در سالهای اخیر، اتحادیه اروپا با یک واقعیت غیرقابل انکار روبهروست؛ وابستگی شدید به چین در تأمین عناصر نادر خاکی، موادی حیاتی برای صنایع خودروهای برقی، توربینهای بادی، تجهیزات دفاعی و تراشههای هوش مصنوعی. طبق گزارش کمیسیون اروپا، حدود ۹۸ درصد واردات اروپا از این عناصر از چین تأمین میشود و در حوزه آهنرباهای NdFeB وابستگی اروپا به چین عملاً ۱۰۰ درصد است. بر اساس آمار USGS 2024 و گزارشهای Adamas Intelligence، چین در سال ۲۰۲۴ حدود ۲۴۵ تا ۲۵۵ هزار تُن اکسید عناصر نادر خاکی (REO) استخراج کرده که ۶۵ تا ۷۰ درصد تولید جهانی را شامل میشود. اما برتری واقعی چین در فرآوری و جداسازی این عناصر است؛ در سال ۲۰۲۴، حدود ۸۵ الی ۹۰ درصد ظرفیت فرآوری جهان در چین متمرکز است.
افرون بر این، آمار جهانی میگوید اروپا هنوز در کوتاهمدت ابزار چندانی برای کاهش وابستگی خود ندارد. طبق آمار یورواستات؛ در سال ۲۰۲۴، اتحادیه اروپا حدود ۱۳ هزار تن عناصر نادر وارد کرد که نسبت به سال قبل حدود ۲۹ درصد کاهش داشت. با این وجود، ۴۶ درصد این واردات مستقیماً از چین تأمین شد و دیگر بخش عمده واردات نیز از روسیه و مالزی بود. به بیان دیگر، تقریباً نیمیاز مواد حیاتی اروپا هنوز در کنترل چین قرار دارد.
قدرت چین تنها در تأمین مواد اولیه نیست؛ این کشور حدود ۷۰ درصد از تولید معدنی جهانی عناصر نادر را در اختیار دارد و بیش از ۹۰ درصد فرآوری و تولید مگنتهای نادر جهان را کنترل میکند. این مگنتها، که در خودروهای برقی، توربینهای بادی و تجهیزات نظامی کاربرد حیاتی دارند، بخش کلیدی ارزش افزوده را تشکیل میدهند. حتی اگر اروپا سنگ معدن خود را از منابع دیگر تأمین کند، مرحله حیاتی فرآوری و تولید قطعات کلیدی همچنان تحت تسلط چین است.
این امر عملاً به چین اجازه میدهد تا در کوتاهمدت نفوذ استراتژیک خود را حفظ کند، حتی اگر اروپا منابع معدنی دیگری پیدا کند. این اتفاقات باعث شده اروپا به فکر کنترل تجارت با چین بیفتد. در همین راستا اتحادیه اروپا در واکنش، «قانون مواد خام حیاتی» را تصویب کرده و اهداف سال ۲۰۳۰ را مشخص کرده است: استخراج حداقل ۱۰ درصد؛ فرآوری حداقل ۴۰ درصد و بازیافت حداقل ۲۵ درصد از نیاز سالانه اتحادیه اروپا در داخل اروپا، و محدود کردن وابستگی به یک کشور ثالث به کمتر از ۶۵ درصد در هر مرحله از زنجیره ارزش.
با این حال، کارشناسان میگویند رسیدن به این اهداف چندان هم ساده نیست. ایجاد معادن جدید و کارخانههای فرآوری زمانبر و هزینهبر است، فناوری فرآوری پیشرفته عمدتاً در چین متمرکز است، و رقابت با قیمت پایین تولیدات چینی دشوار است. علاوه بر این، بازیافت و توسعه فناوری جایگزین نیز به زمان و سرمایهگذاری طولانی نیاز دارد. در نتیجه، کاهش وابستگی اروپا به چین در کوتاهمدت محدود خواهد بود و این کشور همچنان نقش حیاتی و قدرتمند در تأمین عناصر نادر جهانی دارد. اروپا میتواند با سرمایهگذاری در پالایش داخلی، بازیافت، ذخیرهسازی استراتژیک و همکاری بینالمللی، وابستگی خود را میانمدت کاهش دهد، اما این مسیر دشوار و طولانی است و چین همچنان یک بازیگر تعیینکننده باقی میماند.