صنعت خودروسازی ایران در کنار چالشهایی که دیگر صنایع دارند (ناترازی انرژی و محدودیتهای تحریمی)، از سالهای قبل بهواسطه قیمتگذاری دستوری و همچنین چالشهای درونصنعت، شاهد افت کیفی تولید، افزایش زیان انباشته و کاهش توان سرمایهگذاری و رقابتپذیری بوده است. در سالهای اخیر بهرغم تحریمهای خارجی، موانع داخلی ازجمله قیمتگذاری منجر به زیان، این صنعت سطحی از تولید را حفظ کرده و توانست از شوک تحریمهای سال 1397 که منجر به سقوط 50 درصدی تولید شده بود، بیرون بیاید و سطح تولید به سطح قبل از تحریمها نزدیک کند. این اتفاق با افزایش داخلیسازی قطعات و همچنین جایگزینی چین بهجای اروپا و فرانسه رخ داده است. اما در سال جاری دو روند متفاوت در خودروسازی ایران دیده میشود. روند اول، رشد تولید در ایرانخودرو برخی از شرکتهای خصوصی مونتاژکار است و روند دوم، افت قابلتوجه تولید در گروه خودروسازی سایپا یعنی شرکت سایپا و پارسخودرو. هرچند در شهریور اغلب خودروسازان با افزایش تولید روبهرو بوده، اما کاهش تولید سایپا و پارسخودرو هنوز جبران نشده است. این صنعت اما چالش دیگری نیز دارد، هنوز موضوع قیمتگذاری خودرو بین تولیدکنندگان، مجموعه دولت و وزارت صمت به نتیجه رضایتبخشی نرسیده است. کارشناسان خودرو معتقدند اگر چالشهای داخلی ازجمله موضوع قیمت برای خودروسازان حلوفصل شود، مکانیسم ماشه و آنچه بهعنوان تحریمهای جدید از آن یاد میشود، نمیتواند موجب افت جدی تولید در خودروسازی شود.
رشد ۸.۵ درصدی تولید در ایرانخودرو
حدود ۷ ماهی از واگذاری مدیریت گروه ایرانخودرو به بخش خصوصی میگذرد. این واگذاری با همه موانع، چالشها و مسائلی که داشته و نقدهایی که به آن وارد شده، حالا با چابکی و برنامهریزی بخش خصوصی، توانسته کمیت تولید را بهطور قابل توجهی افزایش دهد. نگاهی به آمارهای ماهانه گروه ایرانخودرو نشان میدهد تولید این خودروساز در ۶ ماهه نخست امسال به ۲۶۴ هزار و ۶۶۶ دستگاه رسیده که در مقایسه با تولید ۲۴۴ هزار و ۲۲ دستگاه در مدت مشابه سال ۱۴۰۳، رشد ۸.۵ درصدی داشته است. این دادهها نشان میدهد تولید ۶ ماهه نخست امسال با اختلاف ۲ درصدی از تولیدات ۶ ماهه ۱۴۰۲ و با اختلاف ۱۸ درصدی از تولیدات ۶ ماهه نخست سال ۱۴۰۱، بالاترین تیراژ تولید در ۴ سال اخیر است.
بخش حائز اهمیت عملکرد تولید گروه ایرانخودرو مربوط به تولید شهریور امسال است. طی شهریور تیراژ تولید این گروه به ۶۱ هزار و ۸۸۲ دستگاه رسیده که نسبت به مردادماه امسال رشد بیش از ۳۸ درصدی و نسبت به شهریور پارسال رشد ۵۲ درصدی داشته است. بر این اساس، فارغ از انتقادهایی که به این نوع خصوصیسازی مطرح میشود، انصاف حکم میکند بپذیریم که مدیریت بخش خصوصی تا اینجای کار موفق عمل کرده و نهتنها تولیدات گروه همچون دیگر خودروساز دولتی کاهش ۳۵ درصدی نداشته، بلکه تولید شاهد رشد ۸.۵ درصدی نیز بوده است. برخی از کارشناسان دلیل این موضوع را چابکی بخش خصوصی در تصمیمگیری، توجه بخش خصوصی به موضوع افزایش بهرهوری، کاهش حجم بروکراسی در تصمیمات و عملکرد بخش خصوصی و همچنین توجه ویژه بخش خصوصی به زنجیره تأمین و استفاده حداکثری آنان از همافزایی تولید خودرو و زنجیره تأمین آن، دلیل این موفقیت میدانند.
