در سالهایی که فضای فکری ما بیش از گفتوگو به جدل و مناظره آغشته شد، اندیشه از امکان شرح و بسط محروم ماند. تجربه نشان داده است مناظرههای شتابزده، بیش از آنکه فهم بیافرینند، دیوار میکشند؛ درحالیکه فرهنگ اندیشیدن بر پایه شنیدن و درک متقابل استوار است. از همین رو، امروز بیش از هر چیز، نیازمند گفتوگوهای همدلانهای هستیم که زمینه طرح آرام و کامل اندیشه را فراهم کنند؛ مجالی که صاحبان فکر و نظر پیش از آنکه در برابر داوری قرار گیرند، بتوانند افق فکری خود را توضیح دهند و دلایل و پرسشهای خود را آشکار سازند. در چنین چهارچوبی، «ایده» میخواهد عرصهای باشد برای گفتوگو نه جدال. «ایده» نخستین محصول «مجله تصویری فرهیختگان» است.
رحمان قهرمانپور
قهرمانپور در این گفتوگو ضمن تعریف و توضیح سیاست هویت و انواع سیاست هویتی به این سؤال پاسخ میدهد که اساساً چرا سیاست هویت اهمیت دارد؟ و دیگر آنکه هویت چگونه سیاست را توضیح میدهد؟ نکته دیگری که در این قسمت به آن پرداخته میشود؛ بررسی مفهوم «هویت گذشتهگرا و قربانی» و همچنین تبعات گذشتهگرایی در سیاست منطقهای است. قهرمانپور در بخش دیگری از این برنامه با یادآوری ضرورت بازتولید هویت از وابستگی بخشی از هویت به تصویری که از خودمان میسازیم گفت. او همچنین در این گفتوگو با تأکید بر لزوم روزآمدشدن قهرمانها و اسطورههای سمبلیک این نکته را عنوان کرد که هویت امری لایهلایه است که به اقتضای شرایط هر لایه بالاتر قرار میگیرد. قهرمانپور در بخش پایان این گفتوگو تأکید کرد بخشی از حلوفصل مسائل سیاست خارجی در عالم خارج نیست و پا در هویت دارد.
حمزه صفوی
صفوی در این قسمت از برنامه «ایده» به بررسی مفهوم تنهایی استراتژیک و همچنین وجود مفهوم تنهایی استراتژیک در ناخودآگاه و خودآگاه ایرانیها میپردازد. وی با طرح این پرسش که آیا ما واقعاً در طول تاریخ تنها بودهایم؟ تأکید کرد عمده شواهدی که نشاندهنده تنهایی ما هستند مربوط به 150 سال گذشته است و نباید این به تمام تاریخ چندهزارساله ایران تعمیم داده شود. صفوی در بخش دیگری از این برنامه با بیان اینکه عدهای معتقدند دچار نفرین تاریخی هستیم با بیان اینکه به جای نفرین باید به زبان امکانسنجی برسیم از شناخت درمان بیماری نفرینشدگی گفت. وی با بیان اینکه هویت من ایرانی، از من جدا افتاده است، تضعیف جاده ابریشم در تاریخ را تضعیف ایران دانست و از دورهای گفت که ما در تاریخمان تجارت از شرق به غرب جهان داشتیم؛ اما الان چنین چیزی را نداریم.
صفوی در بخش پایانی «ایده» با بیان اینکه تنهایی استراتژیک از رئالیسم و نئورئالیسم میآید از منطقهای شدن مفهوم هویت گفت و تأکید کرد ایران قوی و عربستان قوی نداریم و ما باید یک منطقه قوی داشته باشیم و درواقع باید جهانی نگاه کنیم و منطقهای عمل کنیم.
محمد ملاعباسی
ملاعباسی در این قسمت از «ایده» با دفاع از نظریهپردازی و نظریهپردازان ایرانی معتقد است در شرایطی هستیم که اگر نظریهپرداز بگوید میخواهم نظریهپردازی کنم، مضحکه میشود. وی با طرح این نکته که پیشفرض ما این است که ما اساساً علم نداریم از نگاهی میگوید که اعتقاد دارد تولید علم به ساخت بمب منجر میشود. ملاعباسی در ادامه این گفتوگو با نقد اینکه علم در مجموعهای از فانتزیها اسیر شده و اگر بگویید نه؛ میگویند میخواهی من را بومیسازی و اسلامیسازی کنی. او مدعی است ما با ساختاری مواجهیم که اگر بخواهیم انسان جدیای باشیم، باید نظریهپرداز نباشیم.
