تحرکات و تولیدات شبکه TRT در 15 سال اخیر شرح دقیق مانیفست اردوغان و دوستان است. تحرکاتی که منطقاً به ساخت سریالی چون «تشکیلات» منتج میشود. پنج مسئله مهم در ساخته شدن چنین سریالی وجود دارد. اول، ترکیه نیاز دارد به جامعه 85 میلیونی خود و البته مردم منطقه بقبولاند که قدرت اصلی پهنه جغرافیایی غرب آسیا و شرق اروپاست و باقی رقبا را سانسور کند. دوم، حزب عدالت و توسعه (حزب اردوغان) به دلیل تغییرات و تحرکات منطقهای این احساس را کرده که باید مفهوم دولت ترکیه و اهمیت گاورمنت و دولت مرکزی، تمامیت ارضی و هزینههای نظامی را برای مردم جا بیندازد و اطمینان مردم نسبت به مأموران حاکمیتی را ترمیم کند.
سوم، ساکنان کاخ ریاستجمهوری ترکیه برای اجرای پانترکیسم، چارهای برای خودشان ندیدند جز بیگانههراسی و جاانداختن منطق این امر بین مردم. چهارم، صحبت درباره آمریکا برای ترکها همچنان تابو است و دشمن اصلی و پشت پرده همه اتفاقات همچنان اسرائیل دانسته میشود. نکته پنجم (و شاید مهمترین نکته)؛ برای ساختن یک اثر استراتژیک سیاسی چندان نیاز به اعمال شاقه نیست و صرفاً با گرتهبرداری از الگوهای تکراری و مؤلفههای کلیشهای سریالهای جاسوسی، امکان ساخت اثری وجود دارد که بتواند بازتولید منطق دیپلماسی یک کشور را فراهم کند.
این پنج نکته روی کاغذ، «تشکیلات» را میسازد. سریالی که میتوان به آن گفت مهمترین اثر استراتژیک دولت ترکیه در چند سال گذشته. مسئله اصلی این است که «تشکیلات» نه توسط شبکههای فرعی و سرگرمی، بلکه از طریق خود کانال TRT منتشر میشود. همان کانالی که حدود یک سال قبل بخش فارسی خود را راهاندازی کرد تا نشان دهد مخاطب ایرانی هم مثل عربزبانها (TRT عربی 15 سالی میشود که راه افتاده) برای اردوغان و گروه حکمران بر ترکیه اهمیت دارد، چرا؟ چون قدرت رقیب است.
نکته جالب توجه اینجاست که برخلاف آنکه دستگاه رسانهای دولت اردوغان با راهاندازی TRT فارسی نشان داده که ایران برایش اهمیت دارد؛ اما نکته اینجاست که در مهمترین محصول این شبکه، چندان خبری از ایران نیست و هنگام نامبردن از کشورهای اثرگذار بر سوریه حرفی از ایران نمیشود. ایران در جهان سریال «تشکیلات»، یک کشور حاشیهای است و نه بیشتر. از آن جالبتر عربستان هم چنین کارکردی دارد. عربها از اساس یا مزدورند یا یک جامعه حاشیهای که نیاز دارند به ترکها تکیه کنند. پس در چنین منطقی از اساس عربستانی هم وجود ندارد که بتواند خودش را بهعنوان قدرت منطقهای پیش بیندازد. در چنین شرایطی ترکیه تنها پناه مردم خودش و کشورهای مسلمان میشود.
از طرفی «تشکیلات» به طور مشخص حامل نگاه حزب عدالت و توسعه به جهان است و عینکش همان عینک اردوغان به قضایاست. همانطور که گروه قهرمان داستان در ترکیه دائماً از وظیفه در دفاع از ملت و ملیت دم میزنند، در خارج از مرزها هم جلوی کشیدن حجاب از سر زن مسلمان در آلمان را میگیرند و یک عملیات را به خطر میاندازند تا فلان دختر سوری که آسم دارد، دم و بازدمش به خطر نیفتد. در چنین داستان فانتزیای اصولاً قرار نیست ما اسلحه نیروهای پ.ک.ک را بالای سر همان دختر سوری ببینیم و دست ساکنان کاخ آقسارای و تروریستها پنهان میماند. شاید اینجا سؤال پیش بیاید که ترکهایی که تا این میزان روی زن مسلمان غیرت دارند چطور همسر رئیسجمهورشان در اجلاس شرمالشیخ در مقابل ملاحت ترامپ قرار میگیرد و اردوغان فرایند در و دروازهسازی گوش را برای صحبتهایش به کار میبندد.
