شب یلدا هر سال میآید، اما سفرهاش دیگر شبیه گذشته نیست مقایسه قیمتها در یک خیابان با همان مغازهها و حتی همان فروشندهها روایت پنج سال تغییر آرام اما سنگینِ معیشت است. امسال هم مثل سالهای ۱۳۹۹، ۱۴۰۰ و ۱۴۰۳، برای ثبت و مقایسه قیمتهای شب یلدا دوباره به خیابان شهرستانی میدان امام حسین(ع) آمدم. خیلی ترافیک بود؛ چون همه چند دوره گذشته حدود ظهر 29 آبان میرفتم عکاسی با هر زور و ضربی بود، خودم را رساندم به همان خیابانی که سالهاست مبنای این گزارشهای تصویری من است. معیار، مثل همیشه عکسهایی بود که دقیقاً ۲۹ آبان سالهای قبل گرفته شده بودند. تلاش کردم همان مغازهها و همان راستهها در قاب دوربین قرار بگیرند تا مقایسه، واقعی باشد.
خیابان شهرستانی را از کودکی میشناسم با مادرم برای خرید میآمدیم امسال اما بیش از هر چیز، مقایسه با گذشته توی ذوق میزد.
نکتهای که برای خودم هم قابلتوجه بود اینکه حتی در سالهای ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰، باوجود کرونا و محدودیتها، خیابان شهرستانی شلوغتر از امسال بود حتی یادم است برای عکاسیکردن مرتب مردم بهخاطر ازدحام به من میخوردند و میرفتند؛ حالا بیشتر میایستند، قیمت میپرسند و رد میشوند کلاً خیلی اهل اغراق کردن و سوزناک کردن گزارش نیستم، تماماً عین مشاهداتم است.
برای دقیقتر شدن گزارش، عکسهای سالهای قبل را روی گوشی به فروشندهها نشان میدادم. بعضی از آنها خودشان در همان عکسها بودند پشت همان مغازه، کنار همان ترازو یا حتی من را میشناختند دیگر. واکنشها اغلب شبیه هم بود مکث، نگاه دوباره به عکس و یک جمله تکراری: «واقعاً! نه بابا... چند سال پیشه؟ به همکارش رو میکند و میگوید اول قیمت و ببین بعدم من و ببین چقد پیر شدم و... زمزمهای زیر زبانی» بعضیها با تعجب میخندیدند و بعضی فقط سر تکان میدادند.
در سال ۱۳۹۹ قیمت هر کیلو هندوانه شب یلدا حدود ۲۵۰۰ تومان بود در سال ۱۴۰۰ به ۸۰۰۰ تومان رسید در ۱۴۰۳ قیمت حدود ۲۵ هزار تومان ثبت شد و امسال، هندوانه یلدایی با نرخ تقریبی ۳۵ هزار تومان فروخته میشد همان مغازه، همان ترازو، فقط عددها عوض شدهاند. انار، تغییرات شدیدتری را نشان میداد سال ۱۳۹۹ هر کیلو انار بین ۱۵0۰۰ تا ۲۰0۰۰ تومان قیمت داشت در ۱۴۰۰ به ۳۰0۰۰ تا ۳۵0۰۰ تومان رسید. در ۱۴۰۳ قیمتها به حدود 80 تا 120 هزار تومان جهش کرد و امسال، بسته به کیفیت، بین ۱۵۰ تا ۲۷۰ هزار تومان فروخته میشد. وقتی این عددها را کنار عکسهای قدیمی میگذاریم، اختلاف بیشتر از آن است که توضیح بخواهد. قیمت برنج طارم محلی سال 1399 بود 32000 تومان سال 1400 به 50000 تومان و امسال به 375000 تومان رسیده است. قیمت لوبیا چیتی سال 99 کیلویی 40000 تومان بود و امسال رسیده به 460000 تومان، گوشت راسته گوسفندی از کیلویی 85000 تومان سال 99 رسیده به حدود 900000 تومان و...
بررسی قیمت اقلام دیگر مثل سایر حبوبات، پنیر، سیب، گلابی و... نشان میدهد بیشترین افزایش در کالاهای اصلی سفره مردم رخ داده است. فروشندهها میگویند برنج دیگر مثل گذشته کیسهای خریده نمیشود و گوشت، در بسیاری از موارد، از سبد خرید حذف شده یا به حداقل رسیده است.
جملهای که بارها شنیده میشود: «سؤال زیاد شده، خرید کم.»
در کنار قیمتها، چهره خیابان هم تغییر کرده مقایسه عکسهای پنج سال اخیر نشان میدهد تعدادی از مغازهها تعطیل شدهاند یا تغییر کاربری دادهاند بعضی میوهفروشیها و خواربارفروشیهای قدیمی حالا جای خود را به مغازههای فروش اجناس ارزان و بیکیفیت چینی دادهاند تغییراتی که فقط اقتصادی نیست و بر هویت این راسته هم اثر گذاشته است. این گزارش، بیش از آنکه روایت عددها باشد، نتیجه کنار هم گذاشتن عکسهاست؛ عکسهایی که نشان میدهد در فاصله پنج سال هم قیمتها جهش کردهاند و هم توان خرید مردم کاهش یافته است.
شب یلدا هنوز برای بسیاری مهم است، اما شکل خرید تغییر کرده. خرید کمتر، انتخاب محدودتر و حذف تدریجی اقلامی که زمانی بدیهی بودند و به نوعی واجب بر سر سفره یلدا و شبنشینیهای سنتی.
وقتی این تصاویر کنار هم قرار میگیرند، یک نکته روشن میشود؛ مسئله فقط گرانی نیست، مسئله کوچکشدن سفره مردم است. یلدا همچنان برگزار میشود؛ اما هرسال با هزینه بیشتر و سهم کمتر و شاید همین دقیقترین توضیحی باشد که عکسها از وضعیت معیشت امروز به ما میدهند.