بهبود جزئی تولید سایپا در شهریور
برخلاف ایرانخودرو، وضعیت تولید در شرکت سایپا (بدون در نظر گرفتن پارسخودرو، زامیاد و سایپادیزل) طی سال جاری چندان مساعد نبوده است. براساس گزارش ماهانه، این شرکت در ۶ ماهه نخست امسال درمجموع (با احتساب خودروی کامل و SKD و CBU صادراتی) ۱۱۰ هزار و ۸۹۳ دستگاه خودرو تولید کرده که نسبت به تولید ۱۷۱ هزار و ۴۳۸ دستگاه در مدت مشابه نیمسال اول سال ۱۴۰۳ شاهد افت بیش از ۳۵ درصدی (۶۰ هزار و ۲۴۴ دستگاه) تولید خودرو بوده است.
دادههای ماهانه سایپا نشان میدهد عدد تولید نزدیک به ۱۱۱ هزار دستگاهی ۶ ماهه نخست امسال کمترین تعداد از سال ۱۴۰۰ تاکنون بوده است، بهطوریکه تعداد تیراژ تولید این شرکت در ۶ ماهه نخست سالهای ۱۴۰۱، ۱۴۰۲، ۱۴۰۳ به ترتیب ۱۵۸ هزار دستگاه، ۱۷۳ هزار دستگاه و ۱۷۱ هزار دستگاه بوده است.
همچنین نگاهی به وضعیت تولید ماهبهماه نیز نشان میدهد در سال جاری بهجز فروردین که به دلیل تعطیلی اول سال تولید همیشه کم است، در ماههای خرداد، تیر و مردادماه کمترین تعداد تولید به ترتیب با ۱۵.۲ هزار دستگاه، ۱۴.۸ هزار دستگاه و ۱۷.۲ هزار دستگاه بوده است. همچنین در شهریورماه امسال تعداد تولید سایپا به ۲۱ هزار و ۷۵۳ دستگاه رسیده که گرچه نسبت به ماههای گذشته شاهد رشد ۴ تا ۵ هزار دستگاهی بوده، اما هنوز نتوانسته شکاف کاهش تولید ۳۵ درصدی نیمه نخست را جبران کند. درخصوص کاهش تولید سایپا موضوعات و حرفوحدیثهای زیادی مطرح است. ماه گذشته یکی از نمایندگان مجلس مدعی شد دلیل کاهش تولید این خودروساز دولتی، عدم همکاری قطعهسازان بخش خصوصی با این شرکت بوده، اما پس از این اظهارات، قطعهسازان این موضوع را تکذیب کردند.
مرداد امسال مدیر ارتباطات گروه خودروسازی سایپا گفت: «در ماههای اخیر، مشکلاتی خارج از کنترل، تولید گروه خودروسازی سایپا را تحت تأثیر قرار داد که با برنامهریزی صورتگرفته در تأمین و تولید، تولید از دسترفته که عوامل متعددی داشت در نیمه دوم سال جاری جبران خواهد شد.» حسینی ادامه داد: «بدهی به زنجیره تأمین نیز که با جنگ تحمیلی ۱۲ روزه و کاهش چشمگیر فروش و ورودیهای شرکت بهوجود آمد، بهسرعت در حال جبران است و پیشبینی این است که در یک الی دو ماه آینده، بخش عمدهای از تعهدات معوق خودرو و همچنین بدهی به زنجیره تأمین پاس شود.»
