جنگ روایتها بلافاصله بعد از توقف جنگ 12 روزه آغاز شد. رسانهها، سیاستمداران و مقامات کشور برای روایت دقیق و غیرمخدوش از واقعیت پیروزیها و شکستها در جنگ، به میدان آمدند و پیش از آنکه رسانههای فارسیزبان کارگزار رژیم برای برساخت روایت وارد شوند، شاهدان، حاضران و رسانهها روایتهایشان را بیان کردند. اما در این میان مواضع و اظهارنظرهایی مطرح شد که علاوه برآنکه روایت پیروزی ارائه نمیکرد، در مواردی غیردقیق بود و حتی پاس گلی به دشمنان صهیونی میداد.
به نظر میرسد برخی از سیاستمداران، روایت جنگ را با بیان جزئیات فعالیت نظامی که شاید مطرح کردن آنها ضرورتی نداشته باشد، اشتباه گرفتهاند. با گذشت بیش از سه ماه از پایان جنگ اما گویی هنوز پروتکل و چهارچوب مشخصی برای بیان اطلاعات نظامی و روایت جنگ تعریف نشده آنهم در شرایطی که رسانههای صهیونیستی انتشار کوچکترین اخبار و اطلاعات در مورد جنگ را با اداره سانسور رژیم، هماهنگ میکنند.
بیتوجهی به چهارچوبهای ضروری برای بیان روایتها و جزئیات در وهله اول روان افکار عمومی را تحت تأثیر قرار خواهد داد و علاوه برآن در شرایطی که دشمن در حال رصد دقیق صحبتها و اظهارنظرها در داخل کشور است، برخی از ابهام اطلاعاتی دشمنان را رفع و پازل آنها را تکمیل میکند.
4 اصل اساسی در روایت جنگ
برای روایت اتفاقات و رویدادهای بعد از جنگ باید چند مؤلفه اساسی را در نظر گرفت؛ نکته اول اینکه بیان این جزئیات چه اثراتی روی مخاطب داخلی و افکار عمومی میگذارد، نکته دوم اینکه بیان این جزئیات چه پیامی به دشمنان ایران منتقل میکند و نکته آخر؛ این روایت، چه تصویری از نقشآفرینی ایران در منطقه منتقل میکند. روایت جنگ و دستاوردهای نظامی میتواند تصویر پیروزی یا شکست را به مخاطب القا کند.
اگر در بیان آن دقتنظر و هوشمندی به عمل نیاید، میتواند نتیجه عکس به همراه داشته باشد. اینکه چه کسی این روایت را مطرح و در فضای رسانهای بیان کند نیز بهتنهایی موضوعیت دارد. در روزهای بعد از پایان جنگ روایتهایی از زبان برخی افراد مطرح شد که تقریباً هیچ کدام از این چهار موضوع محوری در آن مورد توجه قرار نگرفته بود.
حواستان است؟
همزمان با رد قطعنامه ادامه تعلیق تحریمهای ایران در جلسه شورای امنیت، تصاویری از انجام آزمایش موشکی در ایران، منتشر شد. یکی از نمایندگان مجلس نیز به فاصله یک روز در اظهارنظری به آزمایش موشک قارهپیما اشاره کرد که در واقعیت مخاطب را متوجه میکرد انتشار این تصاویر مربوط به آزمایش موشک قارهپیما بوده است.
سؤال اساسی که در این میان مطرح میشود این است در شرایطی که نیروهای مسلح اشارهای به جزئیات این آزمایش موشکی نداشتند، آیا لازم بود، جزئیات این ماجرا در رسانه مطرح شود، نکته دیگر آنکه چرا این موضوع با اهمیت نظامی، از زبان یک نماینده مجلس مطرح شده است؟ به نظر میرسد در بیان این موضوع به این گزاره توجه نشده که بیان این روایت چه تأثیری روی دشمن خواهد گذاشت و چه پیامی را به او منتقل میکند.
