با عملیشدن وعده پنهان نتانیاهو و تزریق مستقیم تهدید به کشورهای عربی منطقه، اجلاس اضطراری سران کشورهای عربی و اسلامی در دوحه پایتخت قطر برگزار شد. این نشست که بر پایه درخواست فوری قطر برای بررسی حمله هوایی اسرائیل به رهبران حماس در خاک این کشور در نهم سپتامبر ۲۰۲۵ (۱۸ شهریور ۱۴۰۴) روز گذشته تشکیل شد فرصتی برای بازتعریف معادلات در برابر سلطهطلبی صهیونیستی ایجاد کرد. قطریها، میزبان بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در منطقه (العدید)، هرگز تصور نمیکردند که نزدیکترین متحد واشنگتن جرئت تجاوز به حریم هوایی و خاکشان را داشته باشد. این حمله مرزهای جدیدی از گستاخی را گشود و کشورهای عربی را وادار به بازنگری در استراتژیهای دفاعی و دیپلماتیکشان کرد.
مسعود پزشکیان، رئیسجمهور کشورمان در این اجلاس حضور یافت و بر وحدت اسلامی و قطع روابط با اسرائیل تأکید کرد. حکام کشورهای عربی - اسلامی در این نشست جنایات اسرائیل را بهشدت محکوم کردند و از لزوم عبور از لفاظی صرف در پاسخ به نتانیاهو گفتند. آیا حکام عرب، پس از سالها فریب عادیسازی، جرئت اتخاذ راهبردی قاطع را خواهند داشت؟ آیا موشکهای اسرائیل حتماً باید به کشورهای حاشیه خلیج فارس میرسید تا شیوخ عرب از خواب غفلت بیدار و متوجه تهدیدات اسرائیل شوند؟
خودزنی نتانیاهو
حمله نهم سپتامبر که رژیمصهیونیستی آن را به عنوان ضربهای به رهبری حماس توجیه کرد، در واقع یک عملیات نظامی حسابشده بود تا به همه بازیگران منطقه نشان دهد که تلآویو از این پس هیچ مرزی را به رسمیت نمیشناسد. این حمله در حالی رخ داد که گفته میشد رهبران حماس در دفتر خود در دوحه گرد آمده بودند تا پیشنهادی از سوی دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا برای پایان جنگ دوساله غزه را بررسی کنند. موشکهای اسرائیلی که از جنگندههای ارتش اشغالگر شلیک شدند ساختمان «مسکونی نزدیک پمپبنزین وُقود در محله لقطیفیه» را هدف قرار دادند و دود غلیظی بر فراز شهر دوحه برخاست. اسرائیل ادعا کرد که هدف، رهبران ارشد حماس بوده اما حماس تأکید کرد که تنها اعضای ردهپایین، از جمله پسر خلیل الحیه (رهبر حماس در غزه) و سه محافظ، به شهادت رسیدهاند و رهبری اصلی زنده است.
قطر این اقدام را «تروریسم دولتی» خواند و آن را نقض آشکار حاکمیت ملی و هنجارهای بینالمللی توصیف کرد. نتانیاهو، نخستوزیر رژیمصهیونیستی در پستی در ایکس نوشت: «رهبران تروریست حماس در قطر اهمیتی به مردم غزه نمیدهند.» اما این توجیه نتوانست خشم منطقه را فروبنشاند. در واقع، این حمله نهتنها مذاکرات میانجیگری قطر و مصر را مختل کرد، بلکه شیوخ عرب را نسبت به اعتبار آمریکا به عنوان حافظ قلمروهایشان، مسئلهمند کرد. این حمله عملاً فرضیه اصلی سیاست خارجی قطر یعنی «مفید بودن برای آمریکا در ازای حفاظت» را زیر سؤال برد و رهبران حاشیه خلیجفارس را به فکر تنوعبخشی به قابلیتهای دفاعیشان انداخت.
