دانشگاه آزاد اسلامی با گسترش واحدهای برونمرزی خود، در حال بازتعریف نقشش به عنوان یک هاب علمی و فرهنگی در منطقه است. این واحدها نه تنها پل ارتباطی میان ایران و کشورهای منطقه محسوب میشوند، بلکه با جذب دانشجویان بینالمللی و اجرای پروژههای پژوهشی و فناوری، افقهای تازهای برای آموزش عالی ایران در سطح جهانی باز کردهاند. در عراق، دانشگاه آزاد در مسیر اخذ مجوز نهایی قرار دارد و برنامهریزی برای راهاندازی پارک علم و فناوری و جذب ۳۰۰ تا ۴۰۰ دانشجو در ترم اول آغاز شده است. در افغانستان، با وجود محدودیتهای سیاسی، واحد کابل برنامههای گستردهای برای پذیرش دانشجویان در مقاطع کارشناسی، ارشد و دکتری دارد و تمرکز بر راهاندازی رشتههای فنی و مهندسی، علوم کامپیوتری و علوم پزشکی را در دستور کار قرار داده تا بتواند نقش خود را در توسعه علمی و اقتصادی افغانستان ایفا کند. واحد امارات نیز با افزودن رشتههای جدید در مسیر بینالمللیشدن حرکت میکند. واحد آکسفورد نیز تمرکز خود را بر فعالیتهای پژوهشی و مرکز ایرانشناسی معطوف کرده است. مشروح گفتوگوی «فرهیختگان» با رؤسای واحدهای عراق، امارات، آکسفورد و افغانستان را در ادامه از نظر میگذرانید.
آمادگی پذیرش 400 دانشجو در واحد عراق
دانشگاه آزاد واحد عراق، با چشماندازی گسترده برای جذب دانشجویان بینالمللی، در فاز نخست خود مساحت ۲۲۰۰ مترمربع در چهار طبقه شامل کلاسهای درس، آزمایشگاهها و سوئیتهای اقامتی را راهاندازی کرده است. با توجه به مرز مشترک ۱۴۵۸ کیلومتری ایران و جمعیت بیش از ۴۵ میلیون نفری عراق این واحد میتواند بهعنوان هاب آموزشی و پژوهشی ایران در منطقه عمل کند. آن طور که سیدرحمان مرتضوی باباحیدری، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد عراق، به «فرهیختگان» گفته در حال حاضر بخش عمدهای از روند اخذ مجوز برای پذیرش دانشجو پیشرفت کرده و چنانچه دولت عراق همراهی لازم را داشته باشد، این واحد دانشگاهی از ابتدای سال تحصیلی جدید، یعنی از مهرماه، پذیرای دانشجویان خواهد بود.
مرتضوی باباحیدری ادامه داد: «برآورد ما این است که در ترم نخست بتوانیم بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ دانشجو جذب کنیم. البته در حال حاضر همچنان در مرحله دریافت مجوز قرار داریم.» رئیس دانشگاه آزاد واحد عراق، در ادامه سخنان خود با بیان این که ماههاست کارهای مربوط به تأسیس واحد عراق به سرانجام رسیده گفت: «نزدیک به یک سال است که پرونده ما تکمیل و حتی به امضای وزیر علوم عراق رسیده است. با این حال، به دلیل بروز مشکلاتی در داخل کشور نسبت به دانشجویان عراقی، روند فعالیت واحد عراق نیز تحتالشعاع قرار گرفته و متوقف شده است.»
رئیس دانشگاه آزاد واحد عراق، درباره کادر علمی این واحد اظهار کرد: «حدود ۲۰ نفر از اعضای هیئت علمی شاغل در واحدهای داخلی دانشگاه آزاد اسلامی را دعوت کردهایم و مصاحبههای لازم با آنان انجام شده است. مدارک این افراد نیز به صورت موردی از سوی دولت عراق احراز شده و انشاءالله در آغاز سال تحصیلی جدید، علاوه بر این استادان، از نیروهای فارغالتحصیل دانشگاه آزاد نیز بهره خواهیم برد.»
مرتضوی باباحیدری، درباره طرحهای پژوهشی و پروژههای تحقیقاتی این واحد گفت: «اقداماتی در خصوص ورود به بازار دیجیتال عراق انجام دادهایم و در این زمینه یک همکاری مشترک با دانشگاه آزاد واحد نجفآباد آغاز شده که سهم بیشتری نیز در این پروژه بر عهده آن واحد است. این همکاری در حوزه هوش مصنوعی شکل گرفته و هماکنون در حال ادامه است. همچنین در زمینه بذرهای تولیدی واحد اصفهان نیز رایزنیهایی در حال انجام است تا انشاءالله بتوانیم به تفاهماتی مشخص و عملیاتی دست یابیم.»
