مدارس سما در سالهای اخیر نهتنها مسیر تحول آموزشی و تربیتی خود را با قدرت دنبال کردهاند، بلکه به بازوی اقتصادی مهمی برای دانشگاه آزاد اسلامی تبدیل شدهاند. مدارسی که در سالهای گذشته با مشکلات مالی و زیاندهی مواجه بودند، امروز مسیر تحولی تازه را طی میکنند. اقدامات گسترده و نظاممند دانشگاه آزاد اسلامی، از طراحی نظام ارزیابی 10 محوری گرفته تا بازطراحی ساختار مدارس و منطقیسازی شهریهها، باعث شده، این مدارس نهتنها کیفیت آموزشی خود را ارتقا دهند، بلکه پایداری مالی و اقتصادی قابلتوجهی نیز کسب کنند. توسعه زیرساختها، تجهیز مدارس و موفقیتهای چشمگیر دانشآموزان در مسابقات مهارتی و دانشگاهها، همه بخشی از برنامههای گستردهای است که با هدف ارتقای کیفیت آموزشی و پایداری مالی اجرا شده است. همزمان، با اجرای مدل «عرصه و پایه» در دانشکدههای تعلیم و تربیت، دانشجویان علوم تربیتی قادرند مهارتهای عملی خود را از همان ترم دوم تحصیل در محیط واقعی آموزش تجربه کنند، الگویی که دانشجو را پس از فارغالتحصیلی در سطح تجربه یک نیروی شاغل چهارساله قرار میدهد. در این گزارش در گفتوگو با محمدعلی نادیخوراسگانی به جزئیات اقداماتی پرداختهایم که در سالهای اخیر مدارس سما را از زیاندهی خارج کرده و به پایداری اقتصادی رسانده است. اتفاقی که باعث شده سهم درآمدی مدارس سما را در کیک اقتصادی دانشگاه از کمتر از 4.49 درصد به 6.31 برساند.
مسیر تحول الهامگرفته از سه محور کلیدی
نادی در ابتدای صحبتهایش از برنامهها و تصمیمهایی سخن گفت که در سالهای اخیر برای ایجاد تحول در مدارس سما اجرا شده است؛ تحولاتی که هدف آن نه فقط بهبود کیفیت آموزشی، بلکه دستیابی به پایداری مالی و مدیریتی در این مجموعه بزرگ آموزشی است.
به گفته او، مسیر تحول از سه محور کلیدی الهامگرفته است؛ همان سه رهنمودی که مقام معظم رهبری و ریاست دانشگاه آزاد اسلامی بر آن تأکید دارند. یعنی «حفظ کیان دانشگاه، گسترش فضای انقلابی و ارتقای علمی» او میگوید برای تحقق این سه هدف، تنها توسعه علمی کافی نبود و لازم بود وضعیت اقتصادی مدارس نیز ساماندهی شود تا بتوان از ظرفیتهای تربیتی و آموزشی حداکثر بهره را برد.
بازتعریف مأموریت مدارس و اصلاح ساختار برای پایداری مالی
نادیخوراسگانی در بخش دیگری از سخنانش به یکی از مهمترین محورهای تحول در مدارس سما پرداخت؛ موضوعی که هم به ارتقای کیفیت آموزشی و هم به ایجاد پایداری مالی در مدارس منجر شده است. او توضیح داد که نظام ارزیابی جدید مدارس، نهتنها بر شاخصهای آموزشی تمرکز دارد، بلکه با نگاهی دقیق به منابع انسانی و مالی زمینه اصلاح ساختار مدارس را فراهم کرده است.
شناسایی عوامل زیاندهی و تمرکز بر احیا
معاون علوم تربیتی و مهارتی دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به اقدامات انجامشده برای اصلاح وضعیت اقتصادی مدارس افزود: «در گام نخست، علل زیاندهی مدارس شناسایی شد و تمرکز مدیریت بر رفع این عوامل قرار گرفت. در مناطقی که جمعیت دانشآموزی به دلایل طبیعی کاهش یافته بود، مأموریت برخی مدارس بازتعریف شد تا بتوان از ظرفیتهای موجود در مسیرهای جدید آموزشی استفاده کرد.»
