در دانشگاهها کیفیت فعالیتهای علمی صرفاً با تعداد مقالات سنجیده نمیشود. ثبت پتنت و اختراعات از شاخصههای کلیدی برای ارزیابیهای علمی است و میتواند عیار پژوهشهای دانشگاهی را مشخص کند. در واقع نسبت ثبت اختراع به تولیدات علمی، در نظامهای علمسنجی معیار مهمی برای تشخیص کیفیت پژوهش دانشگاههاست؛ معیاری که نشان میدهد خروجی تحقیقات تا چه اندازه از مرز کاغذ فراتر رفته و به نوآوری عملی نزدیک شده است. همین نقطه آغاز بحثی است که امروز بیش از هر زمان دیگری در دانشگاه آزاد اسلامی موردتوجه قرار گرفته است. دانشگاه آزاد در سالهای اخیر تلاش میکند مسیر ایدههای نوآورانه را از مرحله تفکر و پژوهش تا ثبت اختراع و تجاریسازی هموار کند. آنطور که حمید افتخاری، مدیرکل کتابخانهها، مجلات، انتشارات علمی و علمسنجی و رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد به «فرهیختگان» گفته یکی از اقدامات مهم در این زمینه تدوین یک بخشنامه جامع با رویکرد تحولی است. این بخشنامه قرار است فرایند ثبت و تجاریسازی اختراعات در دانشگاه را ساماندهی و خلأهای موجود در مسیر تبدیل ایده به محصول یا خدمت واقعی را برطرف کند. افتخاری توضیح میدهد: «مجموعه ما در زمینه ثبت اختراع فعالیت مستقیم دارد؛ اما اینکه این اختراع به مرحله تجاریسازی برسد یا خیر، خارج از حوزه وظایف ماست.»
بااینحال، دانشگاه آزاد قصد دارد با همکاری واحدها و بخشهای مختلف، این خلأ را نیز تاحدامکان کاهش دهد. از جمله اقدامات عملی در این زمینه، برگزاری همایش اختراعات دانشگاه آزاد است. مدیرکل کتابخانهها، مجلات، انتشارات علمی و علمسنجی و رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه آزاد میگوید: «در همین راستا، بهمن امسال با همکاری این اداره کل و معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه آزاد اسلامی و واحد اصفهان، همایش اختراعات دانشگاه آزاد اسلامی برگزار خواهد شد.»
10 محور تقدیر از مخترعان دانشگاه آزاد
این همایش پس از حدود هفت سال وقفه، قرار است دوباره احیا شود و فرصتی فراهم کند تا استادان و دانشجویانی که ایدهای داشته و آن را به ثبت رساندهاند، بتوانند در فضایی رسمی آن را عرضه کنند. جشنوارهای که از 19 تا 20 بهمن ماه در 10 محور یعنی فناوریهای پیشرفته (رباتیک، نانو، بیوتکنولوژی)، تکنولوژیهای پیشرفته و سلامت، انرژیهای تجدیدپذیر و محیط زیست، اختراعات صنعتی و کشاورزی هوشمند، فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی، کشاورزی، بیوتکنولوژی و صنایع غذایی، مهندسی برق و الکترونیک، فناوریهای ساختمانی و سازهای، ماشینآلات صنعتی و قطعهسازی و شیمی، پلیمر و مواد پیشرفته برگزار میشود و آخرین مهلت ارائه آثار نیز 30 آذرماه تعیین شده است.
حمایتهای بنیاد نخبگان و جشنواره فرهیختگان برای برگزیدگان همایش
در نهایت نیز از اختراعات برتر تجلیل شده و به بسترهای سرمایهگذار قدرتمند معرفی میشوند. نکته مهم اینکه برگزیدگان در این جشنواره ضمن استفاده از تسهیلات جشنواره فرهیختگان، از حمایتهای مادی و معنوی بنیاد ملی نخبگان نیز بهرهمند خواهند شد. افتخاری میگوید: «در این جشنواره، شرکتهایی که علاقهمند به سرمایهگذاری و بهرهبرداری از ایدهها هستند نیز حضور خواهند داشت؛ آنها هم بهعنوان حامی مالی همایش وارد میشوند و هم میتوانند با صاحبان ایدهها و دانشگاه قراردادهای همکاری و تجاریسازی منعقد کنند.» او امیدوار است این رویداد بتواند زمینهساز انعقاد چند قرارداد مهم بین دانشگاه و صنعت شود و اختراعات ثبت شده به مرحله بهرهبرداری واقعی برسند.
تدوین بخشنامه جامع مالکیت فکری در دانشگاه آزاد
در کنار این تلاشها، دانشگاه آزاد روی سیاستهای مالکیت فکری نیز تمرکز ویژه دارد. با توجه به ابهامات و ضعفهای موجود در کشور در زمینه حقوق اختراعات و استفاده از تولیدات علمی، تدوین یک بخشنامه جامع در این حوزه ضروری به نظر میرسد.
افتخاری در این باره توضیح میدهد: «در خصوص مالکیت فکری پایاننامه و تولیدات علمی جانبی پژوهش دانشجویان تحصیلات تکمیلی مانند چاپ مقاله علمی و ثبت اختراع، بخشنامه جامعی در قالب مالکیت فکری و معنوی در حال تدوین است که انشاءالله بعد از تأیید ریاست محترم دانشگاه، ابلاغ میشود. در این بخشنامه، شفافسازی حق مالکیت دانشجو، استاد و سهم دانشگاه و همچنین بهبود نشر علمی و کمک و تشویق استادان به افزایش ثبت اختراع و پتنت داخلی و بینالمللی از اهداف ماست.»
بنابراین آنطور که مشخص است هدف نهایی این است که دانشجویان تحصیلات تکمیلی و استادان بتوانند با اطمینان بیشتر مسیر تولید علم و نوآوری را طی کنند و دستاوردهای پژوهشی آنها به شکل رسمی و قانونی به ثبت برسد و در نهایت وارد بازار و جامعه شود. در واقع دانشگاه آزاد تلاش میکند نهتنها محیطی علمی و پژوهشی فراهم کند، بلکه ایدهها را از مرحله نظری به مرحله عملی برساند و نوآوریها را به شکلی کاربردی در خدمت جامعه قرار دهد. برگزاری همایش و تدوین سیاستهای تازه، گامهایی مهم در تحقق این هدف است که میتواند تعامل دانشگاه و صنعت را تقویت کند و مسیر دانشجویان و استادان را برای ورود به عرصه نوآوری و اختراع روشنتر کند.