این استاد دانشگاه علامه در ادامه گفتوگو از آلاحمد و شریعتی بهعنوان دو نمونهای که در کتابهای خارجی هم رفرنس داده شدهاند، نام میبرد و یکی از خصوصیات نظریات را، مفاهیم تازهای میداند که قلابهایی برای فکرکردن تولید میکنند.
ملاعباسی در بخشهای دیگری از این گفتوگو با انتقاد از اینکه فکرکردن به جامعه ایران کار کسلکنندهای به نظر میرسد و حتی دینداران هم به مسلمانان خارجی بیشتر اهمیت میدهند مدعی شد فهم مردم و دولت این است که جامعهشناسی ما به درد نمیخورد.
سجاد صفارهرندی
صفارهرندی در این قسمت از «ایده» ضمن طرح مسئله مواجهه سنت و مدرنیته از نهاد مرجعیت بهعنوان یک نهاد جدید در مقیاس تاریخی یاد کرد. مدیر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی با بیان اینکه سنت و مدرنیته ما را نابینا میکند گفت که مفهومبندی سنت و مدرنیته یک امکان است و یک امر نهایی نیست. وی در ادامه گفتوگو با بیان اینکه واقعیات زیادی را ذیل عنوان سنت یکی میکنند که در واقع یکی نیستند تأکید کرد که اساس و اصلاً تاریخ آنقدر یکدست نیست.
صفار در بخش دیگری از این گفتوگو معتقد است این فهم که ما پیشرفت نکردهایم، فهم غلطی است و تاریخ و روایت آن باید مسیر طیشده برای توان بومیسازی مسائل نظامی را فهم کند. وی همچنین در ادامه این گفتوگو ضمن بیان اینکه نیروی مدنی جامعه در یک حالت انفعال به سر میبرد مدعی شد صحنه کشاکش و نزاع گفتمانی جدی است و واقعیتهای نهادی مختلفی در حال تأسیس است.
این مدیر جوان در صحبتهای پایانی خودش با اشاره به جنگ 12روزه این سؤال را مطرح کرد که آیا جمهوری اسلامی بعد از جنگ دوازده روزه ملیگرا شد؟ و سپس این فرضیه را مطرح میکند که موفقیتهای ورزشی در دهه 70 به بعد اساساً ملی است و با مسئله سیاست و مقاومت ادغام میشود.
مجید بهستانی
بهستانی در این برنامه از امکان و مدلهای همنشینی دانش فقه و دانش علوم اجتماعی میگوید و به بررسی و صورتبندی نگاههای متفاوت و گاه متضاد به این همنشینی میپردازد و این پرسش را مطرح میکند که چرا مسئله «نسبت فقه و علوم اجتماعی» میبایست مهم باشد؟
وی در «ایده» از دو گروهی میگوید که سلاح یکی «حرف خدا» و حجیت شرعی آن و سلاح دیگری «تکامل عقل و علم» بشری و آخرین دستاورد تمدنی است. یکی گذشتهنگرانه در سنتها و منابع غور میکند تا برای امروز سخنی بیاورد؛ ولی دیگری در امروز دست به «تجربه» میزند تا راهی بیابد. این استاد دانشگاه امام حسین (ع) با طرح این سؤال اصلی که در نظام جمهوری اسلامی فقه و علوم اجتماعی چه مناسبتی با یکدیگر میبایست داشته باشند؟ ادامه میدهد که این صرفاً یک بازی زبانی دانشگاهی نیست، بلکه مشکل زبان جمهوری اسلامی است؛ زبانی که در بزنگاههای مختلف الکن به نظر میرسد. بهستانی در ادامه با بیان اینکه گاهی فقه در برابر برخی علوم کرنش میکند از نگاهی سخن گفت که مدعی است ادله شرعیه موجود میتواند همه مشکلات را حل کند و تقابل با نگاهی دیگر که معتقد است دستاوردهای علمی و توصیههای دانشمندان حجیتآور است.
