اواسط خردادماه بود که علی زینی‌وند، معاون سیاسی وزیر کشور برگزاری انتخابات شورای‌شهر تهران به‌صورت تناسبی را رسماً اعلام کرد. در همین راستا روز دوشنبه محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس در اولین همایش هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات شوراهای اسلامی کشور گفت: «انتخابات تناسبی که فعلاً قرار است در شهر تهران انجام شود باید به‌تدریج در انتخابات شوراها به کل کشور تسرّی پیدا کند و در انتخابات مجلس نیز باید جهت‌گیری ما برگزاری انتخابات به شیوه تناسبی باشد؛ البته این به آن معنا نیست که این کار را باعجله انجام دهیم، بلکه این کار نیاز به طمأنینه و اقدام تدریجی دارد و لازم است، مثلاً ابتدا در مرکز استان‌ها و سپس در سایر مناطق برگزار شود، اما اینکه انتخابات به‌صورت تناسبی برگزار شود در پیشرفت کشور، انسجام مردم، فعالیت‌های مردمی و مشارکت آن‌ها مؤثر است.»
در راستای تشریح جزئیات نحوه برگزاری انتخابات آتی شورای شهر و همچنین سایر طرح‌هایی که در مورد برگزاری انتخابات تناسبی در دستور کار قرار دارد با جعفر قادری، نماینده مردم شیراز - که سابقه ارائه چندین طرح در مورد انتخابات تناسبی به مجلس را دارد - به گفت‌وگو پرداخته‌ایم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه ازنظر می‌گذرانید. 

برگزاری انتخابات تناسبی پس از تهران برای کدام شهرها در دستور کار قرار می‌گیرد؟ 

در مورد انتخابات شوراهای شهر، در حال حاضر قانون مصوب تنها برای شهر تهران به‌صورت فهرستی و تناسبی اجرا می‌شود. برای دوره‌های بعدی، شهرهای با جمعیت بالای ۵۰۰ هزار نفر نیز مشمول این نظام خواهند شد. اگر قرار باشد این نظام به سایر شهرها با جمعیت کمتر تسری یابد، باید قانون مجدداً اصلاح شود. در حال حاضر قانون مصوب شده و در انتظار آزمایش در تهران است، پس از ارزیابی نتایج در تهران، این نظام به سایر شهرهای بالای ۵۰۰ هزار نفر تعمیم داده خواهد شد. نظام انتخاباتی تناسبی به‌عنوان یک روش کارآمد در بیش از ۱۰۰ کشور دنیا اجرا می‌شود. برخلاف نظام انتخاباتی اکثریتی که در ایران رایج است، در نظام تناسبی، کرسی‌ها به فهرست‌های انتخاباتی بر اساس درصدی از کل آرایی که کسب کرده‌اند، اختصاص می‌یابد. این روش مانع می‌شود که یک جناح یا فهرست خاص تمام کرسی‌ها را به خود اختصاص دهد و فرصت را برای حضور همه طیف‌ها و جریان‌های سیاسی با دیدگاه‌های متفاوت فراهم می‌کند. در این نظام، هر فهرست یا گروه متناسب با سهمی که از آرای کلی به دست آورده، می‌تواند کرسی‌هایی را در شورا کسب کند. 

در انتخابات تناسبی چه جایگاهی برای کاندیداهایی که به‌صورت منفرد در انتخابات شرکت می‌کنند در نظر گرفته شده است؟ 

برای جلوگیری از حذف افراد منفرد (کسانی که به‌صورت مستقل و بدون وابستگی به فهرست‌های حزبی وارد انتخابات می‌شوند)، این افراد به‌صورت یک فهرست فرضی در نظر گرفته می‌شوند. به‌این‌ترتیب، سهمی از آرای کل که به افراد منفرد تعلق می‌گیرد، محاسبه شده و بر اساس آن، کرسی‌هایی به آن‌ها اختصاص می‌یابد. بااین‌حال برای انتخاب‌شدن افراد منفرد، دو شرط لازم است: 

