محمدمهدی شریعتباقری، مدیرکل دفتر تحلیل و نظارت بر امور آموزش، اشتغال و کارآفرینی دبیرخانه هیئت مؤسس / محمدامین صدر، معاون دفتر تحلیل و نظارت بر امور آموزش، اشتغال و کارآفرینی دبیرخانه هیئت مؤسس: در دنیای پرتلاطم امروز، آموزش دیگر یک فرایند دورهمحور نیست بلکه به مسیری مادامالعمر بدل شده است و دانشگاهها دیگر نمیتوانند تنها به ارائه مدارک تحصیلی سنتی بسنده کنند. نیاز امروز جامعه، یادگیری مستمر، مهارتمحور و قابلسفارشیسازی است، مفهومی که در ادبیات جهانی با عنوان یادگیری مادامالعمر شناخته شده، اکنون به ستون فقرات توسعه انسانی و پاسخ به تحولات شتابدار بازار کار تبدیل شده است. دانشگاهها نیز ناگزیرند از نقش سنتی تولید دانش فاصله بگیرند و به نهادهایی فعال در توسعه مهارت، ارتقای قابلیتها و توانمندسازی مستمر نسلهای مختلف بدل شوند. ادبیات پرافتخار ما نیز در دوران گذشته به عدم کیفیت آموزشهای رسمی اشاره داشتهاند؛ منجمله بزرگ و حکیمی مثل شیخ بهایی فرمودند «علم رسمی سر به سر قیل است و قال/ نه از او کیفیتی حاصل، نه حال».
تحولات سریع فناوری، ناپایداری بازار کار و دگرگونی الگوهای اشتغال، امروزه نظام آموزش عالی را در سراسر جهان با چالشی جدی مواجه کرده است. البته به تعبیر شهید دکتر طهرانچی باید آموزش و ابزارهای آن در خدمت تعالی انسان باشد، در غیر این صورت به ضدِ انسان بدل خواهد شد.
دانشگاه آزاد با گستره جغرافیایی و سرمایههای انسانی ارزشمندی که دارد توانسته است بخش اعظمی از بار آموزش عالی کشور را تاکنون به دوش بگیرد اما آموزش عالی کشور، امروز با فرصتی راهبردی روبهروست؛ ورود به ساختار نوین آموزشهای کوتاهمدت، قابلانعطاف ومهارتمحور ازطریق توسعه سازوکارهایی نظیر میکروشایستگیها و اعتباردهی به یادگیری غیررسمی و تجربی.
میکروشایستگی؛ پاسخی به نیازهای فوری بازار کار
میکروشایستگیها، مدارک مهارتی کوتاهمدت، کاربردی و قابل ارزیابی هستند که مهارت یا دانشی خاص را در بازه زمانی محدود آموزش میدهند. این گواهیها در کشورهای پیشرو به عنوان ابزار اتصال دانشگاه به بازار کار و پاسخ به نیازهای فوری جامعه مورد استفاده قرار گرفتهاند. آنها اغلب از طریق یادگیری آنلاین، پروژهمحور یا ترکیبی ارائه میشوند و قابلیت ترکیب برای تبدیل شدن به مدارک بزرگتر مانند دیپلم یا حتی مدرک کارشناسی را دارند؛ در کنار آن، مفاهیمی مانند اعتباردهی به یادگیری غیررسمی و انباشتهسازی مسیرهای یادگیری نیز در حال تبدیل شدن به هنجاری نو در آموزش عالی است. اما در کشور ما، هنوز زیرساختهای بومی لازم برای پیادهسازی این مدلها بهطور سیستماتیک در آموزش عالی وجود ندارد.
موقعیت ممتاز دانشگاه آزاد برای پیادهسازی مدلهای جدید
دانشگاه آزاد اسلامی علاوه بر واحدها و مراکز گسترده با پراکندگی جغرافیایی در سراسر کشور و نیز با دارا بودن زیرساختهای گسترده مجازی و تجربه آموزش آنلاین در دوران کرونا، ظرفیت بالای سرمایه انسانی علمی و ارتباط نزدیک با بازار کار، میتواند پرچمدار این تحول ساختاری در آموزش عالی ایران باشد. با طراحی یک مدل بومی یادگیری مادامالعمر، دانشگاه آزاد قادر خواهد بود:
-به نیازهای متنوع و پویا در مناطق مختلف کشور پاسخ دهد.
- جذب دانشجویان غیربومی، شاغل و کارآفرین را افزایش دهد.
- فرصتهای آموزش مادامالعمر را برای کارکنان، دانشآموختگان و اعضای هیئت علمی خود فراهم کند.
