در حالی که بحران فلسطین و بهویژه وضعیت نوار غزه همچنان محور تحولات مهم منطقهای است، روزنامه آمریکایی والاستریتژورنال گزارشی منتشر کرده که نشان میدهد آمریکا قصد دارد اداره غزه را برای چند سال به هیأتی تحت مدیریت «تونی بلر» که نخستوزیر اسبق انگلیس بوده است، بسپارد. به نوشته این رسانه، این هیأت قرار است از یک شورای هفتنفره برخوردار باشد که بلر ریاست آن را برعهده دارد.
گزارش وال استریت ژورنال تأکید میکند که طرح ترامپ با موانع بزرگی روبهرو است، از جمله ضرورت جلب حمایت بنیامین نتانیاهو و رهبران حماس. یک مقام انگلیسی نیز به وال استریت ژورنال گفته است که دولت انگلیس نقشی در تدوین این طرح نداشته و تنها پیشنهاد استفاده از بلر بهطور خصوصی در مذاکرات مطرح شده است.
بر اساس این گزارش، این ایده یکی از گزینههای کاخ سفید برای «روز پس از جنگ غزه» به شمار میرود و هنوز نهایی نشده است اما مطرح شدن نام بلر در طرح جدید ترامپ برای اداره موقت غزه حساسیتبرانگیز است.
تونی بلر کیست؟
تونی بلر 72 ساله پیشتر نخستوزیر انگلیس، رئیس اسبق خزانهداری و وزیر خدمات مدنی بریتانیا بود. وی از ژوئیه ۱۹۹۷، رهبر حزب کارگر بودهاست. تونی بلر پس از پایان دوره نخستوزیری در انگلیس (۲۰۰۷)، از سوی کارگروه بینالمللی موسوم به کوارتت (متشکل از آمریکا، اتحادیه اروپا، روسیه و سازمان ملل) به عنوان فرستاده ویژه در امور خاورمیانه منصوب شد. بسیاری از تحلیلگران فلسطینی او را فردی معرفی میکنند که بیش از حد به مواضع صهیونیستها نزدیک است و عملاً دستاورد سیاسی بزرگی برای روند صلح نداشته است.
بلر از زمان ترک دولت در سال ۲۰۰۷، فعالیتهای دیپلماتیک، تجاری و خیریه را دنبال کرده و به عنوان نماینده گروه چهارجانبه خاورمیانه فعالیت کرده، او مؤسسه تونی بلر برای تغییرات جهانی را تأسیس کرده و به شرکتهای بزرگ مشاوره میدهد. مؤسسه بلر طی سال گذشته همچنان با طرفهای مختلف دیدار کرده است. این مؤسسه ادعا میکند به دولتها در تبدیل ایدههای بزرگ به واقعیت کمک میکنند و تجربه مدیریت بلر میتواند در بازسازی زیرساختها و خدمات عمومی غزه موثر باشد.
او ماهها است که برای ایجاد چارچوبی پس از جنگ تلاش میکند و با رهبران عرب منطقه و مقامهای کاخ سفید ملاقات داشته است. او اواخر آگوست با ترامپ، مقامهای ارشد دولت و جارد کوشنر، داماد ترامپ و نماینده سابق آمریکا در خاورمیانه، درباره چشمانداز غزه پس از جنگ دیدار کرده است.
انتخاب بلر در منطقه بحثبرانگیز است. او به دلیل نقش خود در حمایت از تهاجم آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ که مبتنی بر اطلاعات نادرست درباره تسلیحات کشتار جمعی بود، در میان فلسطینیها و بسیاری در منطقه محبوبیت ندارد. رژیم صهیونیستی هم اندکی پس از آغاز جنگ، نام بلر را به عنوان هماهنگکننده کمکهای بینالمللی به غزه مطرح کرد، اما این نقش تحقق نیافت.
