دوم آوریل 2025 یا همان سیزدهم فروردین سالجاری بود که دونالد ترامپ با اعلام بزرگترین جنگ تجاری علیه همه شرکای تجاری و حتی متحدان سیاسی و امنیتی خود، از آن بهعنوان «روز آزادی» یاد کرد. او گفت اکنون بالاخره زمان آن فرا رسیده که آمریکا مقداری از آن پول و احترام را پس بگیرد. یکی از عظیمترین تعرفهها در جنگ تجاری ترامپ، علیه چینیها بود. ترامپ ابتدا از اعداد پایینتر شروع کرد و سپس تا تعرفه ۱۴۵ درصدی بر کالاهای چینی پیش رفت. متقابلاً پکن نیز اعلام کرد بر واردات کالا از ایالات متحده تعرفه ۱۲۵ درصدی اعمال میکند. پس از آن، یک تنشزدایی شکننده بین دو کشور برقرار شد و دو طرف مقرر کردند تعرفههای ایالات متحده بر محصولات چینی به 30 درصد و تعرفههای چین بر کالاهای آمریکایی به 10 درصد کاهش پیدا کند.
به نظر میرسید همه چیز برای مدتها تمام خواهد شد اما حدود دو هفته پیش چین اعلام کرد ممنوعیتها و محدودیتهای جدیدی بر صادرات خاکها و عناصر کمیاب معدنی اعمال میکند. در مقابل نیز، ترامپ اعلام کرد علاوه بر لغو دیدار با رئیسجمهور چین، از اول نوامبر، تعرفه جدید ۱۰۰ درصدی بر واردات از چین اعمال خواهد کرد.
اما حالا دو طرف از توافق جدیدی خبر میدهند که بر اساس آن، دو رئیسجمهور با هم دیدار خواهند داشت، آمریکا از تعرفههای جدید صرفنظر میکند، در مورد تیکتاک توافق خواهد شد و چینیها به خرید سویای آمریکا ادامه خواهند داد. عقبنشینی دونالد ترامپ حالا به موضوع مهمی در سطح رسانهها تبدیل شده است. به نظر میرسد این عقبنشینی، دلایل متعددی دارد. اول اینکه، ترامپ تصور نمیکرد چینیها واکنش شدیدی به اقدامات وی بدهند و مثل کره جنوبی و ژاپن و اتحادیه اروپا راضی به توافق بدون قیدوشرط میشوند.
مورد دوم اینکه، ترامپ فکر میکرد در کوتاهمدت میتواند زنجیره تأمین که قبلاً به چین رفته بود را سریعاً جایگزین کند. مورد سوم اینکه، همزمانی جنگ تعرفهای وی با جنگ روسیه هم مزید بر علت شده است. مجازات تعرفهای ترامپ علیه متحدان قدیمی و فشار بر آنها برای نخریدن نفت از روسیه موجب شده برخی همپیمانان قدیمی آمریکا به سمت چین بلغزند. درنهایت اینکه، ترامپ با ممنوعیت صادرات خاکهای کمیاب از سوی چین، حسابی غافلگیر شد و توافق را به درگیری ترجیح داد.
دعوای عناصر کمیاب
اختلافات بین دو کشور در ماه سپتامبر بهسرعت افزایش یافت، پس از آنکه ایالات متحده فهرست سیاه صادراتی خود را گسترش داد تا دسترسی تعداد بیشتری از شرکتهای چینی به فناوری آمریکایی را محدود کند، در اقدام متقابل، چینیها هم دو هفته پیش اعلام کردند علاوه بر هفت فلزی که در آوریل امسال ممنوعیت صادرات آنها را اعلام کرده بودند، کنترل صادرات پنج فلز کمیاب را نیز افزایش میدهند. پنج فلزی که به این فهرست اضافه شدهاند عبارتند از هولمیوم، اربیم، تولیوم، یوروپیوم و ایتربیوم. هفت ماده معدنی که چین اوایل امسال محدودیتهای صادراتی بر آنها اعمال کرده بود نیز عبارتند از: ساماریوم، گادولینیوم، تربیم، دیسپروزیم، لوتتیوم، اسکاندیم و ایتریم. چین اکنون محدودیتهای صادراتی برای ۱۲ مورد از آنها دارد. علاوه بر این، حدود دو هفته پیش چین محدودیتهایی را بر صادرات تجهیزات فنی تخصصی مورداستفاده برای پالایش فلزات خاکی کمیاب اعمال کرد. تا قبل از توافق اخیر (توافق اولیه) دو کشور قرار بود این محدودیتها از اول دسامبر به اجرا دربیاید. گفته میشود چین بیش از ۹۰ درصد از عناصر خاکی کمیاب فراوریشده و آهنرباهای خاکی کمیاب جهان را تولید میکند. بسیاری از آنها مواد حیاتی در محصولاتی از وسایل نقلیه الکتریکی گرفته تا موتورهای هواپیما و رادارهای نظامیاند.
