طی روزهای گذشته «منشور کوروش کبیر» بهعنوان یکی از نخستین منشورهای حقوق بشر جهان که بر احترام به تنوع فرهنگی تأکید دارد، به رسمیت شناخته شد و از سوی کشورهای عضو یونسکو مورد تایید قرار گرفت. این نخستین بار است که یک سند باستانی ایرانی در سطح جهانی بهعنوان منشوری در پیوند با حقوق بشر شناخته میشود. حالا، پس از گذشت بیش از ۲۵ قرن، منشور کوروش در یکی از بزرگترین مجامع جهانی طنینانداز شد؛ پیامی که در بردارنده روح همزیستی، احترام به تنوع فرهنگی و حقوق بشر است.
میراثی از هزارهها؛ از بابل تا سمرقند
منشور کوروش یک لوح کوچک سفالی به شکل استوانه با ۲۳ سانتى متر طول و ۱۱ سانتى متر عرض است که روی آن با خط میخی حکاکی شده و در عین حال یکی از نمادینترین اشیاء باستانی تاریخ بشر است و در موزه بریتانیا نگهداری میشود. این منشور در حدود سال ۵۳۹ قبل از میلاد در زیر دیوارهای بابل در عراق کنونی توسط کوروش کبیر پادشاه وقت سلسله هخامنشی مدفون شد و پس از سالها در ۶ نوامبر ۲۰۲۵ (۱۵ آبان ۱۴۰۴) و در چهلوسومین کنفرانس عمومی یونسکو در شهر تاریخی سمرقند تصویب قطعنامهای انجام شد که نام ایران و تمدن باستانی آن را بار دیگر در سطح جهانی برجسته کرد، همانجایی که دکتر احمد پاکتچی، سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران و دکتر حسن فرطوسی، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو در ایران در یونسکو، با تلاشهای بیوقفه و با حمایت کامل دکتر حسین سیمایی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و رئیس کمیسیون ملی یونسکو در ایران، زمینه طرح و تصویب این سند را فراهم کردند.
این قطعنامه با عنوان «استوانه کوروش؛ یکی از نخستین منشورهای حقوق بشر و تنوع فرهنگی»، به پیشنهاد مشترک ایران و تاجیکستان ارائه و با اکثریت قاطع آرا تصویب شد.در این نشست، کشورهایی چون مصر، عراق، هند، پاکستان، نیجریه، الجزایر، لهستان، ارمنستان، بنگلادش، کنیا، سنگال و کلمبیا نیز به این قطعنامه رأی مثبت دادند که این امر نشانهای از اجماع فرهنگی و سیاسی میان ملتها بر سر ارزشی است که از ایران باستان تا جهان مدرن امتداد یافته است. کشورهای عضو یونسکو همچنین تشویق شدهاند تا آگاهی عمومی درباره این اثر تاریخی را افزایش دهند و محتوای آن را به زبانهای مختلف در قالب برنامههای آموزشی منتشر کنند.
یونسکو؛ حافظ میراث مشترک بشری
دیپلماسی علمی و فرهنگی امروز دیگر صرفاً ابزار گفتوگو نیست، بلکه یکی از موثرترین راههای قدرتسازی نرم و توسعه پایدار در جهان معاصر به شمار میرود. تجربه حضور جمهوری اسلامی ایران در سمرقند، نمونهای روشن از این واقعیت است که تعامل دانشگاهها، تبادل دانش و احترام به میراث فرهنگی میتواند دروازهای تازه به سوی همکاریهای پایدار بین ملتها بگشاید.
یونسکو از زمان تأسیس در سال ۱۹۴۵، مأموریت خود را بر پایه گفتوگوی میانفرهنگی، آموزش صلح، حفاظت از میراث فرهنگی و ارتقای کرامت انسانی بنا نهاده است. منشور کوروش، با تأکید بر اصولی چون آزادی، مدارای دینی و بازسازی جوامع، بهگونهای طبیعی با ارزشهای بنیادین این نهاد بینالمللی همخوانی دارد.
منشور کوروش؛ پیامی از ژرفای تاریخ ایران
«منشور کوروش»، دربردارنده مفاهیمی چون احترام به عقاید مذهبی و ممنوعیت ویرانی نیایشگاههاست؛ مفاهیمی که در روزگار خود بیسابقه بودند و بعدها در بسیاری از سنتهای سیاسی و دینی جهان بازتاب یافتند.
به گفته سیدرضا صالحیامیری، وزیر میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی ایران، این تصویب «نشانهای از جایگاه تمدن ایران در بنیانگذاری مفاهیم جهانی عدالت، کرامت انسانی و گفتوگوی میان فرهنگها» است. او در پیام رسمی خود، منشور کوروش را «پلی میان اخلاق و سیاست، میان گذشته و آینده و میان ملتها و وجدان جهانی» توصیف کرد.
صالحیامیری در ادامه با قدردانی از وزارت علوم، کمیسیون ملی یونسکو، نمایندگی ایران در این سازمان و کشورهای همکار ازجمله تاجیکستان و عراق گفت: منشور کوروش یادآور آن است که مفهوم آزادی، احترام به تنوع فرهنگی، و همزیستی میان ادیان، ریشهای ژرف در ایران دارد؛ تمدنی که همواره پرچمدار گفتوگو و عدالت و دارای روح معنوی بوده است.
دکتر علی دارابی قائممقام وزیر میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی جمهوری اسلامی ایران، با اشاره به ارزشهای نهفته در منشور کوروش گفت: در روزگاری که قدرتها هنوز با واژه حقوق بشر بیگانه بودند، کوروش از حق زیستن، از آزادی ایمان و از امنیت اندیشه سخن گفت و آنچه گفت، نه فرمان که پیمانی میان انسان و انسان بود.
وی افزود: سازمان یونسکو با ثبت این منشور، بار دیگر بر پیوند دیرینه ایران با ارزشهای جهان شمول تاکید کرده است؛ ارزشهایی که امروز، در جهانی گرفتار خشونت، تبعیض و بحرانهای انسانی، بیش از هر زمان دیگر نیازمند احیای آنهاست.
دارابی منشور کوروش را «آینهای از جوهر تمدن ایرانی» توصیف کرد و گفت: تمدن ایران، از آغاز، انسان را برتر از قدرت و عدالت را بنیاد پادشاهی میدانست. در این منشور، همان روحی جاری است که در آیینهای صلحمحور، در نوروز، مهرگان و در همنشینی ادیان و اقوام ایران زمین تنفس میکند.
مسعود پزشکیان، رییس جمهور نیز در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: تصویب منشور کوروش در یونسکو نشانهای است از استمرار حضور ایران در وجدان تمدن بشری. ایران سرچشمه فرهنگ گفت وگو، مدارا، عدالت و همزیستی است.ایران اسلامی امروز هم میتواند الهامبخش صلح و همبستگی در منطقه و جهان باشد.
منشوری برای آینده، نه فقط گذشته
اهمیت این رویداد تنها در بازخوانی تاریخ نیست، بلکه در تأکید دوباره بر نقش ایران در شکلگیری مفاهیم مدرن حقوق بشر و تساهل فرهنگی است. یونسکو، با قرار دادن منشور کوروش در زمره «میراث معنوی مشترک بشریت»، پیامی روشن به جهان امروز فرستاده است: صلح، عدالت و کرامت انسانی، ریشههایی هزارساله دارند که از فلات ایران تا جامعه جهانی امتداد یافتهاند.