نگاه رسانهها به این طرح
روزنامه آمریکایی نیویورک پست به تازگی در گزارشی نوشت: منابعی به والاستریتژورنال گفتهاند براساس پیشنویس این طرح، بلر ۷۲ ساله به همراه تکنوکراتهای فلسطینی و نیروهای حافظ صلح عرب چندین سال به عنوان مدیر موقت «مرجع بینالمللی انتقال قدرت در غزه» (GITA) اداره خواهد کرد و سپس کنترل را به رهبران فلسطینی واگذار خواهد کرد. این طرح به کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی ارائه شده و یکی از گزینههای در حال بررسی است، اما مقامات کاخ سفید به والاستریتژورنال هشدار دادهاند که هنوز نهایی نیست اما باز هم این طرح با موانع زیادی روبروست، از جمله کسب حمایت نتانیاهو و حماس که باید تمامی گروگانها را آزاد کرده و تسلیحات خود را تحویل دهد.
برخی دولتهای عربی و چند چهره فلسطینی طرح را مثبت ارزیابی کردهاند و تحلیلگران میگویند حمایت ترامپ به این طرح بیشترین شانس را در بین گزینههای مطرح شده پس از جنگ داده است اما هنوز مشخص نیست که بلر چه میزان قدرت اجرایی در غزه خواهد داشت؛ آیا به صورت روزمره مسئولیت اداره را بر عهده خواهد داشت یا صرفاً رئیس هیئت نظارت با اختیارات محدود خواهد بود. دفتر بلر تاکنون به درخواستها برای اظهار نظر پاسخ نداده است.
یک مقام کاخ سفید در بیانیهای گفت: گزینههای مختلفی در حال بررسی است، اما این موضوع تا زمانی که حماس همه گروگانها را آزاد نکند و تسلیم نشود، مطرح نخواهد بود. مدیریت غزه چالشی بزرگ برای بازیگران منطقهای و بینالمللی بوده است. پس از جنگ ششروزه ۱۹۶۷، اسرائیل غزه را اشغال و تحت فرماندهی نظامی مستقیم قرار داد که نزدیک به سه دهه ادامه داشت. پس از توافق اسلو در دهه ۹۰، خودگردانی محدودی به فلسطینیها داده شد اما اسرائیل بازهم کنترل مرزها را داشت.
روزنامه انگلیسی گاردین نیز اخیرا به این موضوع پرداخت و نوشت: «کاخ سفید از طرحی حمایت میکند که تونی بلر ریاست یک اداره موقت در نوار غزه را بر عهده داشته باشد که بنابر این طرح گویا این فرد در ابتدا بدون دخالت مستقیم دولت فلسطین (PA)، اداره خواهد شد.
بر اساس گزارشهای هاآرتص و تایمز اسرائیل، این طرح از مدلهایی الهام گرفته که پیشتر در کشورهایی مانند تیمور-لسته و کوزوو اجرا شده بود؛ جایی که نهادهای بینالمللی برای دورهای موقت اداره امور را برعهده گرفتند تا زمینهساز ثبات و انتقال قدرت به نهادهای داخلی شوند. این طرح پیشنهاد میدهد که مرکز انتقال بینالمللی غزه در ابتدا ممکن است در «الاریش»، مرکز استان مصری نزدیک به مرز جنوبی غزه مستقر شود و سپس با حضور نیروهای چندملیتی عمدتاً عرب تحت تأیید سازمان ملل وارد غزه شود. این طرح در نهایت به «یکپارچهسازی همه مناطق فلسطینی تحت کنترل دولت فلسطین» میانجامد.»
گاردین در ادامه نوشت: «طبق این طرح، برخلاف نگرانیهایی که درباره طرحهای پیشین آمریکا برای توسعه منطقهای بهعنوان «ریزورت غزه» مطرح شده بود دیگر فلسطینیها مجبور نخواهند شد منطقه را ترک کنند. اگر این طرح تصویب شود، بلر رهبری دبیرخانهای تا ۲۵ نفر را بر عهده خواهد داشت و ریاست هیئتی هفت نفره را که اداره اجرایی منطقه را نظارت میکند، به عهده خواهد گرفت. اما هر نقشی برای نخستوزیر سابق حزب کارگر به شدت جنجالی خواهد بود چراکه پس از کنارهگیری از نخستوزیری در ۲۰۰۷، او به عنوان نماینده خاورمیانه گروه چهارجانبه تا ۲۰۱۵ فعالیت کرد و در میان بسیاری از رهبران خلیج اعتبار بالایی دارد اما بلر در میان بسیاری از فلسطینیها به شدت منفور است زیرا آنها او را مانع دستیابی به دولت فلسطین میدانند و به طور کلی در منطقه به خاطر حمایت از تهاجم ۲۰۰۳ آمریکا به عراق مورد انتقاد است.
