فرهیختگان: اولین سفر ولیعهد عربستان بعد از قتل جمال خاشقچی به ایالات متحده، دو محور مهم داشت. اگرچه در این دیدار بازهم پای جمال خاشقچی وسط آمد و بن سلمان هم در پاسخ خبرنگار در مورد این اتفاق، اینطور پاسخ داد که «این موضوع دردناک است و یک اشتباه بزرگ بود»، بااینحال همکاری نظامی آمریکا با عربستان که ترامپ آن را بهعنوان «اصلیترین متحد غیرناتویی آمریکا» معرفی کرد، یکی از محوریترین بخشهای این سفر بود که بیشترین واکنش منفی را از جانب اسرائیل به همراه داشت. علاوه بر این، احتمال پیوستن عربستان به پیماننامه ابراهیم در این سفر هم تقویت شد که اگرچه رسانههای سعودی اظهارنظر بن سلمان در مورد تمایل بهنتیجهرسیدن توافق را سانسور کردند؛ اما به نظر میرسد درحالیکه رسانههای سعودی خرید جنگنده از آمریکا را یک دستاورد پیروزمندانه برای عربستان میخوانند، ولی آمریکاییها در ازای فروش این سلاح امتیازهای بیشتری به دست میآورند. سرمایهگذاری عربستان در آمریکا و پیوستن ریاض به توافقنامه ابراهیم و واکنش به خرید جنگندهها نشان میدهد اسرائیلیها چندان از این سفر خشنود نیستند.
توافقنامه دفاعی استراتژیک ریاض
رئیسجمهور آمریکا عصر سهشنبه در ضیافت شام مشترکی که با بن سلمان برگزار کرده بود، خبر از امضای «توافقنامه دفاعی استراتژیک تاریخی» با عربستان داد. آنطور که کاخ سفید اعلام کرده «این توافق بودجههای جدید تقسیم بار از عربستان سعودی برای تأمین هزینههای آمریکا را تضمین میکند.» کاخ سفید البته مدعی شده این توافق امنیت را در خاورمیانه تضمین میکند. این ادعا در حالی مطرح میشود که در روزهای گذشته خبر خرید 48 فروند جنگنده اف35 آمریکایی از جانب ریاض در رسانهها منتشر شد. گفته میشود عربستان چند میلیارد دلار برای خرید جنگندههای اف35 پول پرداخت کرده است. علاوه براین عربستان درخواست خرید 300 تانک آمریکایی را هم مطرح کرده که آنطور که کاخ سفید اعلام کرده «از پایگاه صنعتی آمریکا پشتیبانی میکند و البته شغل هم ایجاد میکند.»
همکاری هستهای هم وجهی دیگر از این توافق است. آنطور که کاخ سفید اعلام کرده، دو کشور بیانیهای در مورد همکاری در زمینه انرژی هستهای امضا کردند که «یک همکاری چندمیلیارددلاری چند دههای مبتنی بر استانداردهای قوی عدم اشاعه» را تعیین میکند. این توافق البته سطوح دیگری همچون فناوری هوش مصنوعی را هم شامل میشد. میزان سرمایهگذاری عربستان در آمریکا هم که پیشازاین 600 میلیون دلار اعلام شده بود به رقم یکمیلیارددلاری رسیده است. امضای این توافق از چند وجه موردتوجه قرار دارد:
1- استفاده از پولهای کشورهای عربی برای سرمایهگذاری در آمریکا، روش ترامپ است. آمریکا پیشازاین قراردادی با نام سرمایهگذاری راهبردی با امارات امضا کرده بود. در جریان سفری که ترامپ به کشورهای حاشیه خلیجفارس داشت قراردادی 200 میلیارد دلاری با امارات امضا کرده بود. علاوه برآن قراردادی هم به ارزش 243 میلیارد دلار با قطر امضا کرده بود و نهایتاً آورده مالی این سفر برای ترامپ و پس از آن آمریکا، 1.4 تریلیون دلار تخمین زده میشد. طبیعتاً عربستان هم از دایره انتفاعات ایالات متحده مستثنی نیست.