همچنین این عناصر از پنلهای خورشیدی گرفته تا گوشیهای هوشمند نیز استفاده میشوند و همین امر عرضه آنها به تولیدکنندگان آمریکایی را به یک عامل چانهزنی کلیدی برای چین تبدیل کرده است.
لازم به ذکر است آخرین باری که پکن کنترل صادرات را تشدید کرده بود، بسیاری از شرکتهای آمریکایی که به این مواد وابسته بودند، به سیاستهای تجاری ترامپ اعتراض کردند. بسنت، وزیر خزانهداری آمریکا روز یکشنبه در یک برنامه خبری دیگر به نام «این هفته» گفت که چین «این موضوع را به مدت یک سال به تعویق خواهد انداخت تا آن را دوباره بررسی کند.»
دعوای سویایی
موضوع دیگری که آمریکا و چین بر سر آن توافق کردهاند، ادامه خرید دانه سویا از آمریکاست. به گفته رسانههای آمریکایی، پکن با توقف خرید دانه سویا از آمریکا، به بخش کشاورزی آمریکا ضربه سختی وارد کرد. چین بزرگترین مشتری دانه سویای آمریکاست و نیمی از کل صادرات ۲۴ میلیارددلاری این محصول در سال ۲۰۲۴ را وارد میکند. بسنت پس از دیدار با گروه مذاکرهکنندگان چینی گفت: «فکر میکنم ما یک چهارچوب بسیار موفق برای بحث رهبران در روز پنجشنبه داریم.» وزیر خزانهداری آمریکا گفت پیشبینی میکند آتشبس تعرفهای با چین پس از تاریخ انقضای آن در اول نوامبر تمدید شود و چین پس از اینکه در ماه سپتامبر هیچ سویایی از آمریکا نخرید و در عوض این محصول را از برزیل و آرژانتین تهیه کرد، خرید قابلتوجهی از سویای آمریکا را از سر بگیرد. وی گفت، کشاورزان سویای آمریکایی «پس از اعلام شرایط این توافق، نسبت به آنچه در این فصل و فصلهای آینده برای چندین سال اتفاق میافتد، احساس بسیار خوبی خواهند داشت.»
مشت در مقابل مشت!
از زمان ورود مجدد ترامپ به کاخ سفید، او تعرفههای گستردهای را بر واردات از کشورهای مختلف اعمال و تهدید کرده، با این استدلال که این سیاست به تقویت تولید و مشاغل در ایالات متحده کمک خواهد کرد. اعمال تعرفهها منجر به توافق بسیاری از کشورها، از جمله انگلیس، کره جنوبی و ژاپن با ایالات متحده شده است. ژاپن برای جلوگیری از اقدامات تعرفهای ترامپ علیه صادرات این کشور به آمریکا، وعده سرمایهگذاری ۵۵۰ میلیارد دلاری به ترامپ داده است. در ماجرای مشابهی، دونالد ترامپ از کرهجنوبی نیز خواسته رقمی معادل ۳۵۰ میلیارد دلار را بهعنوان سرمایهگذاری مستقیم در اقتصاد ایالات متحده تعهد کند. به گفته کارشناسان، این اقدام میتواند کره جنوبی را تا مرز بحران مالی تازهای شبیه بحران ۱۹۹۷ سوق دهد. ترامپ در سخنرانی اخیر خود مدعی شد: «به لطف توافقهای تجاری و تعرفهای، ما ۳۵۰ میلیارد دلار از کرهجنوبی و ۵۵۰ میلیارد دلار از ژاپن دریافت میکنیم. این یک پیشپرداخت واقعی است.» این موضوع در حالی از سوی ترامپ مطرح میشود که مقامات کرهجنوبی روایت دیگری از ماجرا داشته و نسبت به این اظهارات ترامپ اظهار تعجب کردهاند. همچنین اتحادیه اروپا نیز متعهد به سرمایهگذاری ۶۰۰ میلیارد دلاری در چهار سال آینده در آمریکا شده است.
