اخیراً بنیامین نتانیاهو که حالا همه مردم جهان بدون هیچ شک و تردیدی وی را «قصاب کودکان غزه» مینامند، در یک پیام تصویری پس از آنکه ایران را به آغاز جنگ ۱۲ روزه علیه اسرائیل متهم کرد، با یک پارچ آب از مردم ایران خواست دولت خود را سرنگون کرده تا اسرائیل بتواند «فناوری بازیافت آب» را در اختیارشان قرار دهد. اینکه وی حالا یک جنایتکار جنگی بوده، دیگر کسی در مورد آن شک و تردیدی ندارد، اما موضوع فقط این نیست. نتانیاهو اخیراً با طرح برنامه توهمی به نام «اسرائیل بزرگ» و شائبه نقشه اسرائیل برای ایجاد مرزهای موهوم به نام «سرزمین موعود» از نیل تا فرات، تقریباً همه کشورهای منطقه را غافلگیر کرده است.
براین اساس، به جز سلطنتطلبان و گروههای معاند ساکن خارج از کشور که همواره از واقعیت وقایع تاریخی بیخبرند، دیگر کسی در منطقه انتظار ایجاد دموکراسی از طریق اسرائیل و آمریکا را ندارد که بعدش، انتظار انتقال فناوری بازیافت آب از اسرائیل را داشته باشد. اما این موضوع بهانهای شد که «فرهیختگان» به بررسی برخی از دستاوردهای کشور در حوزه تأمین و ایجاد دسترسی به آب سالم بپردازد.
آمارها نشان میدهد گرچه بحران آب در ایران قابل کتمان نیست، اما باید بین توانایی فنی کشور برای تأمین آب شرب سالم و مدیریت مصرف آب تفاوت قائل شد. به عبارتی، ایران بهرغم قرار گرفتن در یک منطقه نیمهخشک، توانایی فنی کافی برای تأمین آب را دارد، اما دادهها نشان میدهد بخش بزرگی از مشکل ایران در حوزه آب، سیاستگذاری دولتها در بخش «اقتصاد آب» است. اقتصاد آب یعنی توجه به قیمتهای نسبی آب، عدم قیمتگذاری پایین و عدم مفتفروشی که انگیزه صرفهجویی را از خانوار و دولت و حتی تولیدکننده وسایل برقی، سرمایشی و گرمایشی میگیرد. این بیتوجهی به اقتصاد آب و ارزانفروشی آب موجب شده استفاده از آبهای نامتعارف همچون آب دریا و پساب صرفه اقتصادی برای مصرفکننده و سرمایهگذار نداشته باشد.
در این خصوص مرور این آمار خالی از لطف نیست. براساس گزارش وزارت نیرو، در خردادماه 1404 میانگین قیمت هرمترمکعب آب شرب شهری 3118 تومان بوده است. یعنی هر لیتر آب در مناطق شهری ایران فقط 3 تومان است. با توجه به اینکه هر ساکن مناطق شهری کشور در طول شبانهروز به طور میانگین 192 لیتر آب مصرف میکند؛ قیمت مصرف آب روزانه هر شهروند فقط 576 تومان و در یک ماه 17 هزار و 300 تومان خواهد بود. هدف گزارش حاضر این نیست که دولت را تشویق به گرانی آب کند، اما پرواضح است این قیمتها نمیتواند افراد را از مصرف بیرویه بازدارد.
تهیۀ آب برای 10 میلیون نفر یا 90 میلیون نفر؟
برای مقایسه مؤلفههای مختلف مصرف آب در ایران و رژیم صهیونیستی در ابتدا به بررسی برخی از شاخصها میپردازیم. اولین شاخص، میزان بارندگی سالانه است. براساس گزارش بانک جهانی، میزان بارندگی در اسرائیل از 328 میلیمتر در سال ۲۰۲۳ به 230 میلیمتر در سال ۲۰۲۴ کاهش یافته است. همچنین میانگین بارندگی در سرزمینهای اشغالی از سال ۱۹۰۱ تا ۲۰۲۴ حدود 288 میلیمتر گزارش شده که در سال ۱۹۴۴ به بالاترین حد خود یعنی 490 میلیمتر و در سال ۲۰۱۷ به کمترین حد خود یعنی 123 میلیمتر رسیده است. بانک جهانی میانگین بارش سالانه در ایران را از سال 1901 تا 2024 حولوحوش 228 میلیمتر گزارش کرده است که 60 میلیمتر کمتر از بارندگی بلندمدت سرزمینهای اشغالی است.
دومین شاخصی که باید در اینجا به آن پرداخت، تعداد جمعیتی است که دو دولت باید برای آنها آب شرب سالم تهیه کنند. براساس گزارشهای رسمی، جمعیت رژیم صهیونیستی درحال حاضر نزدیک به 10 میلیون نفر است. در ایران نیز مرکز آمار جمعیت کشور را حدود 86.5 میلیون نفر اعلام کرده و البته برخی نهادهای بینالمللی با استناد به جمعیت اتباع غیرمجاز در کشور، کل جمعیت ساکن در ایران را تا 90 میلیون نفر نیز اعلام کردهاند. براین اساس، جمعیت ایران حدوداً 9 برابر جمعیت اسرائیل است.