بااینهمه، تحرکات اسرائیلیها در منطقه و تهدیدهای جریان راستگرای رژیم صهیونیستی، تورم شدید و گرایش جامعه جوان ترکیه به دیگر احزاب باعث شده، ترجیعبند تمام دیالوگها در سریال تشکیلات متمرکز روی لفظ تمامیت ارضی و اهمیت دولت مرکزی باشد و قهرمانهای اصلی قصه از طیفهای مختلف جامعه ترک انتخاب شود تا اردوغان بیحمایت از جامعه جوان نماند. از طرفی جامعه جوان سر هزینههای نظامی اردوغان باید اقناع شوند و به همین دلیل قصه اصلی تشکیلات درباره توان پهپادی ترکهاست. توانی که بهقدری قابلتوجه است که باعث شده عدهای اجیر شوند تا جلوی صنعت پهپادی ترکها را بگیرند و دانشمندانشان ترور شوند.
ترکها در «تشکیلات» به طور مشخصی نقشهایی را بلند کرده و مال خود میکنند که از اساس برای ما بوده. کشوری که سویه اصلی تحریمها در منطقه بوده به گواه آمار ایران است و این ما بودیم که دانشمندانمان ترور شدند، حالا ترکیه در تلاش است همین نقش را مال خود کند. «تشکیلات» بر همین اساس نهتنها سانسور میکند، بلکه تلاش بدون مرزی در مصادره هم به کار میبندد.
شاید عجیب به نظر برسد؛ اما آن مؤلفههای سیاست خارجیای که سالها در ایران توسط عدهای مذموم شناخته میشد حالا بدل به نکات غرورآمیز سریال ترک شده و بامزهترش آنجاست که برخی دیالوگهای بین سریال «گاندو» و «تشکیلات» با هم اشتراکاتی جدی دارد (ارجاع به دیالوگهای رویارویی آقامحمد «گاندو» با مایکل هاشمیان و زهراخانم «تشکیلات» با جاسوس فرانسوی). ترکها در تشکیلات هیچ دوستی ندارند و در برابر تمام جهان قرار گرفتهاند. از چین گرفته تا اسرائیل، دشمنانشان هستند. تنها صحبت از آمریکا به میان نمیآید و خطوط ممنوعه بلندپروازیهای ترکها، درست همینجا مشخص میشود. در «تشکیلات» خبری از آمریکا نیست. دعوا عمدتاً دعوای ترکها با اروپاییها و اسرائیل است و در چنین دعوای صوریای ایالات متحده بدل به خطقرمز ترکها میشود.
با تمام این تفاسیر «تشکیلات» در 6 فصل و با 155 قسمت ساخته شده است. سریالی که علیرغم تمام مانورهای بیچون و چرایش درباره امر ملی و اسطورهسازی از انسان ترکیهای، یک اتفاق جالب برای تاریخ خواهد بود، چرا؟ چون اگر روزگاری کسی از شما پرسید اردوغان چه آرزوهایی را در ذهنش میپروراند، میتوانید چند قسمت از همین نسخه ترکیهای گاندو را برایش پخش کنید تا با تخیلات یک سیاستمدار پانترک آشنا شود و ببیند چطور میتوان یکی از قدرتهای منطقه را تبدیل به قدرت اول جهان کرد!
گزارشهای مرتبط گروه فرهنگی را در روزنامه فرهیختگان بخوانید:
- یادداشت ایمان عظیمی، خبرنگار گروه فرهنگ: ایگوی متورم اردوغانیسم
-یادداشت سعید قاسمی، خبرنگار: «تشکیلات»؛ کمی درام، خیلی کمدی!
- یادداشت مریم فضائلی، خبرنگار گروه فرهنگ: از زاویهدید جانفداهای ترکیه