هوش مصنوعی در ایران از سال گذشته صاحب سندی شد که سیاستها و جهتگیریهای کلی حرکت در مسیر رسیدن به جمع ۱۰ کشور برتر این حوزه از فناوری را مشخص میکرد. اینکه سند مصوب شورا چقدر از انتظارات نخبگان و کارشناسان اکوسیستم فناوری و نوآوری را برآورده کرد، تا پیش از این سوژه گزارشها و گفتوگوهای مختلفی در «فرهیختگان» بوده و کماکان هم میتوان به آن پرداخت. اما موضوع این نوشته مربوط به چالش جدیدی در سیاستگذاری هوش مصنوعی کشور است که پس از چندماه گمانهزنی از اردیبهشت ماه امسال شکل رسمی به خود گرفت. در واقع حالا در کنار یک سند ملی، یک سند دیگر با عنوان ستاد توسعه فناوری و کاربرد هوش مصنوعی در هیئت وزیران تصویب شد تا نهال هوش مصنوعی که تا پیش از این گرفتار دوگانگی در ساختار (سازمان ملی و معاونت علمی) شده بود، اکنون تکلیفش با آینده هم مشخص نباشد.
هیئت وزیران بیست و چهارم اردیبهشت ماه امسال به پیشنهاد معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانشبنیان رئیس جمهور و به استناد اصل یکصد و سیوهشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، سند ستاد توسعه فناوری و کاربرد هوش مصنوعی را تصویب کرد. ستادی که به مانند آنچه در سند ملی هوش مصنوعی تصریح شده بود، قرار است برای رسیدن به جمع ۱۰ کشور برتر دنیا در حوزه هوش مصنوعی با تأکید بر گسترش فعالیت کسبوکارهای مرتبط، توسعه سرمایهگذاری در این حوزه، افزایش سهم تولید محصولات و خدمات مبتنی بر هوش مصنوعی در تولید ناخالص داخلی و توسعه صادرات آن تلاش کند.
آش شور تعیینتکلیف برای هوش مصنوعی
از همان زمان ابهامات مختلفی درباره نسبت این ستاد و مصوبه دولت با سند هوش مصنوعی و سازمان ملی که با کارویژه مشابهای ذیل رئیسجمهور تشکیل شده بود، به وجود آمد. در طرف دیگر ماجرا هم نمایندگان مجلس طرح ملی هوش مصنوعی آماده و در اردیبهشت ماه امسال با کلیات آن موافقت کردند. این طرح هم در هفتههای گذشته مورد بررسی دو کمیسیون «صنایع و معادن» و «آموزش، تحقیقات و فناوری» قرار گرفته است. در حالی که سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن از تصویب این طرح در نشست بیست و نهم تیرماه این کمیسیون خبر داده بود، سخنگوی کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری هفته گذشته گفته اعضای کمیسیون متبوعش این بود که طرح بهگونهای بازنویسی و تغییر یابد که مبتنی بر ظرفیتهای موجود باشد و نیازی به تشکیل آزمایشگاههای جدید، صندوقهای تازه یا ساختارهای سازمانی نو نباشد؛ بر این اساس، مقرر شد ظرف یک هفته، نخبگان و صاحبنظران نظرات خود را درباره مواد پیشنهادی این طرح ارائه کنند. این بازنویسی با تمرکز در کمیسیون انجام میشود و توضیحات در کمیته تخصصی ارائه خواهد شد تا در نهایت نسخه اصلاحشده در کمیسیون آموزش تصویب و به صحن علنی مجلس ارائه شود.
علیرضا منادیسفیدان، رئیس این کمیسیون هم دوشنبه این هفته از جمعبندی طرح خبر داده و گفته هدف این بود که به جای ایجاد ساختارهای جدید، از ظرفیتها و ساختارهای موجود استفاده شود؛ بر همین اساس، طرح را بهگونهای نهایی کردیم که با مصوبات هیئت وزیران و نیز مصوبات کمیسیون صنایع همپوشانی داشته و مغایرت با اصل ۷۵ برطرف شود. او گفته بر اساس مفاد پیشبینیشده در این طرح، «مرکز ملی هوش مصنوعی» ایجاد خواهد شد و «صندوق نوآوری و شکوفایی» موظف میشود حداقل ۱۰ درصد از بودجه خود را به این حوزه اختصاص دهد.