تولید آب شرب 9 برابر صهیونیستها
سومین شاخصی که در اینجا به بررسی آن میپردازیم، حجم آب تولیدی در دو کشور است. براساس گزارش سامانه ملی دیجیتال اسرائیل (gov. il) و پایگاههای داده اقتصادی CEIC، مصارف آب اسرائیل در سال 2023 شامل حدود 1.3 میلیارد مترمکعب آب برای بخش کشاورزی، حدود 1.1 میلیارد مترمکعب برای مصرف خانگی و سایر (ازجمله بخش صنعت)، 43.3 میلیون مترمکعب برای آبیاری باغات و فضای سبز شهری و روستایی (از طریق لوله)، تأمین 211 میلیون مترمکعب آب برای پادشاهی اردن و حکومت خودگردان فلسطین بوده است. درمجموع حجم تأمین آب شرب و غیرشرب رژیم صهیونیستی در سال 2023 به 2.6 میلیارد مترمکعب میرسد که 1.1 میلیارد مترمکعب آن مربوط به خانوار، بخش اداری و تجاری و شهری و صنایع میشود. در گزارش سامانه ملی دیجیتال اسرائیل (gov. il) در جاهایی از عنوان تأمین آب استفاده شده و در جاهایی از مصرف آب. لازم به ذکر است این دو اصطلاح به لحاظ فنی دارای دو معنی متفاوت است.
تأمین آب به کل آبهایی گفته میشود که دولت یا دولت محلی آن را تأمین کرده اما بخشی از آن در میانه راه به دلیل فرسودگی لولههای شهری و روستایی؛ یا مصارف غیرمجاز یا اشتباهات آماری از قلم میافتد و زمانی که دولت چرتکه برمیدارد که چقدر آب فروخته، باید آب بدون درآمد را از کل آب تولیدی کم کند. در دادههای سامانه ملی دیجیتال اسرائیل (gov. il) این دو موضوع از هم تفکیک نشده و همین موضوع باعث شد برای مقایسه با دادههای کشورمان، هر دو این دادههای ایران را با دادههای مصارف شهری و روستایی اسرائیل مقایسه کنیم.
براساس گزارشهای وزارت نیرو و شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، میزان حجم آب تولیدی کشور از حدود 7 میلیارد مترمکعب در سال 1392 به 9.2 میلیارد مترمکعب در سال 1403 رسیده است. همچنین طی این مدت، حجم آب فروخته شده به مناطق شهری و روستایی کشور از 5.1 میلیارد مترمکعب در سال 1392 به 6.3 میلیارد مترمکعب در سال 1403 رسیده است. اگر معیار اول را مدنظر قرار بدهیم، یعنی هر دو آمار آب در مناطق شهری و روستایی در ایران و اسرائیل را آب تأمین شده بنامیم، ایران حدود 9 برابر رژیم صهیونیستی آب برای مناطق شهری و روستایی خود تأمین میکند (9.2 میلیارد مترمکعب در مقابل 1.1 میلیارد مترمکعب). اما اگر آمار اسرائیل مربوط به فروش باشد و آب بدون درآمد از آن حذف شده باشد (که در گزارش حاضر این موضوع مبهم بود)، در آن صورت بازهم ایران 7 برابر اسرائیل آب به خانوارها فروخته است.
تولید سالانه 201 میلیون مترمکعب آب شیرین
ایران در شروعی راهی است که در سالهای آینده باید خبرهای داغتری از آن شنید. یکی از آنها، استفاده از ظرفیت آبشیرینکنهاست. گرچه گفته میشود صنعت آبشیرینکن، یک صنعت پرهزینه است، اما برای مناطقی مانند ایران و درمجموع در خاورمیانه، به واسطه خشکسالیهای پی در پی و متوالی و حجم ناچیز بارندگیها، برای بقا کشورها مجبورند هزینههای قابل توجهی را بپردازند.
گزارشها نشان میدهد وزارت نیرو طی سالهای اخیر اقدامهای متعددی برای ارتقای کمیت و کیفیت آبرسانی انجام داده است که از جمله آنها میتوان به بهرهبرداری از ۵۵۱ هزار و ۸۳۲ مترمکعب در شبانهروز ظرفیت آبشیرینکن از محل خرید تضمینی در استانهای مختلف کشور اشاره کرد. این عدد معادل بیش از 201 میلیون مترمکعب آب شیرین طی سال است.
طبق گزارش وزارت نیرو، بزرگترین تأسیسات فعال در این بخش، آبشیرینکن بندرعباس است که با ظرفیت ۱۰۰ هزار مترمکعب در شبانهروز از سال ۱۳۸۷ فعال است. همچنین بیشترین سهم این سازهها در استانهای هرمزگان، بوشهر و سیستان و بلوچستان قرار دارد، پروژهای که با هدف تأمین پایدار آب آشامیدنی برای مردم منطقه و بخشی از طرح جامع تأمین آب زاهدان و سیستان اجرا شده است. لازم به ذکر است تا پایان ۱۴۰۴ تعداد ۱۰ پروژه جدید با ظرفیت مجموع ۴۶ هزار و ۵۰۰ مترمکعب در شبانهروز در استانهای بوشهر، خوزستان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان افتتاح خواهد شد.
