فرهیختگان: همزمان با سومین روز از تدفین استاد فرزانه هنر ایران، محمود فرشچیان، دانشگاه هنرهای اسلامی- ایرانی استاد فرشچیان میزبان مراسم بزرگداشت و یادبود این هنرمند برجسته و چهره ماندگار هنر ایران شد. این دانشگاه که به نام خود استاد و به همت تلاشهای او در احیای هنرهای اصیل ایرانی و اسلامی تأسیس شده، به صحنهای برای گرامیداشت میراث هنری و فرهنگی او تبدیل شد. مراسم نکوداشت استاد فرشچیان، علاوهبر تجلیل از شخصیت هنری او، نمادی از تحقق رؤیای دیرینه استاد برای ایجاد دانشگاهی با نظام آموزشی استاد-شاگردی بود؛ دانشگاهی که شاگردان را در مسیر احیای هنرهای سنتی و حفظ میراث هنری ایران تربیت میکند.
در این مراسم، پیام دکتر علیاکبر ولایتی، رئیس هیئتمؤسس و هیئتامنای دانشگاه آزاد قرائت شد و سخنرانیهایی توسط محمدرضا مخبر دزفولی، رئیس فرهنگستان علوم، علیرضا فیروزفر، رئیس دانشگاه آزاد استان تهران و سجاد محمد یارزاده، رئیس دانشگاه هنرهای اسلامی- ایرانی استاد فرشچیان ارائه شد. در پایان مراسم رئیس دانشگاه هنرهای اسلامی- ایرانی استاد فرشچیان همراه با مسئولان دانشگاه و اعضای خانواده استاد، از دو اثر چهرهنگاری استاد شعرباف رونمایی کردند که با تکنیک آبرنگ، استاد فرشچیان و شهید دکتر محمدمهدی طهرانچی را به تصویر کشیده و بهعنوان نمادی از ارادت به هنر و فرهنگ ایرانی در دانشگاهی که به نام استاد مزین شده است، معرفی شدند. این رویداد فرصتی بود برای پاسداشت یاد و آثار این دو شخصیت برجسته و تأکید بر پیوند هنر و هویت فرهنگی ایران. مشروح این نشست را در ادامه از نظر میگذرانید.
راه برونرفت از تهدیدها «تقویت هویت و انسجام ملی» است
در این مراسم مهدی نوید ادهم، عضو هیئتامنای دانشگاه آزاد، متن پیام دکتر علیاکبر ولایتی، رئیس هیئتامنای دانشگاه آزاد را قرائت کرده و ضمن ابراز تأثر و تسلیت به خانواده استاد، شاگردان و مردم ایران، ضایعه نقصان ستاره پرفروغ هنر و فرهنگ ایران را ضایعهای اسفناک اعلام داشتند. در پیام دکتر ولایتی آمده است: «سرزمین بزرگ و پرافتخارمان، ایران، و نظام مقدس جمهوری اسلامی در آستانه گام بلند «تمدن نوین اسلامی» و ارتقای جایگاه و موقعیت خویش در دنیای جدید، قرار دارد. دور از انتظار نبود که در این مرحله رشد شتابان علمی و فرهنگی کشور، دشمنان اسلام و ایران دست به توطئه و مقابله عملی با این حرکت پویا و آیندهدار جهان اسلام بزنند. در سحرگاه روز 23 خرداد، رژیم جنایتکار صهیونیستی که دلگرم به پشتیبانی قدرتهای بزرگ غربی بهسردمداری و سرکردگی آمریکا بود به خاک مقدس ایران تعرض و تجاوز کرد. اما با مقاومت جانانه نیروهای نظامی جانبرکف سپاه و ارتش و همه اقشار مردم ایران، تحت رهبری حکیمانه و شجاعانه مقام عظمای ولایت حضرت آیتالله خامنهای- دامت برکاته- روبهرو شد و مذبوحانه، شکستخورده و عقب نشست.»