توقف فعالیت مدارس زیانده و بازطراحی فضاها
تصمیمات مدیریتی برای بهینهسازی منابع هم اتفاق افتاد. آنطور که نادی میگوید برخی مدارس که بیش از چهار یا پنج سال در وضعیت زیاندهی باقیمانده و هیچ برنامهای برای اصلاح یا احیای عملکرد خود نداشتند، با تصمیم شورای گسترش مدارس سما، فعالیت آنها متوقف شد و این مدارس از چرخه فعالیت خارج شدند. در برخی از این مدارس هم فضا بهگونهای بازطراحی شد که بتوان از آن بهعنوان محیطی برای فعالیتهای جدید آموزشی و مهارتی، نظیر آموزشگاه، استفاده کرد؛ اما در مواردی که بهدلیل شرایط جمعیتی منطقه، ادامه فعالیت مدرسه امکانپذیر نبود، پس از توقف، فضا مجدداً در اختیار دانشگاه قرار گرفت تا برای بهرهبرداریهای بعدی و برنامهریزیهای لازم تصمیمگیری شود.
منطقیسازی شهریهها؛ گامی مؤثر در بهبود وضعیت مالی
پایداری اقتصادی مدارس سما از دیگر موضوعاتی است که پیگیری میشود. زیرا صرفاً ایجاد انضباط مالی یا کاهش هزینهها، بهتنهایی نمیتواند به ثبات و پایداری منجر شود. این موضوع نیازمند نگاهی جامع و مجموعهای از اقدامات همزمان است. نادی معتقد است پایداری اقتصادی نتیجه مجموعهای از مؤلفههای همزمان است که باید در کنار یکدیگر محقق شوند؛ بنابراین در مناطقی که امکان بهبود وضعیت مالی مدارس وجود داشت مؤلفههای دیگری هم به کمک آمدند.
به گفته او، هدف از این اقدامات «ارائه خدمات آموزشی و تربیتی بهتر به دانشآموزان و خانوادههای سما» بوده است. درواقع این طرحها علاوه بر تقویت بنیه علمی و مهارتی دانشآموزان، موجب افزایش رضایت خانوادهها و ارتقای جایگاه مدارس سما در نظام آموزشی کشور خواهد شد.
موفقیتهای چشمگیر در قبولی دانشگاهها
از همه اینها که بگذریم بد نیست نگاهی به موفقیتهای سما در قبولی دانشگاهها داشته باشیم. آنطور که نادیخوراسگانی گفته است میزان قبولی دانشآموزان مدارس سما در دانشگاههای دولتی کشور در سال تحصیلی جاری فوقالعاده چشمگیر بوده است. در رشتههای پزشکی و فنی مهندسی، شاهد پذیرش دانشآموزان در دانشگاههای معتبر و مطرح کشور بودهایم که این موفقیتها بیانگر ارتقای محسوس کیفیت آموزشی در مدارس سماست.
او در این باره میگوید: «با اینکه حدود ۱۵ درصد از دانشآموزان مدارس سما در دوره متوسطه نظری تحصیل میکنند، اما میزان قبولی آنان در دانشگاههای دولتی، بهویژه در رشتههای پرمتقاضی، فراتر از انتظار بوده است. همچنین در بخش هنرستانها نیز سطح مهارت و موفقیت هنرجویان در ورود به دانشگاههای مهارتی بهطور محسوسی افزایش یافته است. این نتایج نشان میدهد کیفیت آموزش در مدارس سما روندی روبهرشد و مطلوب پیدا کرده است، هرچند هنوز در ابتدای مسیر هستیم و راه زیادی برای رسیدن به نقطه مطلوب در پیش داریم.»
آغاز آموزش هوش مصنوعی از پایه ابتدایی
معاون علوم تربیتی و مهارتی دانشگاه آزاد در بخش دیگری از سخنان خود درباره تازهترین دستاوردهای مدارس سما در حوزه آموزشهای نوین و مهارتی و آغاز یک تحول فناورانه سخن گفت.
