در میان خبرهای مربوط به لغو یا تمدید کنسرتها، خبر برگزاری اجرای ارکستر فیلارمونیک ارمنستان در تختجمشید توجه زیادی برانگیخت. این گروه که امسال صدمین سال فعالیت خود را جشن میگیرد، تصمیم دارد کنسرتی ویژه زیر آسمان پرستاره ایران برگزار کند؛ رویدادی که علاقهمندان بسیاری را از کشورهای مختلف به خرید بلیت و سفر به ایران ترغیب کرده است.
البته این نخستین اجرای موسیقی در تختجمشید نیست. سال گذشته، کنسرتهای علیرضا قربانی آغازگر این مسیر بودند و تجربه موفق آن باعث شد، نگاه تازهای به برگزاری رویدادهای هنری در محوطههای تاریخی شکل بگیرد و همکاریهای مشترکی میان وزارت گردشگری و وزارت فرهنگ و ارشاد آغاز شود.
یک قرن نواختن
اگر از تهران حدود ۱۲۰۰ کیلومتر به سمت شمال غرب حرکت کنیم، به ایروان، پایتخت ارمنستان میرسیم؛ سرزمینی با کلیساهای باستانی، طبیعت کوهستانی و موسیقی کهن با ریتمها و ترانههای آیینی. درست در همین شهر، ارکستر فیلارمونیک ملی ارمنستان (ANPO) نزدیک به یک قرن پیش و در سال ۱۹۲۵ به همت آرشاک آدامیان و آلکساندر اسپندیاریان بنیان گذاشته شد. از آن زمان تاکنون، این ارکستر به مهمترین مرکز موسیقی ارکسترال ارمنستان تبدیل شده و در کنار ارکستر سمفونیک و اپرا، یکی از سه ستون اصلی موسیقی کلاسیک این کشور به شمار میرود. ANPO نهتنها در مرزهای ارمنستان بلکه در صحنه جهانی نیز نامی شناخته شده است. رهبرانی برجسته همچون لوریس چکناواریان، والری گریگوریف و ادوارد توپچجیان که از سال ۲۰۰۰ تاکنون هدایت هنری گروه را برعهده دارند، این ارکستر را در مسیر شکوفایی همراهی کردهاند. تالار کنسرت آرام خاچاتوریان در ایروان، با معماری شاخص آلکساندر تامانیان و ظرفیت 1 هزار و 300 نفر خانه اصلی این ارکستر است؛ جایی که موسیقی کلاسیک، اپرا، آثار ملی و قطعات معاصر به گوش مخاطبان میرسد. در طول نزدیک به صد سال، بسیاری از نامهای بزرگ موسیقی جهان، از دیوید اویستراخ و اسویاتوسلاو ریختر گرفته تا پلاسیدو دومینگو، ژولیا فیشر و پینکاس زوکرمن، روی صحنه با این ارکستر همکاری کردهاند. افزون بر این، آهنگسازان بزرگی چون آرام خاچاتوریان و کریستوف پندرتسکی آثار خود را شخصاً با این گروه اجرا کردهاند. اما ارکستر فیلارمونیک ملی ارمنستان تنها در ایروان نمانده و در این چند سال تلاش کرده تا خودش را به دنیا معرفی کند. سالهاست که همچون سفیر موسیقی این کشور، در تورهای جهانی حاضر میشود و مخاطبان تازهای مییابد. تورهای گسترده در ژاپن، آمریکا، آلمان، ایتالیا، اسپانیا و حتی ایران، بخشی از کارنامه بینالمللی این ارکستر است؛ کارنامهای که در سالهای اخیر با اجرا در سالنهای معتبر برلین، نیویورک و پاریس رنگ تازهای به خود گرفته است.
امروز ANPO با بیش از ۴۰ آلبوم ضبطشده و جشنواره بینالمللی موسیقی ایروان که از سال ۲۰۰۷ هر پاییز برگزار میشود، همچنان بهعنوان یکی از ارکسترهای پرقدرت منطقه شناخته میشود. صدادهی دقیق، گروه زهی پرتوان و رهبری موفق توپچیان باعث شده تا این ارکستر، جایگاهی ویژه در میان منتقدان و علاقهمندان به دست آورد. به همین دلیل هم صدمین سالگردش تنها یک جشن موسیقایی نیست؛ بلکه نشانی از پیوند فرهنگ، تاریخ و آیندهای است که موسیقی در آن نقش محوری دارد.