برخی دیپلماتهای غربی تأکید کردند که هنوز تصمیم نهایی گرفته نشده که بلر اداره موقت فلسطینی را بر عهده بگیرد و ممکن است این دوره فقط دو سال باشد با این حال نبود جدول زمانی مشخص برای انتقال قدرت توسط بلر به دولت فلسطین در طرح کاخ سفید به عنوان مانعی برای حمایت فلسطینیها و رهبران عرب دیده میشود.اما شاید همین عدم شفافیت در مشخص نبود مدت دقیق حضور بلر در آنجا برای نخستوزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، اطمینانبخش خواهد بود.
نسخه گستردهتری از این طرح آمریکا توسط ترامپ در نشستی در نیویورک با امیر قطر، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی؛ وزیر امور خارجه عربستان، شاهزاده فیصل بن فرحان آل سعود؛ پادشاه اردن، عبدالله دوم؛ رئیسجمهور اندونزی، پراووو سوبیانتو؛ و رئیسجمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، ارائه شد. ترامپ گفت این نشست موفقیتآمیز بود و افزود ما نزدیکیم که نوعی توافق را انجام دهیم. رئیسجمهور فرانسه، امانوئل ماکرون نیز در تلاش است دو طرح را با هم هماهنگ کند.کشورهای عرب گفتهاند تنها در صورتی به نیروی حافظ صلح تحت مأموریت سازمان ملل کمک خواهند کرد که جدول زمانی سیاسی روشنی برای تشکیل دولت فلسطین وجود داشته باشد.برخی معتقدند طرح بلر مسیر روشنی به سوی دولت فلسطین ارائه نمیدهد و نوعی اشغال موقت متفاوت اما نسبتاً ملایمتر از اسرائیل است.»
در ادامه این گزارش آمده است: «محمود عباس، رئیس دولت فلسطین در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل گفت شرط اصلی اسرائیل و آمریکا این است که حماس هیچ نقشی در اداره پس از جنگ غزه نداشته باشد. با این حال، عباس و دولت فلسطین فقط در کرانه باختری مدیریت دارند و نقش مستقیمی در مذاکرات آتشبس یا برنامهریزی پس از جنگ غزه ندارند. او گفت غزه جزئی جداییناپذیر از دولت فلسطین است و ما آمادهایم مسئولیت کامل حکمرانی و امنیت آن را بر عهده بگیریم.
این در حالی است که محمود عباس به دلیل آنکه ویزای آمریکا او پیش از نشست از هشتادمین مجمع عمومی سازمان ملل لغو شده بود، از طریق ویدئو کنفرانس صحبت کرد.طی روزهای گذشته ترامپ در کاخ سفید، با هر گونه پیشنهاد الحاق بخشهایی از کرانه باختری به اسرائیل به شدت مخالفت کرد. او گفت: من اجازه نخواهم داد اسرائیل کرانه باختری را ضمیمه خاک خود کند. هرگز. این اتفاق نخواهد افتاد.»