در بخش دیگری از این پیام آمده است: «در این تهاجم ددمنشانه، جانهای عزیزی از فرماندهان، دانشمندان هستهای، سربازان جانبرکف و مردم غیرنظامی تقدیم اسلام و انقلاب شد که نام و یادشان را هیچگاه فراموش نخواهیم کرد. یکی از شخصیتهای برجسته علمی و فرهنگی که در آغاز دفاع مقدس دوازدهروزه، طی سوءقصد رژیم سفاک صهیونیستی به منزلش، به شهادت رسید، اندیشمند مجاهد، شهید دکتر محمدمهدی طهرانچی بود. ما در سوگ ازدستدادن این شهید عزیز بودیم که دوست گرانقدر دیگری از جرگه یاران اهل معرفت و هنر به دیدار حق شتافت و همگان را در اندوه فقدانش نشاند. استاد محمود فرشچیان، چهره ماندگار هنر کشور که تبلور و نُماد بینظیر هنر متعهد و تجلی عشق عارفانه به اهلالبیت علیهمالسلام بود از میانمان رخت بر بست و به دیدار حضرت حق و اولیاءالله پیوست. این دو عزیز، هر دو نقش مهم و کلیدی در برپایی دانشگاه هنرهای اسلامی استاد مرحوم فرشچیان ایفا کردند.» در ادامه پیام دکتر علیاکبر ولایتی تأکید شده است: «سالها بود اندیشه برپایی این دانشگاه که جای خالی آن در فرهنگ و هنر اسلام و ایران احساس میشد، از سوی مرحوم استاد فرشچیان پیگیری میشد؛ دانشگاهی که بتواند با صیانت و آموزش هنرهای اصیل اسلامی وایرانی و احیای شیوه «استاد-شاگردی»، هنرهای در دست فراموشی را جان تازه ببخشد و هنرمندان تراز مکتب استاد فرشچیان تربیت کند. با طرح این موضوع در شورایعالی انقلابفرهنگی و استقبال و تلاش اینجانب در بهثمررسیدن آن، تأسیس دانشگاه هنرهای اسلامی استاد فرشچیان به تصویب رسید. اما این مهم ممکن نبود مگر با گام پیش نهادن مرحوم شهید دکتر طهرانچی و تلاش عملی دانشگاه آزاد اسلامی بهعنوان دانشگاه «تمدنساز» در حمایت از تحقق این مصوبه مهم و تحولآفرین. ازآنپس، تشریفات قانونی با همراهی و همکاری سایر عزیزان، بهسرعت انجام پذیرفت و دانشگاه هنرهای اسلامی استاد فرشچیان تحتنظر و اِشراف استاد، شکلوشمایل موردانتظار و مطلوب را پیدا کرد.» در ادامه پیام رئیس هیئتمؤسس و هیئتامنای دانشگاه آزاد اسلامی آمده است: «اکنون هر دو عزیز که ستارگان پرفروغ فرهنگ و هنر و ادب ایران بودند، از میان ما سفر کردهاند، ادامه راهشان بر یکایک ما فرض است. کشور ما امروزه در معرض تهدیدات و توطئههایی است که راه برونرفت از آن، وابسته به «تقویت هویت و انسجام ملی» است. ما ایرانیان برخوردار از میراث مشترک فرهنگی و تمدنی هستیم که همچون منابع طبیعی کشورمان، گوهر گرانبهایی متعلق به همه ما، و میراث نیاکانمان است. ایرانیان در ادوار مختلف تاریخی نشان دادهاند که با تکیه بر استعداد وافِر و سرشار فرزندان این مرزوبوم، و در سایه ایمان تزلزلناپذیر به وعدههای الهی، میتوانند همه ظرفیتهای علمی و فنی کشور را در جهت توسعه دانش و فرهنگ به کار گیرند و پیشاپیش دیگران، طلایهدار روشنبینی و تفکر زنده علمی و فرهنگی باشند. درنتیجه دور از انتظار نیست که «میراث مشترک ملی» ازجمله هنرهای اسلامی و ایرانی را نیز بهعنوان یک سرمایه ملی بیبدیل و بسیار گرانسنگ در جهت «تقویت هویت و انسجام ملی» به کار گیرند. در پایان ضمن تسلیت مجدد به همه فرهنگ دوستان و هنرمندان بهویژه خانواده گرامی ایشان به مناسبت فقدان آن دو عزیز سفرکرده، برای آنان از درگاه احدیت و از پیشگاه پیامبر گرامی(ص) و ائمه معصومین علیهمالسلام علو درجات، و برای بازماندگان صبر اجر مسئلت دارم.»
