شامگاه دوشنبه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده که آرزوی کسب جایزه صلح نوبل را در سر دارد در دیدار با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، طرحی برای آتش‌بس در غزه رونمایی کرد. این طرح 21 ماده‌ای با ادعای پایان دادن به جنگ جاری در غزه و ایجاد «صلح ابدی» در خاورمیانه معرفی شد اما مرور بندهای آن نشان می‌دهد که این پیشنهاد (دستور) نه‌تنها فاقد اعتبار و شفافیت لازم برای دستیابی به صلح پایدار است، بلکه به‌طور سیستماتیک منافع اسرائیل را بر حقوق اساسی فلسطینی‌ها ترجیح می‌دهد و ریشه‌های اصلی منازعه یعنی اشغالگری و محاصره غزه را نادیده می‌گیرد. طرح مذکور شباهت‌های زیادی به تلاش‌های پیشین ترامپ، مانند «معامله قرن» در سال 2020 دارد که به دلیل بی‌توجهی به خواسته‌های فلسطینی‌ها و جامعه بین‌المللی با شکست مواجه شد. این طرح جدید نیز بیشتر برای ژست‌های دیپلماتیک و بهره‌برداری سیاسی طراحی شده تا حل یک بحران پیچیده انسانی و سیاسی؛ بنابراین طرح ترامپ اساساً محکوم به شکست است و نمی‌تواند پایه‌ای برای صلح واقعی باشد.کشورهای عربی به این طرح واکنش نشان‌ دادند و بر خلاف برداشت برخی رسانه‌ها، قطعیت کامل و اقبال صددرصدی برای پذیرش طرح وجود ندارد اما قاعدتاً این کشورها نمی‌خواهند وارد دعوا با ترامپ شوند و در نتیجه فعلاً با هر چیزی که ترامپ بگوید موافقت می‌کنند. با این حال به نظر می‌رسد که دو دلیل عمده در اکراه‌ورزی کشورهای عربی موثر است. اول: اعتقاد بر اینکه این طرح ترامپ هم مثل طرح‌های پیشین شکست‌ خواهد خورد و شیوخ، نمی‌خواهند جزئی از این شکست باشند. دوم: انتقال مالکیت و اداره فلسطین به افرادی و گروه‌هایی خارج از منطقه. در هر حال طرح بسته دستوری ترامپ توسط قطری‌ها به دست حماس رسیده و ترامپ اعلام کرده است که اگر حماس تا 4 روز آینده پاسخ مثبت ندهد، اسرائیل هرکاری که لازم باشد انجام خواهد داد!

مبادله یک صهیونیست با 15 فلسطینی

طرح ترامپ از جهت فرم، تکراری و ابهامات وارده به آن نیز تکرار مکررات است. این طرح  ترکیبی از اقدامات ظاهراً بشردوستانه، امنیتی و اقتصادی را پیشنهاد می‌دهد، اما در عمل، این اقدامات فاقد جزئیات اجرایی و تعهدات الزام‌آور هستند. در هسته این طرح، «آزادی فوری همه اسرا و اجساد اسرائیلی ظرف 72 ساعت» قرار دارد، در حالی که اسرائیل تنها موظف به «آزادی 250 زندانی فلسطینی محکوم به حبس ابد» و  «1700 نفر از بازداشت‌شدگان» پس از 7 اکتبر 2023 است. این تبادل، بر اساس فرمول «یک جسد اسرائیلی در برابر 15 جسد فلسطینی» تنظیم شده و هیچ توازنی در ارزش‌گذاری انسانی ندارد. علاوه بر این، طرح هیچ تضمینی برای آزادی باقی هزاران زندانی فلسطینی، که بسیاری از آن‌ها بدون محاکمه در بازداشت به سر می‌برند، ارائه نمی‌دهد.

غزه آزمایشگاه سیاسی نیست

اداره غزه قرار است به یک «کمیته تکنوکراتیک غیرسیاسی فلسطینی» تحت نظارت «شورای صلح» بین‌المللی به رهبری دونالد ترامپ و تونی بلر، نخست‌وزیر پیشین انگلیس سپرده شود. شخصی که روابط نزدیکی با کابینه نتانیاهو و آمریکا دارد. این شورا، که قرار است چهارچوب بازسازی و حکمرانی غزه را تعیین کند، فاقد هرگونه شفافیت در مورد ترکیب، اختیارات و مدت فعالیتش است. حضور بلر، با سابقه خطرناکش در جنگ عراق، تردیدهای جدی درباره نیت واقعی این نهاد ایجاد می‌کند. آیا این شورا قرار است غزه را به یک مستعمره تحت نظارت غرب تبدیل کند؟ یا صرفاً پوششی برای تداوم کنترل غیرمستقیم اسرائیل است؟ بخش اقتصادی طرح نیز، با وعده‌های ایجاد «منطقه اقتصادی ویژه» و شهرهای مدرن، در نگاه اول جذاب به نظر می‌رسد، اما فاقد جزئیات عملیاتی است. منابع مالی، ناظران پروژه و جدول زمانی اجرا مشخص نشده‌اند. نقش جرد کوشنر (داماد ترامپ) و استیو ویتکاف که سابقه‌ای در تبدیل دیپلماسی به معاملات تجاری دارند، این نگرانی را تقویت می‌کند که غزه قرار است به یک پروژه سرمایه‌گذاری برای نخبگان اقتصادی تبدیل شود، نه یک سرزمین برای بازسازی زندگی فلسطینی‌ها. این وعده‌ها، مشابه «معامله قرن»، غزه را به یک بازار تجاری تقلیل می‌دهند، بدون آنکه به نیازهای واقعی مانند رفع محاصره یا تضمین حقوق اولیه بپردازند.