او در خصوص برنامههای سال جدید افزود: «مهمترین اولویت ما پس از اخذ مجوز از دولت عراق، راهاندازی پارک علم و فناوری واحد خواهد بود. همچنین تلاش داریم وارد فاز توسعهای شویم؛ به این معنا که علاوه بر بغداد، در سایر شهرهای عراق نیز با تمرکز بر جذب سرمایهگذاری بومی، واحد دانشگاهی را از نظر فیزیکی توسعه داده و رشتههای بیشتری را دایر کنیم.» رئیس دانشگاه آزاد واحد عراق خاطرنشان کرد: «چنانچه موفق به دریافت مجوزهای لازم از دولت عراق شویم، برگزاری دورههای کارشناسی ارشد و دکتری را نیز در دستور کار قرار دادهایم تا کلاسهای این مقاطع تحصیلی در خاک عراق برگزار شود.»
مرتضوی باباحیدری، در توضیح نقش این واحد بینالملل اظهار کرد: «واحد عراق میتواند بهعنوان یک هاب تخصصی عمل کند؛ به این معنا که هم به مرکز صادرات فناوری و خدمات هایتک و محصولات دانشبنیان دانشگاه تبدیل شود و هم فضایی برای هدایت دانشجویانی که قصد تحصیل در داخل کشور را دارند فراهم آورد تا به سمت واحدهای داخلی دانشگاه آزاد هدایت شوند.» او افزود: «با توجه به روابط مطلوب کشور عراق با سایر کشورهای عربی، چشمانداز ما این است که در سالهای آینده بتوانیم علاوه بر جذب دانشجو از عراق، پذیرای دانشجویانی از دیگر کشورهای عربی نیز باشیم. همچنین ظرفیت مهمی وجود دارد تا از طریق این واحد، خدمات فنی و مهندسی و محصولات هایتک دانشگاه را به بازارهای منطقه صادر کنیم.»
رئیس دانشگاه آزاد واحد عراق تأکید کرد: «عراق با ۵۲ کشور عربی دارای پیمانهای همکاری است که در بسیاری از موارد تعرفههای صادراتی در آنها صفر است. از این رو، واحد عراق میتواند بستری راهبردی برای صادرات خدمات فنی و مهندسی و محصولات هایتک دانشگاه آزاد به سایر کشورهای عربی باشد.»
کامپیوتر، تغذیه و روانشناسی، رشتههای جدید واحد امارات
واحد امارات یکی دیگر از واحدهای برونمرزی دانشگاه است که بهعنوان نخستین و مهمترین مؤسسه آموزش عالی ایران در خارج از کشور و دومین دانشگاه خارجی تأسیس شده در این کشور، بهصورت حضوری دانشجویان را پذیرش میکند. این واحد توانسته حدود ۷۰ درصد دانشجویان خود را از طریق شبکههای اجتماعی جذب کند و خدمات آموزشی مقرونبهصرفهتری نسبت به دانشگاههای آمریکایی و اروپایی در دبی ارائه دهد. رضا فدای وطن، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد امارات با بیان اینکه از آغاز فعالیت این واحد دانشگاهی تاکنون، حدود سههزار نفر فارغالتحصیل از این واحد داشتهایم، درباره مهمترین تحولات این واحد دانشگاهی گفت: «در سال جاری، سه رشته تحصیلی جدید به برنامههای دانشگاه اضافه کردهایم. در سطح دبی تلاش کردیم از طریق تنها رادیوی ایرانی این شهر و همچنین مراکزی که ایرانیان بیشترین حضور را دارند، دانشگاه را به جامعه ایرانی معرفی کنیم. هدف ما این است که در داخل کشور نیز بهعنوان تنها دانشگاه ایرانی در امارات، جایگاه بینالمللی خود را بیشازپیش تثبیت کنیم.» وی در خصوص توسعه رشتههای تحصیلی این واحد توضیح داد: «امسال سه رشته جدید شامل کامپیوتر، تغذیه و روانشناسی به برنامههای دانشگاه اضافه شدهاند. همچنین قرار بود رشته پزشکی نیز ارائه شود و در حال حاضر پرستاری و چند رشته دیگر در صف بررسی برای اضافهشدن هستند. برای هرگونه افزودن رشته در واحد امارات، نیاز به کسب