عطاالله بیگدلی
بیگدلی در این قسمت از «ایده» با فرضیه میانهگزین بودن ایرانی، جامعه ایران را جامعهای میانهگزین، دوقطبی و سهپاره معرفی میکند و معتقد است ایرانی از هر دو سر طیف بخشهایی را میگیرد و استفاده میکند. این استاد دانشگاه در بخش دیگری از این گفتوگو با بیان اینکه مسئله ایران آزادی است، تأکید میکند آن چیزی که استقلال را در ارزشهای ایرانیها مهم کرده، آزادی است و با ذهنی شدن آزادی، تجدد را راهحل میدیدیم. بیگدلی همچنین در ادامه این گفتوگو با بیان اینکه آرمانشهر متشرعان، معنویت را مرکز و مسئله میداند و آرمانشهر متجددان، رفاه و بنیادهای جهان را مسئله میداند، اعتقاد دارد در واکنش به ترسیم دو آرمانشهر، جامعه ایرانی احساس میکند الحاق به این دو آرمانشهر در جهت رفع آزادیاش است.
محسن بدره
بدره در این گفتوگو به بررسی نسبت حکمرانی و تعلیم و تربیت با امر جنسی و هویت جنسی میپردازد. وی با بیان اینکه ناموس، از نموس به معنای قانون است و از مفهوم ناموس، قاعدههای امر جنسی مرتبط با زنان استنباط میشود، این پرسش را مطرح میکند که چرا مفهوم عام قانون در جامعه ما تنها به امر جنسی اطلاق میشود؟ این استاد دانشگاه در بخش دیگری از برنامه «ایده» به مقوله سیاستگذاری و نگاه سیاستی به امر جنسی میپردازد و آن را شبیه سیاستی میداند که در حکمرانی و فرهنگ ما هم وجود دارد. وی همچنین معتقد است جامعه ایرانی، رسانه فضای عمومی، ادبیات داستانی و خیلی از رویدادهای میان آدمها بیش از حد درگیر امر جنسی هستند. بدره در ادامه با بیان اینکه آمار ناهنجاریها در متأهلین بیشتر است و به این مسئله میپردازد که یکی از گزارههایی که نشان میدهد حکمرانی فکر میکند انسان ایرانی غریزه جنسی ندارد، این است که فکر میکنیم ازدواج پایان ماجراست، درحالیکه زندگی جنسی بانشاط، نیازمند تربیت است.
حمید دهقانیان
دهقانیان در این قسمت از «ایده» وضعیت آنومیک و تغییرات فرهنگی و اجتماعی ایران معاصر را بررسی و تلاش اندیشمندان اجتماعی ایران را برای صورتبندی تئوریک مسائل کشورمان معرفی میکند. ابعاد اجتماعی پیامدهای وضعیت آنومیک، ابعاد خرد وضعیت آنومیک و همچنین وضعیت آنومیک در ایران معاصر از دیگر محورهای صحبتهای دهقانیان در این گفتوگوست. این پژوهشگر در ادامه گفتوگو با اشاره به اینکه آنومی نهایتاً به سبکی از پیشرفت تبدیل شد، معتقد است در ایران دچار آنومی مضاعف هستیم و عدالت همواره مسئله ایران بوده و به عبارتی ساختار همزمان دارد به زهد توصیه میکند؛ اما واقعیت چیز دیگری است. وی با اشاره به اینکه با فشار نمیتوان آنومی را کنترل کرد، به طرح این نکته میپردازد که جامعه باید ارزشها را باور کند و پدیده اجتماعی با پدیده اجتماعی ساخته میشود.
سعید طاووسی
طاوسی در این گفتوگو به مسئله تاریخ در علومانسانی، موضوعیت تاریخ و نحوه مواجهه با آن میپردازد. بررسی تحولات در دانش تاریخ و همچنین تقابل تاریخ مکتوب و تاریخ شفاهی و میزان مرجعیت هرکدام از این دو از دیگر مباحث مطرح شده در این قسمت از «ایده» است. ارتباط علم تاریخ با علوم دیگر و تأثیر روابط بینرشتهای بر تاریخ و برعکس نیز از دیگر موضوعاتی بود که در این برنامه به آن پرداخته شد.