به گفته او در تابستان امسال در مسابقات مهارت دانشآموزی که در استان هرمزگان برگزار شد، مدارس سما موفقیت چشمگیری در کسب مدالها به دست آوردند. در جشنواره البرز که بهعنوان نوبل دانشآموزی شناخته میشود نیز دو نفر از دانشآموزان سما، یکی از مقطع متوسطه اول و دیگری از متوسطه دوم، موفق به کسب رتبه اول شدند. این موفقیتها نشان میدهد فرایند آموزشی و مهارتی که در مدارس سما دنبال میشود، خروجیهای ارزشمندی به همراه داشته است.
افزایش سهم مدارس سما در اقتصاد دانشگاه
در سالهای اخیر، اقتصاد دانشگاه آزاد اسلامی مسیر تازهای را در جهت پایداری و تنوعبخشی به منابع درآمدی آغاز کرده است. حرکتی که بر اساس رویکرد تحول شهید طهرانچی و در چهارچوب چهارمین چرخ تحولی سند تحول و تعالی دانشگاه با هدف عبور از «اقتصاد شهریهمحور» به سمت «اقتصاد مبتنی بر یادگیری، نوآوری و پژوهش کارآمد» شکل گرفته است.
این تغییر رویکرد، تأثیری چشمگیر بر ساختار مالی دانشگاه داشته و میزان اتکا به شهریه را از حدود ۸۴ درصد در سال مالی ۱۳۹9–۱۳۹8 به ۶۷ درصد در سال گذشته کاهش داده است. برآوردها نشان میدهد که در سال جاری، این وابستگی به کمتر از ۵۷ درصد خواهد رسید؛ رقمی که بیانگر یکی از عمیقترین اصلاحات اقتصادی در تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی خواهد بود.
در همین راستا معاون علوم تربیتی و مهارتی دانشگاه آزاد اسلامی، با اشاره به گستردگی فعالیت اقتصادی مجموعه مدارس سما میگوید: «اگر بخواهیم درباره کیک اقتصادی سما در سطح کل دانشگاه آزاد اسلامی صحبت کنیم، باید بگویم که بر اساس اطلاعات ثبتشده در سامانه «مدرسهیار» که سامانه منابع انسانی ما محسوب میشود، تا امروز حدود ۱۵ هزار و ۶۰۰ نفر در این مجموعه ثبت شدهاند. البته این آمار تا پایان آبانماه کاملتر خواهد شد؛ چراکه برخی مدارس جدیدالتأسیس هنوز اطلاعات خود را در پورتال ثبت نکردهاند.»
مدارس عرصه آموزشی دانشجویان علوم تربیتی
دانشگاه آزاد اسلامی در مسیر تحول آموزشی، رویکردی نوین را برای دانشجویان دانشکدههای تعلیموتربیت در نظر گرفته است که ارتباطی مستقیم بین آموزش نظری و تجربه عملی برقرار میکند. در این مدل، دانشجویان علاوه بر حضور در کلاسهای درس، در مدارس بهعنوان عرصه یادگیری فعالیت میکنند و مهارتهای عملی خود را در محیط واقعی آموزش توسعه میدهند. هدف از این رویکرد، مشابهت با تجربه دانشجویان پزشکی است که در بیمارستانها کارورزی میکنند و دانش خود را در محیط عملی محک میزنند.
به گفته او دانشجو در این مسیر با هدایت استاد عرصه و تحت نظارت مستقیم او، در کنار تیمهای آموزشی و تربیتی فعال در آن محیط، مهارتها و صلاحیتهای حرفهای لازم برای شغل آینده خود را بهصورت عملی فرامیگیرد. هدف این است که دانشجو تا پایان تحصیلات خود، تجربهای واقعی و کاربردی از فضای آموزش به دست آورد و بتواند همزمان با تحصیل، وارد مسیر اشتغال شود.
در واقع، دانشجویی که پس از هشت ترم تحصیل از دانشگاه فارغالتحصیل میشود، به لحاظ تجربه، شباهت بسیاری به فردی دارد که چهار سال در یک موقعیت شغلی واقعی فعالیت کرده است. این یکی از ویژگیهای ممتاز و منحصربهفرد طرح عرصه پایه است که باید با جدیت دنبال شود.