رابطه تونی بلر با خاورمیانه
میتوان بهجرات گفت که رابطه تونی بلر با خاورمیانه رابطهای بحثبرانگیز بوده است. سایت خبری میدل ایست آی در گزارشی نگاهی اجمالی به فعالیتهای تونی بلر در منطقه از زمان ترک سمتش در سال ۲۰۰۷ انداخته و بلر را نمایندهای ضعیف و بیاهمیت نامید و نوشت: « به مدت هشت سال، بلر نماینده رسمی گروه چهارجانبه بود؛ نهادی بینالمللی متشکل از سازمان ملل، آمریکا، اتحادیه اروپا و روسیه که هدفش میانجیگری در روند صلح اسرائیل و فلسطین بود. این نخستین نقش مهمی بود که بلر پس از ترک نخستوزیری بریتانیا بر عهده گرفت و اعلام کرد که در ۲۷ ژوئن ۲۰۰۷، همان روز استعفایش، این سمت را پذیرفته است. این انتصاب جنجالبرانگیز بود. مدیریت بلر در جنگ عراق باعث شده بود که او در داخل و خارج کشور بسیار نامحبوب باشد چراکه که فلسطینیها او را بسیار نزدیک به آمریکا و اسرائیل میدانستند. با وجود تصویری که از بلر به عنوان حامی سرسخت اسرائیل وجود دارد و همچنین امتناع دولتش از به رسمیت شناختن علنی مشروعیت حماس، او به عنوان نماینده، جلسات متعددی با رهبران حماس برگزار کرد.»
میدل ایست آی در سال ۲۰۱۵ گزارش داد که «بلر پیش از استعفای خود از سمت نمایندگی خاورمیانه، با خالد مشعل، رهبر وقت حماس، در دوحه دیدار کرده و حتی پس از ترک سمت نیز به گفتوگو با او ادامه داده است. بلر، همراه با دیگر مقامات سابق بریتانیایی، درباره پایان محاصره غزه و چگونگی آوردن رفاه اقتصادی بیشتر به این منطقه بحث کرد. او بعداً مشعل را برای گفتوگو به لندن دعوت کرد، هرچند این دیدارها محقق نشد.
طبق گفته مسئولان ارشد حماس، بلر با مشعل در زمینههای مختلف وارد تعامل شد. در آن زمان حماس در حال آمادهسازی اعلامیه اصولی بود که منشور ۱۹۸۸ خود را بازبینی میکرد تا دولت فلسطینی را در مرزهای سال ۱۹۶۷ به رسمیت بشناسد. بلر پیشنهاد کرد پیشنویس این سند را به واشنگتن ببرد، اما مشعل این پیشنهاد را رد کرد.»
سایت خبری میدل ایست آی فاش کرد که «بلر حداقل هفت بار با رهبران حماس دیدار کرد و مذاکرات معمولاً تا دیروقت شب ادامه داشت. گاردین هم گزارش داد که بلر همچنین با اسماعیل هنیه، جانشین مشعل به عنوان رئیس دفتر سیاسی حماس، گفتوگو کرده بود.
نگاه دو نشریه انگلیسی به نخست وزیر اسبقشان
نشریه انگلیسی اِسْپِکتِیتور (The Spectator) مطلبی در این باره با این تیتر که تونی بلر نمیتواند غزه را نجات دهد منتشر کرد. این نشریه نوشت:« این روزها، فهرست سوالات مهمی که جواب درستشان «تونی بلر» باشد، خیلی کوتاه است مثلاً در مسابقه تلویزیونی آمریکایی «Jeopardy»، اگر مجری بگوید چه کسی بهترین گزینه برای پادشاهی نوار غزه بعد از پاکسازی است؟ هیچکس با گفتن «تونی بلر»، برنده جایزه نمیشود.»
سایت خبری انگلیسی آن هرد نیز در مطلبی نوشت: «فلسطینیها اصطلاحی دارند برای توصیف کسی که طرحهای دیوانهواری را مطرح میکند، آنها میگویند چنین فردی همانند کسی است که «در زمستان خواب هندوانه میبیند». البته ما دقیقاً نمیدانیم نخستوزیر سابق بریتانیا، تونی بلر، در دیدار اخیرش با دونالد ترامپ و داماد رئیسجمهور، جرد کوشنر، درباره آینده غزه چه گفته است اما مطمئنیم که ایدههای بلر خیالی و غیرواقعی است.
در فوریه، وقتی رئیسجمهور آمریکا ویدئویی تولید شده توسط هوش مصنوعی را منتشر کرد که تصویری از آینده غزه به عنوان «ریویرا ترامپ» با مجتمعهای لوکس و آسمانخراشها نشان میداد، بسیاری فکر کردند که این شوخی است اما بعداً مشخص شد این پیشنهاد جدی است که هم کوشنر و هم کارکنان مؤسسه تونی بلر (TBI) در توسعه آن نقش داشتهاند.