- به مسئولیت اجتماعی خود در فرهیختگی و توانمندسازی جامعه و توسعه انسانی پایدار عمل نماید.
پیشنهادهایی برای اقدام سیاستی در دانشگاه آزاد
در راستای تحقق این اهداف، دانشگاه آزاد میتواند گامهای زیر را بهعنوان نقشه راه عملیاتی دنبال کند:
1- تدوین چهارچوب سیاست دانشگاهی در زمینه یادگیری مادامالعمر (تشکیل مرکز مستقل یادگیری مادامالعمر یا واحدهایی در حوزههای مختلف آموزشی معاونتهای موضوعی): با تأکید بر اعتباردهی به دورههای مهارتی، آموزشهای آزاد، یادگیری تجربی و گواهیهای کوتاهمدت در راستای مشخص نمودن دستاوردهای یادگیری خارج از نظام رسمی (ترمی و مدرکمحور) با داشتن اعتبار علمی، استاندارد و قابل ارزیابی
2- راهاندازی پلتفرم آموزش آنلاین میکروشایستگیها با رویکردی بومی، فرهنگی و اقتصادی با لحاظ عطشسنجی و نیازیابی واقعی جامعه پس از آمایشهای رشته و سرزمین
3- طراحی نظام اعتباربخشی به یادگیریهای غیررسمی: برای استفاده از تجربیات شغلی، مطالعات خودخوان، دورههای آزاد و مهارتهای کاربردی در ارتقای تحصیلی و شغلی پس از شناسایی، ارزیابی و به رسمیت شناختن یادگیریهای غیررسمی (معادلیابی واحدهای درسی با مدارک مهارتی یا قرار دادن شرط ورود به ارتقای تحصیلی در برخی از رشتهها و حتی لحاظ این گونه موارد در ارتقای شغلی کارکنان)
4- توسعه مدلهای انباشتی در نظام آموزش دانشگاهی: دانشجویان باید بتوانند از ترکیب چند دوره کوتاهمدت، به مدارک رسمی دست یابند؛ به عبارتی تحصیل برای گروهی از مخاطبان انعطافپذیر شود، اما به گونهای طراحی شود که هر مورد، اگر بهتنهایی استفاده شد، دارای ارزش و اگر چند مورد جمعآوری شد، به مدرک رسمی تبدیل شود.
5- تدوین شاخصهای سنجش کیفیت یادگیری مادامالعمر: لازم است تدوین این گونه شاخصها با محوریت ارزیابی اثربخشی، انعطافپذیری، خودراهبری، مهارتآموزی و پیوند با بازار کار صورت پذیرد.
6- همکاری با نهادهای بینالمللی مانند یونسکو: این همکاری در راستای بهرهگیری از چهارچوبهای جهانی و اعتباردهی به مدارک دانشگاه آزاد در سطح بینالمللی باید صورت گیرد.
فرصتی برای پیشگامی
با وجود چالشهایی مانند ضعف در فرهنگسازی، مقاومت ساختاری و کمبود زیرساختهای دیجیتال، دانشگاه آزاد اگر با مدیریت مؤثر خود بتواند یادگیری مادامالعمر را از شعار به ساختار تبدیل کند، خواهد توانست به الگویی بیبدیل در سطح ملی و منطقهای تبدیل شود. یادگیری مادامالعمر تنها یک شعار یا روند جهانی نیست؛ بلکه ضرورت امروز توسعه ملی، اشتغالپذیری، ارتقاء سرمایه انسانی و عدالت آموزشی است.
اکنون وقت آن رسیده است که این دانشگاه بزرگ، گام نخست را در مسیر نوآوری آموزشی، با جدیت و آیندهنگری بردارد و مسیر توسعه شایستگیهای انسانی را برای ایران فردا هموار سازد، زیرا یادگیری مادامالعمر، راه ماندگاری آموزش در عصر تحولات است و دانشگاه آزاد میتواند پرچمدار این تحول در ایران اسلامی باشد و با هوشمندی، این تحول را از دل نیازهای بومی، به الگویی ملی و حتی منطقهای تبدیل کند. این فرصت اکنون پیشروی دانشگاه است؛ فرصتی برای عبور از آموزش ایستا به یادگیری پویا، از نظامهای سخت به ساختارهای انعطافپذیر و از مدرکگرایی به مهارتگرایی واقعی تا با انجام این مهم، مسیر زندگی و تحصیل میلیونها ایرانی متحول شود. این نظام، دانشگاه را از نهادی مدرکمحور به نهادی شایستگیمحور تبدیل خواهد نمود که به افراد، نه فقط برای آنچه در کلاس آموختهاند، بلکه برای آنچه در زندگی تجربه کردهاند، احترام میگذارد و فرصت میبخشد.