نقش کلیدی دانشگاه آزاد در بهثمر نشستن یک آرزو
محمدرضا مخبر دزفولی، رئیس فرهنگستان علوم نیز در این مراسم ضمن عرض تسلیت به مناسبت ایام سوگواری دهه آخر ماه صفر و درگذشت این هنرمند برجسته، به بیان ابعاد شخصیتی و روایت تلاشهای ایشان برای حفظ و انتقال هنرهای اصیل ایرانی پرداخت. او در سخنان خود ناگفتههایی را روایت کرد که برای اولینبار در مراسم گرامیداشت استاد محمود فرشچیان در ایام پایانی ماه صفر و در محل دانشگاه هنرهای اسلامی- ایرانی استاد فرشچیان بازگو شد؛ روایتی از 10 سالی که رؤیای استاد در آن جان گرفت و دانشگاهی یگانه در تاریخ آموزش هنر ایران شکل یافت. مخبر دزفولی در ابتدای سخنان خود با تأکید بر اینکه استاد فرشچیان تنها متعلق به خانواده خود یا حتی ملت ایران نبود، اظهار داشت: «خدمات و نام ایشان جهانی و آثارشان ابدی است. قرنها زمان میبرد تا چنین شخصیتهایی متولد شوند و اثری ماندگار در سطح جهان از خود بهجای بگذارند.» وی با اشاره به دیدارهای حضوری و تلفنی خود با استاد، افزود: «ایشان به ایرانی و اهلبیتی بودن خود افتخار میکرد و این موضوع را بدون تعارف و نگرانی بیان مینمود. استاد، خود را خادم امام رضا(ع) میدانست و به پیشینه تمدنی و تاریخی ایران مباهات میکرد. این نگاه عمیق در تمام تابلوها و آثار ایشان مشهود است؛ گویی ایران را بدون اهلبیت و اهلبیت را بدون ایران نمیدید و هیچ دوگانگی میان این دو دلبستگی در نگاه ایشان وجود نداشت.» رئیس فرهنگستان علوم در بخش اصلی سخنان خود، به روایت چگونگی شکلگیری دانشگاه استاد فرشچیان پرداخت و گفت: «بیش از یک دهه قبل، زمانی که دبیر شورایعالی انقلابفرهنگی بودم، یکی از دوستان مشترک، گلهمندی استاد را به من منتقل کرد. آرزوی استاد این بود تا زمانی که در قید حیات است، بتواند هنرجویانی را تربیت کند تا هنر مینیاتور و دیگر هنرهای رو به فراموشی از میان نرود.» وی ادامه داد: «به یاد دارم اوایل دهه ۹۰ به منزل ایشان در نزدیکی امامزاده صالح رفتم. وقتی علاقه ما را برای پیگیری مدل استاد-شاگردی دیدند، با ناامیدی بستهای از مکاتبات خود با وزرای علوم دورههای مختلف از دهه ۷۰ را به ما نشان دادند. ایشان این درخواست را بارها پیگیری کرده بود اما متأسفانه به در بسته خورده و بسیار ناامید بود. به من میگفت از شما هم توقعی ندارم، چون میدانم این کار امکانپذیر نیست.» مخبر دزفولی با بیان اینکه از همان روز قول پیگیری این موضوع را به استاد داد، افزود: «فرایند قانونمندکردن این دانشگاه بسیار طولانی و دشوار بود. پیشنویس اساسنامه را با کمک دوستان تدوین و برای استاد که در آمریکا بودند، فرستادیم. ایشان نظرات اصلاحی خود را اعمال کردند. اما وقتی اساسنامه را به صحن شورایعالی انقلابفرهنگی بردیم، با مقاومتهای زیادی از سوی برخی افراد مواجه شدیم. استدلال آنها این بود که این مدل، نظام آموزش عالی کشور را که دارای ضوابط و آییننامههای مشخص است، بر هم میزند.» وی تصریح کرد: «با وجود همه سختیها، پس از مدتی اساسنامه تصویب شد. جالب آنکه وقتی خبر را به استاد دادم، ایشان با فروتنی گفتند نام من را روی دانشگاه نگذارید و آن را دانشگاه هنرهای ایرانی بنامید. اما من و سایر اعضای شورا اصرار کردیم این دانشگاه باید مزین به نام استاد فرشچیان باشد و این اتفاق افتاد.»