این روزها دیگر مهم نیست مسابقه در کدام شهر برگزار شود یا چه تیمهایی مقابل هم قرار بگیرند؛ لیگ باشد یا جام حذفی، تهران باشد یا تبریز و اهواز، تقریباً همه ورزشگاهها یک تصویر مشترک دارند: فحاشیهای سنگین، پرتاب بطری و فضای پرتنش. استقلال امسال بارها این صحنهها را تجربه کرد؛ از بازی با فجرسپاسی شیراز تا دیدار خرمآباد. پرسپولیس و تراکتور در جام حذفی هم با همین جو روبهرو شدند. در اهواز هم تقریباً هر تیمی که پا به زمین میگذارد، با دشنام و بطریپراکنی بدرقه میشود. این رفتارها نشان میدهد که مشکل فراتر از یک بازی یا یک تیم است و به یک معضل ساختاری در فرهنگ ورزشگاهها تبدیل شده است. اما چرا این اتفاق میافتد و چرا روزبهروز شدیدتر میشود؟
عوامل اصلی تشدید جو ورزشگاهها
نسل جدید تماشاگران : حضور پررنگ جوانان و نوجوانان در ورزشگاهها باعث شده ملاحظات اجتماعی کمتر رعایت شود. این نسل راحتتر از دیگران به فحاشی روی میآورد و در فضای جمعی، فشار گروه همسالان رفتارها را تشدید میکند.
فشارهای اقتصادی و اجتماعی: بسیاری از تماشاگران با مشکلات معیشتی و فشارهای زندگی وارد ورزشگاه میشوند. محیط مسابقه برای آنها به محلی برای تخلیه خشم و هیجان تبدیل شده است.
تعصب افراطی و حساسیت فوتبالی: رقابتهای سنتی، داوریهای بحثبرانگیز و حساسیتهای قومی یا شهری، فضای ورزشگاه را ملتهبتر میکند. در برخی شهرها، هویت محلی با تیم فوتبال گره خورده و هر اتفاقی به واکنش شدید منجر میشود.
ضعف مدیریت و نظارت: نبود کنترل جدی روی لیدرها، کمبود دوربینهای مداربسته، بیتوجهی به شمارهگذاری صندلیها و عدم برخورد قاطع با متخلفان، زمینه تکرار این رفتارها را فراهم کرده است.
فرهنگ عمومی و خانواده: برخی جامعهشناسان معتقدند ریشه فحاشی در ورزشگاهها به ضعف نهادهای هنجارساز و بعضا خانواده برمیگردد. وقتی ارزشهای اخلاقی بهدرستی منتقل نمیشوند، پرخاشگری در محیطهای جمعی بازتولید میشود. با توجه به مشکلات اقتصادی سال های اخیر و حتی شاغل بودن هر دو والد، همچنین با گسترش شبکه های اجتماعی و دردسترس بودن فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان سن پایین، این موضوع اصلا عجیب نیست!
کمبود برنامههای فرهنگی و سرگرمی: نبود فعالیتهای جایگزین برای تخلیه هیجان جوانان، بیکاری و فقدان امکانات تفریحی سالم، ورزشگاه را به تنها محل تخلیه انرژی منفی بدل کرده است.
ضعف زیرساختهای ورزشگاهها: نبود امکانات رفاهی، ازدحام، صفهای طولانی و شرایط نامناسب ورود و خروج، خود به عاملی برای عصبانیت و پرخاشگری تبدیل میشود.
رسانه و فضای مجازی: بازتاب گسترده فحاشیها و درگیریها در شبکههای اجتماعی، گاهی به جای بازدارندگی، به الگوسازی منفی منجر میشود و جوانان برای دیده شدن، رفتارهای تندتری نشان میدهند.
بیاعتمادی به مدیریت فوتبال: احساس بیعدالتی نسبت به تصمیمهای داوری یا سیاستهای فدراسیون، خشم تماشاگران را بیشتر میکند و آنها را به واکنشهای تند سوق میدهد.
فحاشی و خشونت در ورزشگاههای ایران ترکیبی از خشم اجتماعی، فشار اقتصادی، ضعف مدیریت، تغییرات نسلی و کمبود فرهنگسازی است. این معضل تنها به فوتبال محدود نمیشود و بازتابی از بحرانهای فرهنگی و اجتماعی گستردهتر در جامعه است. ورزشگاه به جای آنکه محل شادی و هیجان باشد، به صحنهای برای تخلیه خشم و بازتولید بیاخلاقی بدل شده است. اگر راهکارهای فرهنگی، مدیریتی و اجتماعی جدی اتخاذ نشود، این رفتارها میتواند به شکل سازمانیافتهتر و خطرناکتر ادامه پیدا کند و فوتبال ایران بیش از پیش قربانی خشونت و بیفرهنگی شود.