دقیق صحبت کنید
برخی از اظهارنظرها نیز غیردقیق و نادرست بوده است. برای مثال در میانه جنگ 12 روزه رئیس فراکسیون زنان مجلس، مدعی شد بهزودی اعتراف یکی از خلبانان جنگندههای اسرائیلی منتشر میشود، ادعایی که واقعی نبود علاوه برآن یکی دیگر از نمایندگان مجلس هم خبر خرید جنگندههای روسی را منتشر کرد. اما سؤال اصلی این بود که اساساً چرا باید این موضوعات با این حساسیت از زبان یک نماینده مجلس که حتی عضویتی در کمیسیون امنیت ملی مجلس ندارد، بیان شود.
تعدد و تکرار این اظهارنظرها اثر منفی روی افکار عمومی میگذارد و در وهله اول مردم را نسبت به اظهارات مسئولان بدبین میکند و دیگر اظهارات نیز باورپذیر نخواهد بود. نکته دیگر آنکه احساس نگرانی و ترس را به مردم منتقل میکند و به این تصور دامن میزند که مسئولان ایران هر لحظه در آستانه ترور قرار دارند.
جوری حرف بزنید که نیاز به تکذیب و تأیید نباشد!
نکته عجیبتر آنکه برخی از کارشناسان اظهارنظرها و قضاوتهایی را مطرح میکنند که بهنوعی اصل اقدامات نیروهای مسلح را زیر سؤال میبرد. برای مثال یکی از کارشناسان بینالملل با طعنهای به دو نفر از فرماندهان شهید گفت که این افراد در جریان جنگ نبودند. به همان اندازه که بیان اظهارات غیردقیق میتواند روان افکار عمومی را مخدوش کند، بیان این اظهارات نیز احساس منفی به مردم منتقل میکند و برداشت این است که نیروهای نظامی هوشمندی لازم را نداشتند.
این اظهارات حتی اگر با نیت دلسوزی مطرح شود هم پازل دشمن را در ارائه تصویر ضعف از نیروهای نظامی، تکمیل میکند و پاس گلی به دشمن میدهد که برای تضعیف نیروهای مسلح باید به این روایتها تکیه کند. باید به این نکته توجه کرد که در طراحی ترور فرماندهان و مکان حضور آنها، تعمدی برای ارائه این تصویر وجود داشته است.
برای روایتهایتان پروتکل تعریف کنید
آنچه ضروری به نظر میرسد این است که میبایست پروتکلهایی برای بیان اظهارنظرهایی که به امنیت ملی و توانمندی نظامی مردم مربوط میشود، تعیین کرد. در شرایطی که اداره سانسور رژیم کوچکترین اطلاعات درباره خسارات و زیانهای جنگ را به مرور منتشر میکند باید هوشمندی و دقت نظر ویژهای روی انتشار روایات و اخبار مربوط به جنگ داشت؛ چرا که بیان این اظهارات فضای ابهامآلود توانمندی نظامی را برای آنها تکمیل میکند و به برآوردهای آنها کمک میکند.
نکته مهم دیگر این است که انتشار اظهارات و صحبتهای غیردقیق و متناقض این تصویر را ایجاد میکند که نهتنها دقت نظری در انتشار روایتها و صحبتها وجود ندارد، بلکه در مواردی برای بیان آنها هماهنگی هم صورت نگرفته و افراد از ظن خود ماجرا را روایت میکنند و در موارد متعدد نیز دارای خطاهایی است.
در جنگ روایتها که نباید همه چیز را گفت
در وهله اول باید توجه داشت در جنگ روایتها نباید دچار این خطا شویم که همه چیز با همه جزئیات و بدون رعایت طبقهبندیهای ضروری مطرح شود، اینکه این روایتها از زبان چه کسانی مطرح میشود نیز حائز اهمیت است. محدود کردن بیان این جزئیات به چند فرد مطلع و دقیق هم رسانهها را از ابهام خارج میکند و روشن میکند که در مواقع حساس باید به سراغ چه کسانی بروند و هم مردم را به این اطمینان میرساند که آنچه بیان میشود با کسب اطلاع و به صورت دقیق برای آنها بیان میشود، همچنین فضایی را هم در اختیار افرادی قرار نمیدهد که با اظهارنظرهای هیجانی برای کشور هزینهسازی کنند.
چهارچوبمند کردن بیان جزئیات نظامی و اطلاعاتی این فرصت را از دشمنان مردم میگیرد که در فضای ابهامآلود، میدان روایتسازی را در اختیار بگیرند و در نهایت کشور را در مقابل جنگ روانی دشمن ضدضربه میکند.