سؤالات بی‌پاسخ الجزیره از ترامپ

شبکه خبری الجزیره پنج سوال بی‌پاسخ درباره بسته دستوری ترامپ مطرح می‌کند:

1- غزه چگونه اداره خواهد شد؟ طرح به «حکومت موقت انتقالی» فلسطینی و «هیئت صلح» به رهبری ترامپ و تونی بلر اشاره دارد، اما مشخص نیست اعضای این حکومت توسط چه کسانی انتخاب می‌شوند، اختیارات آن‌ها چیست و رابطه دقیق هیئت با این نهاد چگونه خواهد بود.

2- نقش تشکیلات خودگردان فلسطین چیست؟ طرح می‌گوید حکومت انتقالی تا تکمیل «اصلاحات» تشکیلات خودگردان، غزه را اداره می‌کند، اما تعریف این اصلاحات مانند تغییرات ساختاری یا سیاسی و مرجع تأیید آن (آمریکا؟ اسرائیل؟) مبهم است. نتانیاهو نیز عملاً بازگشت تشکیلات به غزه را رد کرده است.

3- نیروی بین‌المللی چگونه تشکیل می‌شود؟ امنیت غزه به «نیروی بین‌المللی موقت» سپرده می‌شود، اما الجزیره می‌پرسد: این نیرو از کدام کشورها تأمین می‌شود؟ آیا می‌تواند فلسطینی‌ها را برابر اسرائیل محافظت کند؟ قوانین درگیری آن چیست؟ هیچ کشوری برای اعزام نیرو مشخص نشده است.

4- عقب‌نشینی اسرائیل کی رخ می‌دهد؟ طرح، عقب‌نشینی «تدریجی» را وعده می‌دهد؛ اما بدون مرزهای دقیق یا جدول زمانی. الجزیره اشاره می‌کند که اسرائیل می‌تواند «منطقه امنیتی» را تا ابد حفظ کند، زیرا تعریف «تهدید تروریستی» به عهده تل‌آویو است.

5- آیا کشور فلسطین تشکیل می‌شود؟ طرح حق تشکیل کشور فلسطین را به رسمیت نمی‌شناسد و با عبارات مبهم از «احتمالات آینده» سخن می‌گوید. ترامپ حتی به رسمیت شناختن فلسطین توسط متحدان را «احمقانه» خوانده است. 
در نهایت الجزیره نتیجه می‌گیرد که این ابهامات عمدی به نظر می‌رسند و طرح را به ابزاری برای تداوم وضعیت موجود تبدیل کرده‌اند، نه صلح واقعی.

احتیاط عربی

در واکنش به این طرح، وزرای امور خارجه هشت کشور عربی و اسلامی از جمله عربستان سعودی، ترکیه، قطر، اردن، مصر، اندونزی، پاکستان و امارات متحده عربی بیانیه‌ای مشترک صادر کردند. این بیانیه با دقت و احتیاط تدوین شده و از پذیرش صریح محتوای طرح خودداری می‌کند.بیانیه به جای استقبال مستقیم از طرح، از «ابتکارات» ترامپ برای پایان دادن به جنگ غزه و اعتماد به نقش او در ایجاد مسیر صلح حمایت می‌کند. تأکید آن بر اهدافی چون توقف درگیری‌ها، بازسازی غزه، جلوگیری از کوچ اجباری فلسطینی‌ها و پیشبرد صلح عادلانه است، بدون اشاره به بندهای مناقشه‌برانگیز طرح مانند خلع سلاح حماس، تشکیل شورای بین‌المللی به رهبری تونی بلر یا استقرار نیروهای خارجی در غزه؛ مواردی که با خواسته‌های فلسطینی‌ها در تضاد است.وزرای خارجه این کشورها همچنین بر آمادگی خود برای همکاری سازنده با ایالات متحده و همه طرف‌های درگیر برای دستیابی به توافقی جامع تأکید کرده‌اند. این بخش، به‌طور ضمنی بر ضرورت گفت‌وگوی مستقیم با حماس و اجتناب از تحمیل یک‌جانبه شرایط دلالت دارد. در بخش پایانی، بیانیه بر توافقی متمرکز است که ارسال کمک‌های بشردوستانه بدون محدودیت، عقب‌نشینی کامل اسرائیل از غزه، بازسازی منطقه و ایجاد صلحی مبتنی بر راه‌حل دو کشوری و یکپارچگی غزه و کرانه باختری در چهارچوب حقوق بین‌الملل را تضمین کند. کشورهای مذکور از درگیری مستقیم با ترامپ اجتناب کرده و نمی‌خواهند مسئولیت شکست احتمالی طرح بر دوش آن‌ها بیفتد.

گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.

مطالب مرتبط را بخوانید:

پرستو توکلی، خبرنگار :بلر، مهره ترامپ برای طرح جنجالی اداره غزه

علی ملکی، خبرنگار آپارتاید ابدی

منصور براتی، کارشناس مسائل اسرائیل :آمریکا می‌خواهد خود را به اعراب متعهد نشان بدهد