جشن 100 سالگی
شامگاه شنبه، تختجمشید بار دیگر میزبان نوای موسیقی شد؛ این بار با اجرای ۱۰۳ نوازنده و خواننده از ارکستر فیلارمونیک ملی ارمنستان که صدمین سال فعالیت خود را در قلب تاریخ ایران جشن گرفتند. کاخ باستانی هخامنشیان در حالی صحنه این اجرا بود که یکهزار و ۵۰۰ تماشاگر ایرانی و خارجی در میان ستونهای سنگی، موسیقی را زیر آسمان ایران شنیدند. این انتخاب نمادین، تنها یک برنامه هنری نبود؛ بلکه پیامی روشن از پیوند فرهنگها و نقش موسیقی بهعنوان زبان مشترک ملتها داشت. در این مراسم، بسیاری از مقامات فرهنگی و دیپلماتیک حضور داشتند؛ از جمله ژانا آندریاسیان، وزیر آموزش، دانش، فرهنگ و ورزش ارمنستان همراه با ۳۲ نفر هیئت همراه، همچنین ۴۳ سفیر و دیپلمات از ۲۳ کشور جهان و جمعی از هنرمندان و مسئولان فرهنگی ایران. حضور گسترده هیئتهای خارجی از اروپا، آسیا و آفریقا به این رویداد رنگ و بویی جهانی بخشید. سفرا و نمایندگانی از کشورهای برزیل، مکزیک، کنیا، دانمارک، صربستان، ایتالیا، هند، کرهجنوبی، آلمان، سوئد، سریلانکا، نیجریه، ازبکستان، فیلیپین و چند کشور دیگر نیز پیش از اجرا از حافظیه، سعدیه و باغ دلگشا بازدید کردند. همچنین دو نماینده سازمان یونسکو و چندین گروه رسانهای خارجی در این مراسم حاضر بودند و پوشش خبری آن را بر عهده داشتند تا تصویر تختجمشید و این جشن موسیقایی در قاب رسانههای جهان ثبت شود.
مهدی پارسایی، سرپرست معاونت هماهنگی امور گردشگری استانداری فارس، این اجرا را «رویدادی نادر» و «صفحهای تازه در دیپلماسی فرهنگی ایران» توصیف کرد و گفت: «تختجمشید میتواند میزبان هنرنمایی ملتهای مختلف باشد و چنین رویدادهایی نقشی مهم در تقویت پیوندهای تاریخی و انسانی میان کشورها دارند.»
همچنین محسن ضیایی، سرپرست ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی فارس، بر اهمیت برگزاری این کنسرت در شرایط خاص منطقهای تأکید کرد و آن را «آغازگر مراودات فرهنگی تازه میان ایران و ارمنستان» دانست. او گفت: «حضور بیش از ۲۰ هیئت خارجی در تختجمشید پیامهای مثبتی برای آینده تعاملات فرهنگی ایران دارد.»
اجرای فیلارمونیک ارمنستان در تختجمشید، نهتنها نقطه اوج جشن صدسالگی این ارکستر، بلکه نمادی از همنشینی تاریخ و هنر بود؛ لحظهای که گذشته باشکوه هخامنشیان با موسیقی زنده امروز پیوند خورد و تجربهای یگانه برای ایران و جهان رقم زد. البته شیراز مقصد پایانی این گروه موسیقی نیست؛ چراکه از همان ابتدا قرار بود ارکستر فیلارمونیک ارمنستان دو اجرای مهم در ایران داشته باشد؛ نخست در تختجمشید و سپس در تهران.
شروع از مرزهای کوچک به سمت مرزهای بزرگ
اجرای ارکستر فیلارمونیک ارمنستان در تختجمشید، تجربهای نادر و تاریخی رقم میزند که نه تنها موسیقیدوستان ایرانی و خارجی را گردهم میآورد، بلکه نشان داد هنر و فرهنگ میتوانند مرزهای جغرافیایی را پشت سر بگذارند. این رویداد، فرصتی فراهم کرد تا بار دیگر ایران با جهان پیوندی دوباره و تازه برقرار کند و راه را برای تعاملات فرهنگی گستردهتر و پایدار هموار سازد. سرپرست ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان فارس با اشاره به دیدار استاندار با سفیر ارمنستان و همچنین دیدار وزیر میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی ایران با مقامات فرهنگی این کشور، تأکید کرد که همکاریهای فرهنگی دو کشور در اماکن مختلف ایران و ارمنستان ادامه خواهد یافت و برگزاری صدمین سالگرد ارکستر فیلارمونیک در تختجمشید، نقطه آغاز این مسیر است.