پیشنویس انتقادبرانگیز
پیشنویس بیانیه اجلاس وزرا که توسط رویترز فاش شد، تجاوز رژیمصهیونیستی را محکوم میکند. در این پیشنویس آمده است: «حمله اسرائیل به قطر، یک تجاوز آشکار و یک اقدام تنشزای خطرناک است. تجاوز اسرائیل به قطر و جنایت نسلکشی، فرصتهای محقق شدن صلح را کاهش میدهد. باید در برابر نقشههای اسرائیل که درصدد ارائه یک واقعیت جدید در منطقه است، مقابله کنیم. ضمن همبستگی کامل با قطر، با هر اقدامی که این کشور اتخاذ کند، همراه خواهیم بود. از موضع قطر در مواجهه با تجاوز اسرائیل تمجید میکنیم. از کشورهایی که به عنوان میانجیگر، برای توقف جنگ اسرائیل در نوار غزه تلاش کردند، قدردانی میکنیم و از اعتماد مجمع عمومی سازمان ملل به راهحل دودولتی استقبال میکنیم.» این پیشنویس که در جریان رایزنیهای دیپلماتیک پیش از نشست سران تدوین شده بر لزوم اقدام عملی تأکید دارد و از جمله به محکومیت نسلکشی در غزه، پاکسازی قومی و استفاده از گرسنگی به عنوان سلاح جنگی اشاره میکند. برخی تحلیلگران پیشنویس را «تنها به محکومیت بسنده کرده» میدانند و برخی کاربران شبکههای اجتماعی، آن را «ناامیدکننده و ضعیف» توصیف کرده و خواستار تصمیمات عملی مانند بایکوت و انزوای سیاسی-اقتصادی اسرائیل شدهاند. نظر منتقدان بر این است که این بیانیه لفاظیهای سنتی را تکرار میکند که نتوانسته جلوی تجاوزات صهیونیستی را بگیرد. با اینحال برگزاری نشست همراه شد با تأکید برخی از حکام بر عبور از لفاظیها و لزوم واکنش قاطع و عملی به تجاوزات رژیمصهیونیستی.
فرصتی برای اتخاذ موضعی قاطع
حسین ابراهیم طه، دبیرکل سازمان همکاری اسلامی هم در سخنرانی خود این اجلاس را فرصتی برای «اتخاذ موضعی واحد و قاطع» علیه تجاوز شنیع اسرائیل دانست. او گفت: «ما بار دیگر تجاوز آشکار علیه کشور قطر و حاکمیت ارضی آن را بهشدت محکوم میکنیم. ما از شورای امنیت میخواهیم که مسئولیتهای خود را برعهده بگیرد و اسرائیل را بهخاطر جنایاتش پاسخگو کند.» طه با تأکید بر نقض اصول انسانی توسط اسرائیل حمایت خود را از راهحل دو کشوری اعلام کرد و ابراز اطمینان کرد که نتایج این اجلاس، همبستگی عربی و اسلامی را تقویت خواهد کرد. به نظر میرسد سخنان او بازتابی از عزم جمعی برای فراتر رفتن از محکومیتهای لفظی و حرکت به سوی اقدامات عملی بود.
در بستر تاریخی، این اجلاس یادآور تلاشهای گذشته برای ائتلافسازی است. همانطور که در دهه ۱۹۵۰، مصر و سوریه در برابر رژیمصهیونیستی متحد شدند اما شکست خوردند، ایده «ناتوی عربی» در دوران ترامپ با حضور عربستان، امارات، کویت، بحرین، عمان، قطر، مصر و اردن به دلیل مخالفتها و خروج قطر از ائتلاف سعودی علیه یمن، بینتیجه ماند. در دولت بایدن، با گسترش عادیسازی تلاش برای «ناتوی منطقهای» با حضور صهیونیستها پیگیری شد، اما عملیات ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و رویدادهای پس از آن، از جمله حمله ۹ سپتامبر، این تلاشها را بر باد داد. اکنون به نظر میرسد پایتختهای عربی دشمن واقعی را شناختهاند و محکوم به بازگشت به خویشتنند. تجهیزات پیشرفته غربی در انبارهایشان مانده، اما جسارت استفاده از آنها را ندارند. بهترین پیشنهاد، همانگونه که شیخ نعیم قاسم، دبیرکل حزبالله، خطاب به کشورهای عربی ناتوان از پاسخ نظامی گفت: «برای حمایت از کشور و حکومتتان از مقاومت حمایت کنید، چون اگر مقاومت از بین برود، اسرائیل به سراغ شما میآید.»
اجلاس دوحه، با حضور پزشکیان و دیگر رهبران میتواند نقطه شروعی برای ائتلاف واقعی باشد که بر اقدام عملی استوار است نه لفاظی صرف. این اجلاس شاید کمی دیر اما ضروری شاید بتواند کشورهای عربی را به سوی این واقعیت هدایت کند که باید در برابر تهدید رژیمصهیونیستی دست به اقدامات قاطع و عملی بزنند.
گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.