مجوز از دولت امارات و نیز تأییدیههای دولت ایران داریم. در این میان، دولت ایران مجوز رشتههای پزشکی و پرستاری را صادر کرده، اما دولت امارات هنوز در حال بررسی رشته پرستاری است و پس از آن، وارد مرحله پزشکی خواهیم شد.» او افزود: «دلیل تأخیر در ارائه رشته پرستاری و پزشکی، تغییراتی است که اخیراً در سیستم آموزش عالی امارات اتفاق افتاده است. قرار شد اکثر دانشگاهها زیر نظر نهادی به نام KHDA (Knowledge and Human Development Authority) قرار گیرند و از وزارت علوم امارات مدیریت شوند. این انتقال باعث شده فرایند اضافهکردن رشتههای جدید کمی زمانبر و پیچیدهتر شود.» فدایوطن درباره برنامههای فرهنگی و آموزشی این واحد گفت: «تفاهمنامههای متعددی در زمینه جذب دانشجو، معرفی دانشگاه و برگزاری دورههای کوتاهمدت داریم. این دورهها بیشتر جنبه مالی قابلتوجهی برای واحد ندارند و هدف اصلی آنها فعالیتهای فرهنگی و اجرای رسالت دانشگاه بهعنوان نماینده مجموعه بزرگ دانشگاه آزاد در خارج از کشور است.» وی تصریح کرد: «در این دورهها، موضوعاتی مانند شعر، زبان، هنر و هوش مصنوعی آموزش داده میشود تا دانشجویان بتوانند از این هنرها و تکنولوژیها در زندگی روزمره خود بهره ببرند. هدف ما معرفی ایران همانگونه که هست، با ادبیات و هنر غنی آن، به نسلهای آینده ایرانیان خارج از کشور است.» رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد امارات در خصوص اعضای هیئتعلمی تصریح کرد: «بهطورکلی، واحدهای بینالملل اعضای هیئتعلمی تماموقت استخدام نمیکنند، زیرا این امر هزینه زیادی به واحد تحمیل میکند اما طبق قوانین، اجازه داریم از هر فرد ایرانی یا خارجی که سابقه تدریس در دانشگاههای معتبر داخلی یا خارجی دارد استفاده کنیم و در حال حاضر نیز این کار انجام میشود.» فدای وطن درباره چشمانداز بینالمللی این واحد توضیح داد: «تبدیلشدن واحدهای بینالمللی ما به یک هاب بینالمللی را در دستور کار داریم. واحدهای بینالمللی ما در لبنان، امارات و عراق در حال حاضر نقش هاب را دارند، اما باید این نقش را گستردهتر کنیم و دایره فعالیتهایشان را توسعه دهیم.» او افزود: «اگر هاب را به معنای واقعی خود، نقطه کانکشن با فضای بیرونی، یعنی یک نقطه تعامل بین داخل و خارج در نظر بگیریم، تنها دانشگاه ایرانی فعال در امارات، واحد امارات دانشگاه آزاد است.» وی ادامه داد: «در گذشته، اکثریتقریببهاتفاق دانشجویان و استادان در ایران بودند و دانشجویان و استادان با هواپیما به امارات میآمدند و تحصیل و فعالیت میکردند. ما این سیستم را تغییر دادیم و تقریباً تعداد دانشجویان ترددی به صفر رسید. اکنون تعدادی از دانشجویان از طریق کنکور در ایران قبول میشوند و در ایران زیر نظر ما تحصیل میکنند و شهریه را به ریال پرداخت میکنند. تعدادی دیگر در امارات حضور دارند و برای آنها ویزای تحصیلی و اقامت و معافیت سربازی فراهم شده است و شهریه را به درهم پرداخت میکنند. استادان نیز در محل حضور دارند و به جز یکی دو نفر تماماً در واحدهای بینالمللی مستقرند.» او تأکید کرد: «با این اقدامات، واحدهای بینالمللی ما به معنای واقعی در مسیر بینالمللی شدن حرکت میکنند و هدف ما این است که دانشگاه آزاد اسلامی در تراز بینالمللی ایران قرار گیرد و هر سال نسبت به سال گذشته بهتر عمل کند.»
