به وزارت جهاد کشاورزی با بودجهای معادل ۴ هزار میلیارد تومان قرار دارد؛ جایگاه سوم نیز به مجتمع آموزشی، پژوهشی و درمانی امام رضا (ع) مشهد از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تعلق گرفته است که با بودجهای بالغ بر ۳ هزار میلیارد تومان، سهمی قابلتوجه در توسعه خدمات آموزشی، پژوهشی و درمانی کشور دارد.
پژوهشگاههای وزارت علوم بیشترین رشد بودجه را دارند
در جدول رشد بودجهها یک مقدار شرایط تغییر کرده و پژوهشگاه ملی اقیانوسشناسی و علوم جوی با جهشی چشمگیر و رشد ۱۱۹ درصدی نسبت به سال ۱۴۰۴ توانسته بودجه خود را به بیش از ۳ هزار میلیارد تومان برساند و جایگاه ویژهای در میان مؤسسات علمی کشور کسب کند. پس از آن، در رتبه دوم، پژوهشگاه دانشهای بنیادی قرار دارد که با ۳۳ درصد رشد نسبت به سال گذشته و دستیابی به بودجهای بیش از هزار میلیارد تومان، توانسته با دو پله صعود جایگاه دوم را به خود اختصاص دهد. نکته قابلتوجه و حائز اهمیت این بوده که پژوهشگاهها و مؤسسات زیرمجموعه وزارت علوم در صدر این فهرست قرار گرفتهاند؛ موضوعی که نشاندهنده تمرکز سیاستگذاران بر تقویت ظرفیتهای علمی و پژوهشی دانشگاهی کشور است.
وزارت علوم باز هم جا ماند سقوط به رتبه هفتم در درآمدهای اختصاصی
منابع درآمدی یکی از راههای کاهش وابستگی به بودجه دولت است؛ اما پژوهشگاهها و مراکز زیرمجموعه وزارت علوم مانند سال گذشته در این زمینه موفق عمل نکردهاند. در مقابل، پژوهشگاه صنعت نفت با سهم 100 درصدی از درآمد اختصاصی و ۶ هزار میلیارد تومان درآمد همچنان در جایگاه نخست قرار دارد. پس از آن، مؤسسات وابسته به وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت در رتبههای بعدی قرار گرفتهاند، در حالی که پژوهشگاههای وزارت علوم به جایگاههای پایینتر، از رتبه هفتم به بعد، منتقل شدهاند.
موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر در صدر تملک داراییها
بیشترین سهم تملک داراییهای سرمایهای در سال جاری به مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر با حدود ۴۳ درصد تعلق گرفته است. پس از آن، مؤسسه تحقیقات آب با ۴۲ درصد و پژوهشگاه بینالمللی زلزلهشناسی و مهندسی زلزله با ۴۱ درصد قرار دارند. این تمرکز بر سرمایهگذاریهای پایدار میتواند ظرفیتهای بلندمدت و جایگاه علمی کشور را تقویت کند، اما در عین حال ممکن است فشار بر هزینههای جاری مانند پرداخت حقوق، اجرای پروژههای روزمره و تأمین مواد مصرفی افزایش یافته و کارایی کوتاهمدت پژوهشگاهها کاهش یابد.
