بحث امنیت غذایی بهویژه در مواقع بحران اهمیت خود را نشان میدهد. جنگ 12 روزهای که پشت سر گذاشتیم از جمله مصداقهایی بود که به خوبی این اهمیت و لزوم توجه بیشتر به حوزههای غذا و کشاورزی را بیش از پیش نشان داد. ارژنگ جوادی، دبیر ستاد توسعه اقتصاد دانشبنیان غذا و کشاورزی در نشست خبری روز گذشته که در معاونت علمی ریاستجمهوری برگزار شد، با تأکید بر اهمیت مسئله امنیت غذایی، آن را پشتوانه عظیمی برای امنیت ملی دانست. با توجه به اینکه تنها دوسال و نیم از عمر این ستاد میگذرد، با فعالیتهایی که در این بازه زمانی انجام شده، حدود 20 درصد از میزان وابستگی فناورانه کشور در این حوزه کاهش یافته است، بهگونهای که تا پیشازاین، حجم وابستگی کشور تا 90 درصد بود اما امروز این وابستگی به حدود 70 درصد رسیده است.
رشد 10 درصدی دانشبنیانهای عرصۀ کشاورزی
او در این نشست عنوان کرد: «نخستین دستور ستاد در حوزه غذا و کشاورزی، تعیین تعداد شرکتهای دانشبنیان بود که مشخص شد 640 شرکت دانشبنیان در لایه های مختلف زنجیره غذایی فعالیت می کنند، معادل 6.5 درصد از کل شرکتهای دانشبنیان کشور را دربرمیگیرند. مهمترین دستاوردی که ستاد در این مدت کوتاه به آن دست یافت، هدایت حمایتها به سمت چالش ها و مشکلات اصلی بخش کشاورزی بود. در این راستا، تعداد شرکتهای فعال در این حوزه با رشد 10 درصدی روبهرو شدهاند که بسیاری از آنها شرکتهای نوپا هستند.» دبیر این ستاد، یکی دیگر از مشکلات موجود در بخش کشاورزی را گرایش کمتر شرکتها برای ورود به بازار مواد خام کشاورزی و ایجادنشدن ارزش افزوده عنوان کرد و افزود: «ازآنجاکه ارزش افزوده بخش کشاورزی پس از تولید ایجاد میشود، مواد خام کشاورزی معمولاً بهصورت اولیه عرضه شده و ارزش افزوده ایجاد نمیشود. درصورتیکه چنانچه مواد اولیه به محصولات باارزش بالاتر تبدیل شوند، سود حاصل، هم از آن تولیدکننده میشود و هم به کشور و ظرفیتهای تجاری و صادراتی کشور کمک میکند.» او اضافه کرد: «از دیگر اقداماتی که انجام دادیم، جهتدهی شرکتها در راستای حل مسائل و چالشهای اصلی کشور و برقراری ارتباط میان هلدینگها و دانشبنیانها بود تا خریدهای خود را از محصولات شرکتهای دانشبنیان انجام دهند که درنهایت منجر به تقویت بازار، پایداری و سودآوری شرکتها میشود.»
کمبودن دانشبنیانهای کشاورزی به سهم پژوهش از تولید گره خورده است
جوادی در پاسخ به «فرهیختگان» درباره پایینبودن آمار شرکتهای دانشبنیان فعال در حوزه کشاورزی بهرغم نیاز کشور به این حوزه عنوان کرد: «از کل 640 شرکت دانش بنیانی که در حوزه غذا و کشاورزی فعالیت میکنند، حدود 530 تا 540 شرکت تنها مربوط به حوزه کشاورزی هستند. ارزش افزوده بخش کشاورزی، به قیمت مصوب 651 همت است. در برنامه هفتم توسعه عنوان شده که تا پایان این برنامه، باید 2 درصد از سهم GDP باید در بخش پژوهش و فناوری و R&D هزینه شود. من تصور نمیکنم تاکنون سهم بخش کشاورزی بیشتر از 0.1 درصد شده باشد. بخش کشاورزی بهاندازه ارزش افزودهای که دارد، سهمی از 2 درصد پیشبینیشده در قانون دریافت نمیکند، بنابراین میتوان گفت یکی از علل پایینبودن تعداد شرکتهای دانشبنیان، همین است. تصور کنید شرکتی بخواهد در بخش کشاورزی وارد شود، از طرفی تمام منابع ما در حوزههای دانش بنیانی، بیشتر جذب سایر حوزهها میشود. حرف من این نیست که حوزههای دیگر، اهمیت ندارند اما حق بخش کشاورزی باید داده شود، آنجاست که مشاهده خواهیم کرد این بخش تا چه اندازه شکوفا خواهد شد.»
سهم سرمایهگذاری در بخش کشاورزی 3.4 درصد است
او در ادامه تأکید کرد: «من اعتقادی به کمیت ندارم و معتقدم اگر میتوانستیم همین 640 شرکت فعال در حوزه غذا و کشاورزی را در لایههای مختلف زنجیره تأمین ساماندهی کنیم تا شرکتها در حوزههای مختلف غذا و کشاورزی توزیع شوند و شروع به فعالیت کنند، میتوانیم به نحو احسن پاسخگوی نیازهای فناورانه بخش کشاورزی باشیم؛ چراکه به شدت شرکتهای توانمندی در این حوزه داریم، بنابراین یک بخش این است که سرمایهگذاری خوبی در این حوزه انجام نمیشود. در هدفگذاریهایی که انجام شده، سهم بخش کشاورزی از کل سرمایهگذاری کشور باید به 8 درصد برسد که در حال حاضر، حدود 3.4 درصد گزارش شده است. باید روی این شرکتها سرمایهگذاری انجام شود و تسهیلات در اختیار آنها قرار دهند. تشکیل ستاد توسعه اقتصاد دانشبنیان غذا و کشاورزی موجی از امید را در شرکتها ایجاد کرد که یکی به فکر آنهاست و میتواند دردی از آنها دوا کند.»