برنامهریزی واحد کابل برای جذب دانشجوی فنی و مهندسی
دانشگاه آزاد واحد کابل، بر اساس قرارداد سال ۱۳۸۹ بین دانشگاه آزاد و وزارت تحصیلات عالی افغانستان تأسیس شد و تا سال ۱۴۰۰، بیش از دو هزار دانشجو را در چهار رشته کارشناسیارشد پذیرش کرد. با روی کار آمدن طالبان، فعالیت آموزشی داخلی و بینالمللی در این کشور تحتالشعاع قرار گرفت. بهروز جهانتیغ، رئیس دانشگاه آزاد واحد افغانستان، در این باره گفت: «از سال 1400 یعنی با روی کار آمدن طالبان، ما با چهار رشته در مقطع کارشناسیارشد، حدود دو هزار دانشجو پذیرش داشتیم که از این تعداد نزدیک به یکهزار و ۵۵۰ نفر فارغالتحصیل شدند و حدود ۴۰۰ نفر همچنان باقی ماندهاند. این گروه به دلیل عدم امکان دفاع از پایاننامههای خود و تغییر شرایط حاکمیتی، با مشکلاتی جدی مواجه شدند؛ چراکه در حکومت جدید جایگاهی برای بهرهمندی از شرایط پیشین نداشتند. به همین دلیل، برخی از آنها تلاش کردند از کشور خارج شوند یا به صورت آشکار در عرصه آموزش، بهویژه در کشورهای دیگر مانند ایران حضور نداشته باشند، زیرا طالبان با چنین فعالیتهایی مخالفت داشت.» او افزود: «در دو، سه سال گذشته، ما از طریق ارتباطاتی که با حکومت طالبان برقرار کردیم، تلاش داشتیم آنان را قانع کنیم ایران کشوری دوست، برادر، همریشه و همفرهنگ است و میتواند در زمینه آموزشی و ارتقای سطح علمی دانشگاههای افغانستان کمکهای ارزشمندی ارائه دهد؛ کمکهایی در سطح عالی یا دستکم در حد متعارف جوامع امروزی.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد افغانستان، در خصوص همکاریهای بینالمللی این واحد توضیح داد: «بسیاری از دانشگاههای خارجی مانند دانشگاه آمریکاییها و دانشگاهی در سوئیس فعالیتهای خود را متوقف کردند و حتی دانشجویانشان برای ما فرستاده شدند. تنها دانشگاههای ایران، شامل دانشگاه پیام نور، دانشگاه جامعهالمصطفی و دانشگاه آزاد اسلامی، همچنان فعال ماندهاند. این سه دانشگاه از زمان ورود طالبان به افغانستان فعالیتهای خود را به حالت تعلیق درآوردند تا اینکه قرار شد تفاهمنامهای با آنها امضا کنیم.»
جهانتیغ با بیان این که مفاد این تفاهمنامه طی دو تا سه سال گذشته آماده و ارائه شده و مورد تأیید وزارت تحصیلات عالی و رهبری طالبان قرار گرفته است؛ توضیح داد: «قرار بود این تفاهمنامه در دولت سیزدهم ایران به امضا برسد، اما به دلیل شهادت آقای رئیسی، کار به تأخیر افتاد. حدود پنج ماه پیش با دولت جدید پیگیری مجدد انجام شد و در همایشی که به مناسبت چهلوسومین سالگرد دانشگاه آزاد برگزار شد، مذاکرات لازم انجام گرفت. قرار بود وزیر علوم افغانستان برای امضا به ایران بیاید، اما آغاز جنگ ۱۲ روزه تحمیلی اسرائیل باعث شد دوباره روند به تعویق بیفتد.» او ادامه داد: «در حال حاضر پیگیری موضوع ادامه دارد و هفته گذشته دعوتنامه وزیر علوم افغانستان از طریق سفارت ایران به وزارت امور خارجه این کشور تحویل شد. مقرر شده است که در تاریخهای اعلام شده، وزیر علوم افغانستان به ایران سفر کند و تفاهمنامه به صورت رسمی امضا شود.»
رئیس دانشگاه آزاد واحد افغانستان، درباره برنامههای آتی این واحد گفت: «با امضای تفاهمنامه جدید، امکان پذیرش دانشجو در مقاطع کارشناسی، ارشد و دکتری فراهم خواهد شد و مقدمات آن نیز آماده شده است. دانشجویان افغانستانی اعتماد و تمایل زیادی دارند که در دانشگاههای ایران تحصیل کنند. واحد افغانستان در گذشته به عنوان یکی از موفقترین و واقعیترین واحدهای بینالمللی عمل کرده است؛ چراکه تمامی دانشجویان آن غیرایرانی بودند و کیفیت آموزشی و تعداد دانشجویان آن از بسیاری دیگر از دانشگاههای بینالمللی برتر بوده است.»