آنچه از اظهارات مدیر ارتباطات گروه خودروسازی سایپا برداشت میشود این است که علاوه بر مشکلات ناشی از ناترازی انرژی و قطعی برق و همچنین جنگ ۱۲ روزه، بخشی از کاهش تولید سایپا در نتیجه بدهی این گروه به قطعهسازان بوده که باعث شده آنها نتوانند در موعد مقرر اقدام به تأمین قطعه از شرکتهای خصوصی کنند.
پارسخودرو کپی برابر اصل سایپا!
آنچه در شرکت مادر سایپا (بدون در نظر گرفتن پارسخودرو، زامیاد و سایپادیزل) رخ داده، کپی برابر اصل آن در شرکت پارسخودرو نیز رخ داده است. دادههای ماهانه شرکت پارسخودرو نشان میدهد تولیدات این شرکت در ۶ ماهه نخست امسال نزدیک به ۳۲ هزار دستگاه بوده که در مقایسه با تولید ۴۸ هزار و ۷۴۸ دستگاهی مدت مشابه ۶ ماهه نخست سال گذشته، روند تولید افت ۳۴.۵ درصدی را تجربه کرده است. همچنین تیراژ تولید پارسخودرو در ۶ ماهه نخست امسال کمترین تعداد از نیمه نخست سال ۱۴۰۰ تاکنون بوده است، بهطوریکه در ۶ ماهه نخست سالهای ۱۴۰۱، ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ تیراژ تولید به ترتیب ۶۲.۳ هزار دستگاه، ۵۸ هزار دستگاه و نزدیک به ۴۹ هزار دستگاه بوده است.
تولیدات این شرکت درحالی ماهانه به ۴ تا ۵ هزار دستگاه در ۴ ماه اخیر رسیده که این عدد در برخی ماههای سال ۱۴۰۲ و ۱۴۰۱ حتی عدد ۱۱ تا ۱۲ هزار دستگاه را نیز به ثبت رسانده و در تیرماه سال گذشته این عدد نزدیک به ۱۶.۵ هزار دستگاه بوده است.
رشد تولید در برخی از خودروسازان خصوصی
برخلاف خودروسازان بزرگ، اغلب خودروسازان کوچک نه بورسی هستند و نه همچون شرکتهای شبهدولتی و عمومی الزام و اجباری به شفافسازی دادههای خود در سامانه کدال ندارند. بر این اساس، آمارهای این شرکتها به جز بهمن موتور که شرکت بورسی بوده، معمولاً از سوی صنف منتشر میشود. بررسیها نشان میدهد آخرین دادههای تولید خودروسازان بخش خصوصی (مونتاژکاران) مربوط به 4 ماهه نخست امسال است. این دادهها نشان میدهد طی 4 ماهه نخست شرکت مدیران خودرو با تولید نزدیک به 22 هزار دستگاه در رتبه اول قرار داشته است. کرمان موتور با 16.7 هزار دستگاه دوم بوده و بهمن موتور نیز سوم است. مکث موتور، آرین پارس موتور، سانیار موتور پارسیان، خودروسازی بم، فردا موتور و مانیان خودرو از دیگر خودروسان بخش خصوصی هستند که تولیدات آنها در 4 ماهه نخست بین 600 تا 3500 دستگاه بوده است.
گرچه آمار 6 ماهه نخست این شرکتها هنوز منتشر نشده، اما در بین این شرکتها، شرکت بهمن موتور دادههای نیمه نخست خود را در کدال منتشر کرده که بررسی این دادهها نشان میدهد سومین شرکت بزرگ مونتاژکار در نیمه اول امسال 16 هزار و 579 دستگاه خودرو تولید کرده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته (تولید 10 هزار و 872 دستگاه) رشد بیش از 52 درصدی داشته است.