دبیر اسبق شورایعالی انقلابفرهنگی در ادامه به چالش انتخاب متولی برای دانشگاه اشاره کرد و گفت: «نهادهایی مانند وزارت میراثفرهنگی، دانشگاه تهران و جهاد دانشگاهی برای پذیرش این مسئولیت ابراز تمایل کردند اما در ادامه همگی به دلایلی کنار کشیدند. تنها کسی که پای این کار ایستاد، جناب آقای دکتر ولایتی بود. با همفکری ایشان مقرر شد این دانشگاه در ساختار دانشگاه آزاد اسلامی شکل بگیرد.» وی ضمن قدردانی از زحمات رئیس وقت دانشگاه آزاد، شهید دکتر طهرانچی، گفت: «باید از حمایتهای جدی شهید دکتر طهرانچی یاد کنم که با جدیت موضوع را پیگیری کردند. همین ساختمان فعلی دانشگاه، در آن زمان نیمهفعال و نابسامان بود که با تلاش ایشان انتخاب و پس از اصلاحات، مراسم افتتاحیه با حضور خود استاد فرشچیان، همسر گرامیشان، وزیر وقت علوم و دکتر ولایتی برگزار شد.» مخبر دزفولی بزرگترین مانع نهایی را تصویب سرفصلهای درسی بر مبنای نظام استاد-شاگردی در شورای گسترش وزارت علوم دانست و خاطرنشان کرد: «این فرایند نیز نزدیک به دوسال به طول انجامید اما سرانجام حدود دو سال پیش، نظام استاد-شاگردی فقط و فقط برای دانشگاه هنر استاد فرشچیان به تصویب رسید و آرزوی دیرینه استاد پس از یک دوره مجاهدت طولانی محقق شد و ایشان از این بابت بسیار خوشحال بودند.» رئیس فرهنگستان علوم در پایان سخنان خود، درگذشت استاد فرشچیان را ضایعهای بزرگ برای جامعه بشری و ملت ایران خواند و گفت: «هر چند ایشان امروز در میان ما نیستند، اما خوشبختانه شاگردان و همکارانشان کار را آغاز کردهاند و هنرهای فراموششده در حال پیگیری است. باید از مدیران فعلی دانشگاه، دکتر نامورمطلق و بهویژه دکتر یارزاده که بسیار پرتلاش هستند، یاد کنم. امیدواریم این مجموعه چه از نظر سختافزاری و چه نرمافزاری (استاد و دانشجو) در آینده شاهد یک تحول بزرگ باشد و دور نمیبینم که این خواسته به یاد استاد فرشچیان انشاءالله محقق بشود.»
شخصیت استاد فرشچیان در هنر معاصر ایران تکرارشدنی نیست
علیرضا فیروزفر، رئیس دانشگاه آزاد استان تهران در آیین نکوداشت استاد محمود فرشچیان طی سخنانی ضمن بیان پیام تسلیت بیژن رنجبر، سرپرست دانشگاه آزاد، بر نقش تکرارنشدنی شخصیت وارسته و برجسته استاد فرشچیان در هنر معاصر ایران تأکید کرد. او همچنین به نقش دانشگاه هنرهای اسلامی-ایرانی استاد فرشچیان در ترویج و توسعه نظام آموزشی استاد-شاگردی نقشی ممتاز نیز اشاره کرد و در ادامه نقش نظام آموزشی استاد-شاگردی اجرا شده در دانشگاه هنرهای اسلامی-ایرانی استاد فرشچیان را نقشی مهم و تعیینکننده در آینده آموزش هنر ایران دانست.
۴ بهمن روز ملی هنر نگارگری ایرانی شود
در مراسم بزرگداشت استاد محمود فرشچیان، رئیس دانشگاه هنرهای اسلامی- ایرانی استاد فرشچیان، نیز با خیرمقدم به خانواده استاد، نقش بیبدیل او در شکلدهی و تبیین مکتب معاصر هنر ایران را موردتأکید قرار داد. یارزاده در ادامه ویژگیهای مکتب استاد فرشچیان را برشمرد و پیشنهاد کرد سالگرد تولد استاد در ۴ بهمنماه بهعنوان «روز ملی هنر نگارگری ایرانی» تعیین شود. همچنین پیشنهاد شد این روز بهعنوان فرصت تجلیل از هنرمندان حوزه هنرهای سنتی و صنایعدستی و اهدای جایزه «نوبل ایرانی» به هنرمند شاخص سال مورداستفاده قرار گیرد. در این مراسم محمدرضا فرشچیان، برادرزاده استاد نیز طی سخنانی ضمن قدردانی از حضور پر شور مردم ایران در تشییع پیکر استاد، دانشگاه استاد فرشچیان را یادگار و فرزند استاد فرشچیان معرفی کرد. همچنین در ادامه برنامه مریم جلالی، معاون صنایعدستی وزارت میراثفرهنگی گردشگری و صنایعدستی با بزرگداشت نقش تعیینکننده دانشگاه استاد فرشچیان در تبیین و توسعه نظام آموزشی استاد-شاگردی، نقش این دانشگاه را در آینده هنرهای سنتی و صنایعدستی ایران، نقشی تعیینکننده اعلام کرد.