او افزود: «در سالهای اخیر، این دانشگاه برای مشارکت آموزشی با استان تهران، بهویژه دانشگاه آزاد تهران مرکزی تفاهمنامههایی امضا کرده و دانشجویان دکتری را برای آموزش ترکیبی اعزام میکند. در این مدل، هم واحد کابل در آموزش این گروه نقش دارد و هم واحد تهران مرکزی فعالیت میکند. واحد پشتیبان دانشگاه آزاد مشهد نیز در تبادل دانشجو و حمایتهای آموزشی با ما همکاری میکند.»
رئیس دانشگاه آزاد واحد افغانستان، درباره همکاریهای آموزشی این واحد اظهار کرد: «در کابل چند قرارداد با دانشگاههای مختلف ازجمله دانشگاه کاتب داریم تا آموزشهای ترکیبی ارائه کنیم. در این برنامه، استادان از ایران اعزام میشوند و خدمات آموزشی ارائه میدهند و از ساختمانها و امکانات آموزشی دانشگاههای محلی استفاده میکنیم. این طرح در حال پیگیری و اجرا است.» او افزود: «دانشگاه آزاد اسلامی به نمایندگی از واحد کابل، پیشنهادهای خود را برای همکاری در حوزههای معادن، راهآهن و برق به وزارتخانههای مختلف افغانستان ارائه کرده است و این موضوع در حال بررسی است.»
جهانتیغ در خصوص برنامههای پزشکی توضیح داد: «برای آموزش دورههای فلوشیپ، دستیاری، تخصص و فوقتخصص در گروه علوم پزشکی، جلساتی با وزیر علوم افغانستان و معاون فنی ایشان برگزار کردهایم و در حال جمعبندی هستیم تا تعدادی از این افراد به ایران اعزام شوند و دانشگاه آزاد در ایران، حتی کوتاهمدت، این دورهها را ارائه دهد تا بتوانیم همکاری علمی و آموزشی مؤثرتری داشته باشیم.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد افغانستان، درباره همکاریهای فنی و حرفهای این واحد گفت: «دانشگاه آزاد افغانستان پیشتر با سازمان فنی و حرفهای این کشور که با عنوان اداره تعلیمات تخنیکی و مسلکی شناخته میشود، تفاهمنامه همکاری امضا کرده بود که در حال حاضر اجرایی شده است. به صورت آزمایشی کارگاههایی برگزار شده و قرار است ۱۶ کارگاه کوتاهمدت برای این سازمان اجرا کنیم تا از این طریق همکاریهای آموزشی تقویت شود.» او درباره برنامههای آتی این واحد اظهار کرد: «اولویت اصلی ما در آینده، پذیرش دانشجو در سه مقطع تحصیلی مختلف در رشتههای فنی و مهندسی است. در جلساتی که با وزیر و معاونان وزارت علوم افغانستان داشتهایم، بر تمرکز بر رشتههای فنی و مهندسی مانند برق، مکانیک، راهآهن و معدن تأکید کردهایم. همچنین در مقاطع بالاتر، برنامههایی برای رشتههای علوم کامپیوتری و حتی علوم پزشکی در نظر گرفته شده است.»
رئیس دانشگاه آزاد واحد افغانستان، درباره محدودیتها و پتانسیلهای این واحد گفت: «درصورتیکه ما بتوانیم جلو برویم و تفاهمنامهها امضا شوند، واحد افغانستان میتواند در کنار فعالیتهای آموزشی، در امور اقتصادی و پژوهشی نیز بسیار مؤثر و مفید عمل کند. پیشنهادهای ارزشمندی نیز از طریق دانشگاه آزاد و سازمان مرکزی ارائه کردهایم، بهویژه در حوزه معادن، اقتصاد، صنعت و تولید و همچنین آموزش که آموزشهای فنی و مهندسی، علوم پزشکی و آموزشهای علوم انسانی را شامل میشود.»
جهانتیغ در پایان درباره وضعیت رشتههای تحصیلی این واحد گفت: «در حال حاضر، چهار رشته تحصیلی در مقطع کارشناسی ارشد ارائه میشود که شامل مدیریت بازرگانی، علوم سیاسی، حقوق عمومی و حقوق جزا است. در این مقطع حدود 470 دانشجو در حال گذراندن مراحل پیشدفاع و آمادهسازی پایاننامههای خود هستند.»