نفوذ فناورانه به بخش کشاورزی دشوار است
دبیر این ستاد در ادامه، در پاسخ به «فرهیختگان» درباره حوزه بهرهوری در بخش کشاورزی و کمک شرکتهای دانشبنیان به این روند گفت: «پیشرو بهرهوری در بخش کشاورزی شرکتهای دانشبنیان هستند و باید بهرهوری از دانشبنیانها شکل گیرد اما نفوذ دانش و فناوری در بخش کشاورزی و در عرصههای تولیدی بسیار دشوار است. کشاورزان ما عمدتاً فاقد تحصیلات آکادمیک و مرتبطند و کارها بهصورت نسلی ادامه پیدا میکند؛ ازاینرو، نفوذ فناوری و دانش به این بخش آسان نیست. نفوذ ما در قالب دانش و فناوری باید بیشتر به واحدهای بزرگ، کشاورزان پیشرو و مراکزی معطوف شود که بهراحتی نفوذ پیدا کند تا افراد کار را یاد بگیرند و پیش روند.»
فقط 0.8 درصد از فعالان کشاورزی تحصیلات مرتبط دارند
جوادی اظهار کرد: «کشاورزانی که سالیان سال به سبک و شیوه خود کار کردهاند، بهراحتی نفوذپذیر نمیشوند اما عرصههای دیگر به این دشواری نیست، بهطوریکه بهعنوانمثال در حوزههای نفت یا صنعت بهراحتی میتوانید نفوذ کنید. تنها 0.8 درصد بهرهبرداران بخش کشاورزی از تحصیلات مرتبط با کشاورزی برخوردارند؛ این آمار حتی به یک درصد هم نمیرسد. ازاینرو، تمرکز ما روی مراکز بزرگ و پیشرویی مانند هلدینگهاست اما بهطورقطع، سهم بیشتری از بهرهوریای که در برنامه هفتم توسعه پیشبینیشده، حاصل همکاری با شرکتهای دانشبنیان است.»
شبکهسازی دانشگاهها برای حل چالش کشاورزی در کشور
دبیر ستاد اقتصاد دانشبنیان غذا و کشاورزی درباره نقشآفرینی دانشگاهها و استفاده ستاد از ظرفیتهای دانشی و نیروی انسانی این مراکز آموزشی به «فرهیختگان» گفت: «دانشگاهها اگر بخواهند کاری کنند که قطعاً میتوانند، در قالب شرکتهای دانشبنیان است. استادی که توانسته کار کند و دانشی را عرضه کند، شرکتی را ثبت کرده است. بسیاری از شرکتهایی که ما با آنها همکاری میکنیم، شرکتهای دانشبنیان دانشگاهی هستند. ستادی را به دستور دکتر افشین تشکیل دادهایم که دبیرخانه آن دانشگاه تهران است اما در حال شبکهسازی با دانشگاههای کل کشور در موضوعاتی است که موضوع حاد و چالش کشور است. بهعنوانمثال، استان سیستانوبلوچستان در موضوع گردوغبار یا کرمان و یزد در موضوع قنوات و بهرهوری آب، یا فارس در موضوع باغات. ما در حال حاضر به دنبال دستهبندی موضوعات هستیم که در قالب ستادی با همکاری ما، دانشگاه و وزارت جهاد کشاورزی انجام میشود. اعضای این ستاد هم افراد مسئول بوده و ماهیانه تشکیل جلسه میدهد بهطوریکه سومین جلسه آن هم تشکیل شده است. اکنون در حال تعیین نهایی اولویتها هستیم که دانشگاهها مجری آن هستند.» او تأکید کرد: «جایی که دانشگاه میخواهد بهعنوان یک استاد وارد شود، باید به بنیاد علم مراجعه کند. ما در قالب این ستاد، موضوعاتی را در اختیار بنیاد علم قرار داده و در آن، مهمترین چالشهای بخش کشاورزی را ارائه میدهیم که نیاز است دانشگاهها ورود کنند. بنیاد علم، این فراخوان را در سایت قرار میدهد. استاد دانشگاهی که به دنبال جذب گرنت برای خود یا دانشجویانش است، یکی از این اولویتها را برای کار انتخاب میکند. در زمینه اعتبار مالیاتی و تحقیقوتوسعهای هم دانشگاهها میتوانند ورود کرده و از این ظرفیت استفاده کنند؛ بهطوریکه شرکتهای دانشبنیان دانشگاهی میتوانند از طریق اعتبار مالیاتی با دانشگاهها عقد قرارداد کنند.»
جوادی بیان کرد: «در حال حاضر، متولی دستیار هوش مصنوعی وزیر جهاد کشاورزی، دانشگاه شیراز است. در بحث بیابان هم دانشگاه تهران مشارکت دارد. همچنین در بحث منابع آبی جدید، سازمان مدیریت پروژه جدیدی را با همکاری دانشگاه تربیتمدرس در دستور کار قرار داده و این دانشگاه متولی کار شده است.»