طبق گزارشی در روزنامه فایننشال تایمز در ژوئیه، مؤسسه تونی بلر درباره ایجاد گردشگری لوکس — شامل جزایر مصنوعی به سبک دبی — در آنجا بحثهایی با تجار اسرائیلی شرکت داشته است. تنها تفاوت مهم بین دیدگاههای ترامپ و بلر این است که در حالی که ترامپ از اخراج اجباری فلسطینیها حمایت میکند، بلر گفته است که در هیچ طرحی شرکت نخواهد کرد که تلاش کند مردم غزه را وادار به ترک غزه کند اما هر دو برنامه کاملاً خیالیاند.»
در ادامه گزارش آن هرد آمده است: «بیایید از این واقعیت آغاز کنیم که کشتار و ویرانی در اسرائیل همچنان بیوقفه ادامه دارد. خانهی من در اردوگاه البریج در مرکز نوار غزه، به طرز عجیبی هنوز سر پا مانده است؛ اما همین هفته خانهی همسایهام، تنها ده متر آنطرفتر، هدف حمله هوایی قرار گرفت. مادر خانواده، ریما غانم، همراه با پسر دوسالهاش، معاذ، کشته شدند. فریادهای درد و اندوهی که از خانهی مجاور شنیدم، تا همیشه مرا آزار خواهد داد.
در مورد بازسازی، باید گفت پیش از آغاز درگیریهای فعلی در اکتبر ۲۰۲۳، بدترین جنگ همان عملیات هفتهفتهای سال ۲۰۱۴ بود؛ جنگی که بیش از دو هزار فلسطینی را به کشتن داد و ۱۷ هزار خانه را ویران یا آسیبدیده بر جای گذاشت. بازسازی آن سالها، میلیاردها دلار هزینه و بیش از سه سال زمان برد. با این حال، برآورد من این است که میزان ویرانی جنگ ۲۰۱۴ کمتر از پنج درصد از خرابیهایی است که جنگ کنونی تا همین امروز به بار آورده است. با وجود این، اسرائیل برنامهی یک حملهی دیگر به شهر غزه را دارد.
در هر صورت، هرچند پیشرفت اقتصادی میتواند امیدبخش باشد، اما مردم غزه هیچ تغییری را بدون یک راهحل سیاسیِ عادلانه نخواهند پذیرفت. هر تلاشی برای تحمیل چنین تغییراتی نه تنها باعث تقویت صلح نمیشود، بلکه آن را تضعیف خواهد کرد. در حالی که هنوز از شوک حملهی هوایی این هفته بیرون نیامدهام، تصور کردن «روز بعد از این جنگ» برایم دشوار است. اما هیچ طرح و پیشنهادی ندیدهام که بتواند زندگی عادی و یک توافق پایدار را به همراه بیاورد.
رژیم صهیونیستی میگوید به هیچ رویکردی که درآن یا حماس را در قدرت نگه دارد یا پای تشکیلات خودگردان فلسطین – که ادارهی شهرهای کرانه باختری را در دست دارد – به میان کشیده شود، تن نخواهد داد. پس چه چیزی جایگزین آن خواهد شد؟ برخی اسرائیلیها پیشنهاد دادهاند که ادارهی غزه به دست طایفههای قدرتمند محلی، مانند خاندان دغموش، سپرده شود اما این هم خیالی بیش نیست.
بنیامین نتانیاهو از اکتبر ۲۰۲۳ بارها وعده داده که یک طرح معتبر و پایدار ارائه خواهد کرد. اما تاکنون نشانی از چنین طرحی دیده نمیشود. همین خلأ سیاسی باعث شده ایدههایی که از سوی ترامپ، کوشنر و بلر مطرح شدهاند، مورد توجه قرار گیرند و حتی شاید وعدهی سرمایهگذاری هم بگیرند.یک اصطلاح رایج عربی برای توصیف سرنوشت واقعی چنین طرحهایی وجود دارد که دقیقا مشابه همان اصطلاح در انگلیسی است و آن این است احتمال موفقیت این طرحها تقریبا نزدیک به صفر است.»