2- این توافق یک وجه امنیتی - نظامی هم داشت که بیش از دیگر موارد موردتوجه قرار گرفت. خرید جنگندههای اف35 بیش از همه صهیونیستها را نگران کرد؛ چراکه پیشازاین در منطقه تنها اسرائیل این جنگدهها را در اختیار داشت و از این جهت خود را قدرتی بلامنازع در منطقه بهحساب میآورد. خرید این جنگندهها توسط عربستان و پس از آن اظهارنظر ترامپ در مورد اینکه عربستان اصلیترین متحد غیرناتویی ایالات متحده است، بیش از همه برای اسرائیل تهدید بود؛ چراکه دیگر این تنها اسرائیل نیست که جنگندههای اف35 آمریکا را در اختیار دارد. خرید اف35 را میتوان تبعات ضمنی حمله اسرائیل به قطر دانست. پس از این حمله و اظهارنظرهای نخستوزیر رژیم صهیونیستی، این گمانه اثبات شد که پس از این آسمان هیچکدام از کشورهای عربی از حملات بهانهجویانه اسرائیل در امان نخواهد بود. درخواست عربستان برای خرید جنگندههای اف35، واکنش عربستان برای ایجاد بازدارندگی در راستای جلوگیری از وقوع تجاوزی مشابه تجاوز به قطر، این بار علیه عربستان بود.
3- عربستان علاوه بر خرید جنگندههای اف35 قراردادی هم برای همکاری هستهای که آن را غیرنظامی خوانده امضا کرد. اگرچه پیشازاین گمانهزنیهایی در مورد تمایل عربستان به شروع فعالیتهای هستهای وجود داشت؛ اما آغاز این همکاری همزمان با خرید سلاحهای نظامی نشان از ادامه تغییر رفتار عربستان در منطقه دارد. تشدید تنشها و رفتارهای غیرقابل پیشبینی اسرائیل، عربستان را به این باور رسانده که برای جلوگیری از تضعیف قدرتش در منطقه یا تهدید تمامیت ارضیاش میبایست قوای نظامی را تقویت کند؛ اما تقویت قوای خود را با خرید سلاحهای نظامی و به سبک خودش انجام میدهد.
فروش جنگنده در ازای عادیسازی؟
امضای توافقنامه استراتژیک تاریخی و گفتوگو در مورد توافقنامه ابراهیم را نمیتوان بیارتباط با یکدیگر دانست. اگرچه علیرغم آنچه در خبرها اعلام میشود، عربستان طرف پیروز این توافق است؛ اما با قراردادن داده و ستاندههای آمریکا در این توافق میتوان قضاوت دقیقتری در این مورد داشت. سرمایهگذاری میلیارد دلاری عربستان در آمریکا که آوردههای اقتصادی برای ایالات متحده به همراه دارد و همچنین گفتوگو در مورد پیماننامههای ابراهیم که مقدمه عادیسازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل است در مقابل فروش چند جنگنده، آوردههای بیشتری بهحساب میآیند. میتوان این گزاره را مطرح کرد که عربستان در ازای خرید چند سلاح نظامی و به راهانداختن فناوری هستهای حاضر به پذیرش مقدمات عادیسازی روابط با اسرائیل شده است؛ اما ازآنجاکه پذیرش مقدمات این عادیسازی انتفاعی برای عربستان و بهویژه کشورهای عربی به همراه نخواهد داشت، رسانهها بیش از همه روی خرید جنگندههای آمریکایی متمرکز شدند. گزاره دیگری که میتوان دررابطهبا ارتباط خرید این جنگنده و عادیسازی روابط مطرح کرد این است که تجربه قطر این را اثبات کرد که عادیسازی و بهرسمیتشناختن اسرائیل نمیتواند اقدامی بازدارنده برای جلوگیری از حمله احتمالی اسرائیل به دیگر کشورهای مسلمان به بهانههای مختلف باشد. به همین منظور عربستان مستقیماً دست روی خرید جنگندههایی گذاشته که یکی از ابزارهایی است که اسرائیل با استفاده از آن تصویری پوشالی از قدرت را برای خود ساخته است. عربستان بهنوعی در تلاش است تا با احتمال عادیسازی روابط از تضعیف قدرتش در منطقه از جانب رژیم صهیونی جلوگیری کند. محققشدن یا نشدن این توافق، در اصل اتفاق تفاوتی ایجاد نخواهد کرد. اسرائیل همچنان بهعنوان تهدیدی از جانب کشورهای منطقه تلقی خواهد شد و عادیسازی نمیتواند تنشهای منطقه را مدیریت کند یا به آنها خاتمه دهد.