تکلیف تصویب نهایی این طرح هنوز مشخص نیست و البته در صورت تصویب، آن را میتوان سومین سند برای هوش مصنوعی در کشور قلمداد کرد. با توجه به عدم انتشار متن اصلاحشده هنوز نمیتوان قضاوت کرد چه میزان ابهامات تصمیمگیری درخصوص هوش مصنوعی کاهش خواهد یافت یا بیشتر خواهد شد.
پاسخ مبهم معاونت علمی به یک سؤال مشخص
روز گذشته نخستین نشست خبری ستاد توسعه فناوری و کاربردیسازی هوش مصنوعی با محوریت بررسی اقدامات یک سال اخیر معاونت علمی در این حوزه، با حضور عبدالحسن بهرامی، رئیس مرکز راهبری ستادهای توسعه اقتصاد دانشبنیان، دکتر عمادالدین فاطمیزاده، رئیس دبیرخانه ستاد توسعه فناوری و کاربردیسازی هوش مصنوعی، حسین اسدی، نماینده دانشگاه صنعتی شریف و عضو تیم سکوی ملی هوش مصنوعی و محمدباقر غزنوی، ناظر طرح دستیاران هوش مصنوعی برگزار شد.
عبدالحسن بهرامی، رئیس مرکز راهبری ستادهای توسعه اقتصاد دانشبنیان، در پاسخ به «فرهیختگان» درخصوص نسبت ماموریتهای ستاد توسعه فناوری و کاربردیسازی هوش مصنوعی با سند ملی هوش مصنوعی گفت: «ستادی که در مجموعه معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانشبنیان ریاستجمهوری شکل گرفته، پیرو مصوبهای بوده که در هیئت دولت تصویب شد. در این مصوبه دبیرخانه ستاد به معاونت علمی تفویض شد و مقرر شده بود که رئیس دبیرخانه ستاد با معرفی معاون علمی از سوی رئیس جمهور منصوب شود. پیرو هماهنگیهایی که در دولت شکل گرفته بود، ابلاغ و ریاست ستاد و شورای ستاد توسط رئیسجمهور به معاون اول تفویض شد و جلسات هم به ریاست ایشان شکل گرفت.»
او در ادامه با اشاره به سند افتا و امنیت سایبری که در هیئت دولت به تصویب رسیده، اشاره کرد و افزود: «درخصوص این سند نیز رئیسجمهور به معاون اول تفویض اختیار کرده و حکم رئیس دبیرخانه را هم معاون اول ابلاغ کرد.»
بهرامی در ادامه تأکید کرد: «ستاد «توسعه فناوری و کاربردیسازی هوش مصنوعی» که در معاونت شکل گرفته، برخاسته از سندی بوده که در دولت مصوب شده و ما جلسات شورای ستاد را هم به ریاست دکتر عارف به صورت ماهانه برگزار میکنیم. هماهنگیها در مجموعه دولت و سایر نهادها در حال شکلگیری است که انشاءالله بتوانیم با ظرفیتی که جدیداً شکل گرفته، موضوعات را خیلی فناورانهپایهتر و کاربردیتر دنبال کنیم.»
رئیس مرکز راهبری ستادهای توسعه اقتصاد دانشبنیان در پاسخ به سؤال خبرنگار «فرهیختگان» درباره ارتباط دستور کار ملی ستاد با سند ملی هوش مصنوعی و چگونگی پیشبرد همزمان مأموریتهای ستاد و سند ملی توضیح داد: «ستادی که ما الان در معاونت شکل دادیم، بر اساس مصوبه هیئت وزیران بوده است. رئیسجمهور هم ریاست هیئت دولت را برعهده دارد و هم ریاست شورای عالی انقلاب فرهنگی را و قطعاً در سطوح بالا بررسی میشود که اثرگذاری و کارآمدی هر دو موضوع در حال رصد است.»
او ادامه داد: «الان این تکلیف به معاونت علمی سپرده شده و معاونت علمی هم در چهارچوب مأموریتهای ذاتی خود با قوت و قدرت این موضوعات را پیش میبرد. کما اینکه سند شورای عالی انقلاب فرهنگی خیلی وقت پیش ابلاغ شده بود، ولی در دوره جدید این معاونت علمی بود که زیرساخت سکوی ملی ایجاد کرد و به سمت کاربرد و بهرهمندی از این ظرفیت حرکت کرد.»