شرط اول این است که افراد منفرد باید در سقف سهمی که از کل آرا به آن‌ها اختصاص‌یافته، قرار بگیرند، برای مثال در تهران که سقف کرسی‌ها ۲۱ عدد است، اگر ۱۰ درصد از آرا به افراد منفرد تعلق گیرد، این میزان معادل 2.1 کرسی می‌شود. در این حالت، حداکثر دو کرسی به افراد منفرد اختصاص می‌یابد. شرط دوم این است که افراد منفرد باید در میان نفرات اول تا سقف تعداد کرسی‌ها (مثلاً در تهران، نفرات اول تا بیست‌ویکم) قرار داشته باشند. اگر هیچ‌یک از افراد منفرد در رتبه‌های ۱ تا ۲۱ کل نامزدها قرار نگیرند هیچ فرد منفردی انتخاب نمی‌شود. این محدودیت برای افراد منفرد غیرعادلانه نیست، زیرا آن‌ها این امکان را دارند که مانند سایر گروه‌ها، از طریق احزاب پذیرفته‌شده، فهرستی تشکیل دهند و در قالب فهرست در انتخابات شرکت کنند. 

پیش‌ازاین برگزاری انتخابات تناسبی در انتخابات مجلس با مخالفت هیئت نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام مواجه شده بود. باتوجه‌به صحبت‌های رئیس مجلس در مورد ضرورت برگزاری انتخابات مجلس به شیوه تناسبی آیا طرح دیگری برای این مورد در دستور کار مجلس قرار دارد؟ 

در حال حاضر، علاوه بر طرح نظام انتخاباتی تناسبی برای انتخابات شورای شهر، طرح دیگری هم برای اعمال این نظام در انتخابات مجلس شورای اسلامی در حال بررسی است. برای انتخابات مجلس، هدف این است که نظام تناسبی حداقل در مراکز استان‌ها پیاده‌سازی شود. این موضوع اخیراً مورد اشاره رئیس مجلس نیز قرار گرفت. در گذشته، طرحی برای اعمال نظام تناسبی در انتخابات مجلس برای حوزه‌های انتخابیه با سه نماینده یا بیشتر به تصویب مجلس رسید و شورای نگهبان نیز آن را تأیید کرد. بااین‌حال هیئت عالی نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام ایرادهایی به این طرح وارد کرد. این ایرادها با همکاری کمیسیون سیاسی، دفاعی و امنیتی مجمع برطرف شد، اما به دلیل نزدیک‌شدن به زمان انتخابات، فرصت کافی برای رفع نهایی ایرادها و تصویب مجدد در مجلس فراهم نشد، در نتیجه اجرای این طرح به دوره بعدی موکول شد. بااین‌حال، کلیات طرح با نظر مثبت شورای نگهبان تأیید شده بود و تنها رفع ایرادهای هیئت عالی نظارت باقی‌مانده بود که این مورد نیز مدنظر قرار گرفته و احتمالاً این بار توسط هیئت عالی نظارت مجمع تشخیص تأیید می‌شود. 

آیا غیر از این طرح مورد دیگری نیز در مورد برگزاری انتخابات به‌صورت تناسبی در دستورکار قرار دارد؟ 

در مورد انتخابات ریاست‌جمهوری، طرح پیشنهادی نظام تناسبی به این صورت است که به‌جای معرفی یک نامزد از هر جریان سیاسی، هر جریان می‌تواند دو نامزد معرفی کند. در بسیاری از کشورها، رقابت‌های درون‌جریانی (مانند آنچه در حزب دموکرات آمریکا دیده می‌شود) فرایندی طولانی دارد که ممکن است تا دوسال طول بکشد. در این فرایند، نامزدها در ایالت‌های مختلف سخنرانی می‌کنند و دیدگاه‌های خود را ارائه می‌دهند تا در نهایت یک نفر به‌عنوان نامزد نهایی جریان انتخاب شود. رقابت برون‌جریانی در یک روز برگزار می‌شود اما در ایران، متأسفانه رقابت‌های درون‌جریانی وجود ندارد و معمولاً بزرگان یک جریان تصمیم می‌گیرند که چه کسی نامزد نهایی باشد و این نامزد نیز در یک فرایند فشرده در معرض انتخاب قرار می‌گیرد. این طرح هنوز در مرحله بحث اولیه است و پیشرفت جدی نداشته است.