اما شدیدترین تعرفههایی که ترامپ تهدید کرده بود، علیه چین اعمال شده است. پکن نیز با اقدامات خود به این اقدام پاسخ داده است؛ هرچند دو طرف توافق کردند اجرای این تعرفهها را به تعویق بیندازند و درعینحال به دنبال یک توافق تجاری باشند. روز یکشنبه، خبرگزاری دولتی شینهوای چین اعلام کرد مذاکرهکنندگان تجاری ایالات متحده و چین در مورد چگونگی رسیدگی به «نگرانیهای مربوط به خود» به «اجماع اولیه» رسیدهاند. لی چنگگانگ، مذاکرهکننده ارشد تجاری چین که ریاست هیئت چینی به همراه معاون نخستوزیر، هه لیفنگ را بر عهده داشت، گفت دو طرف گفتوگوهای عمیقی را برای رسیدگی به مسائلی از جمله عوارض ویژه بندری ایالات متحده بر کشتیهای ساخت چین، تمدید بیشتر آتشبس تجاری، تعرفههای فنتانیل و همچنین همکاری در مبارزه با مواد مخدر غیرقانونی و همچنین کنترل صادرات انجام دادند. لی پس از مذاکرات روز یکشنبه به خبرنگاران گفت چین علیرغم موضع سختگیرانه ایالات متحده، در حفاظت از منافع خود قاطع است.
شاید بتوان گفت ترامپ تصور اقدامات و واکنشهای جدی و قاطع دولت چین در قبال تهدیدهای جنگ تجاری و تعرفهای را نداشت و تصور میکرد چینیها نیز بدون تهدید متقابل، همچون ژاپن، کره جنوبی، انگلیس و اتحادیه اروپا، پاسخ تهدیدهای تعرفه و جنگ تجاری وی را با وعده سرمایهگذاری بزرگ در داخل آمریکا و تحقق پروژه «ماگا» جبران خواهند کرد. هرچند ممکن است چینیها هم درنهایت با قیدهای خاصی راضی به سرمایهگذاری در داخل آمریکا شوند؛ اما تاکنون هیچیک از قدرتهای اقتصادی در مقابل ترامپ بهاندازه دولت چین ایستادگی نکرده و واکنش سریع نشان نداده است.
افزایش 22 درصدی کسری تجاری ترامپ !
دولت ترامپ با وعده محقق ساختن پروژه «ماگا»، خود و مشاورانش همواره استدلال میکنند که جنگ تعرفهای آنها اقدامی متقابل یا رفتاری منصفانه با کشورهایی است که از نظر آنها، دههها از ایالات متحده سوءاستفاده کردهاند. وعده ترامپ و تیمش از ابتدا این بوده که با مجازات تعرفهای، حجم کسری تجاری این کشور به طور قابلتوجهی کاهش خواهد یافت. گرچه با قاطعیت نمیتوان از آینده صحبت کرد؛ اما آمارهای مرکز آمار و سرشماری آمریکا میگوید در هفتماهه نخست سال 2025 این وعده محقق نشده است. بر اساس این آمار، طی این مدت واردات آمریکا 2 هزار و 57 میلیارد دلار و صادرات این کشور هزار و 252 میلیارد دلار بوده که ماحصل، رشد 11 درصد واردات، رشد 4.8 درصدی صادرات و رشد 22 درصدی کسری تجاری این کشور بوده است.