در یک نظرسنجی که اواخر مارس 2025 از سوی نیچر صورت گرفت، مشخص شد به دنبال کاهش بودجه‌های پژوهشی از سوی دولت ترامپ، حدود دوسوم دانشمندانی که در نظرسنجی شرکت کرده‌اند، حرف از ترک آمریکا ‌زده و عنوان کرده‌اند با ادامه این روند، آمریکا را به مقصد اروپا یا کانادا ترک خواهند کرد. طبق این نظرسنجی 75.3 درصد از دانشمندان ترک آمریکا را ترجیح می‌دهند، در حالی که 24.7 درصد تمایلی به رفتن از خود نشان نداده‌اند. یکی از محققانی که به‌تازگی فعالیت‌های پژوهشی خود را آغاز کرده با اعتراض به سیاست‌های دولت جدید آمریکا مبنی بر کاهش بودجه‌های پژوهشی، عنوان کرده اجرای این طرح دقیقاً در حساس‌ترین برهه از فعالیت‌های پژوهشی ما اتفاق افتاده است.
این نظرسنجی که پیش از اعلام نتایج اولیه ماه ‌آوریل توسط وزارت بهداشت و خدمات انسانی انجام شده، از اخراج 10 هزار کارمند این وزارتخانه از جمله دانشمندان آژانس‌هایی چون سازمان غذا و دارو و مؤسسه ملی سرطان و سایر ارگان‌ها خبر داده است. ترس آن می‌رود که این دستورات ترامپ، چند دهه تلاش در حوزه‌های مختلف درمانی را در وزارت بهداشت و ارگان‌های مرتبط نابود کند. ایلان ماسک در 8 فوریه در پستی توییتری اشاره کرده بود: «می‌توانید باور کنید که دانشگاه‌ها با ده‌ها میلیارد موقوفه، حدود 60 درصد از هزینه‌های پژوهشی را صرف هزینه‌های مازاد می‌کنند.»
نیچر در ماه مارس از خوانندگان خود خواست در بررسی‌هایی که درباره ترک آمریکا توسط محققان انجام می‌شود، شرکت کنند. نخستین سؤال مطرح شده این بود که «آیا شما محققی هستید که به فکر ترک کشور خود به دنبال ایجاد اختلال در وضعیت علمی از سوی دولت ترامپ است؟» حتی پرسش‌های این نظرسنجی در شبکه‌های اجتماعی نیز به اشتراک گذاشته شد. از میان 1608 نفری که در این نظرسنجی شرکت کردند، 75 درصد پاسخ مثبت دادند. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد افرادی که فعالیت‌های علمی خود را به‌تازگی آغاز کرده‌اند نیز مشتاق به رفتن هستند. 548 نفر از 690 محقق تحصیلات تکمیلی و 255 نفر از 340 دانشجوی مقطع دکتری که در این نظرسنجی شرکت کردند، تمایل خود را به ترک آمریکا نشان دادند. آن‌ها هدفشان از رفتن را اقامت در کشوری عنوان کردند که بتوانند در حوزه‌های علمی پیشرفت کنند.
در این میان، یکی از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی هم اعلام کرد: «من عضو هیئت‌علمی دانشگاه هستم و تا جایی که بتوانم در کشورم می‌مانم و سعی می‌کنم از آزمایشگاه و دانشجویانم حمایت کنم اما اگر بودجه مؤسسه ملی بهداشت (NIH) با کاهش چشمگیری مواجه شود، انتخاب دیگری جز رفتن برایمان باقی نمی‌ماند.» به‌رغم اینکه بسیاری از محققان و دانشمندان و حتی دانشجویان به دنبال ماندن در آمریکا به امید بهبود اوضاع هستند، به نظر می‌رسد قدرت دستور اجرایی ترامپ از انگیزه آن‌ها قوی‌تر است و راهی جز رفتن برای آن‌ها باقی نگذاشته است. 

وضعیت ناهنجاری که استادان را فراری داد

دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی آمریکا در دوران ترامپ تحت فشار سیاسی بالایی چون تهدید به کاهش بودجه فدرال قرار گرفته‌اند. ترامپ، دانشگاه‌ها را به اتهام حمایت از طرفداران مردم غزه مجازات کرده و به آن‌ها دستور داده است که اقدامات لازم برای حمایت از تنوع، برابری و شمول (DEI) را کنار بگذارند که با هدف ارائه خدمات بهتر برای اقلیت‌ها و جوامع کم درآمد انجام می‌شود. ترامپ و پایگاه رأی‌دهندگان او معتقدند دانشگاه‌ها در حفاظت از حقوق مدنی دانشجویان محافظه‌کار و صهیونیست شکست خورده‌اند. در 14 ‌آوریل، دانشگاه هاروارد مجموعه‌ای از درخواست‌های دولت ترامپ را رد کرد و وزارت آموزش آمریکا تنها طی چند ساعت، حدود 2 میلیارد و 300 میلیون دلار از بودجه فدرال این مؤسسه «آیوی لیگ» را مسدود کرد. در هفته‌های گذشته، ترامپ تهدید خود را برای لغو وضعیت معافیت‌های مالیاتی هاروارد تمدید کرد و لایحه مالیاتی 500 میلیون دلاری این دانشگاه لغو شد. 
این وضعیت وخیم تنها گریبان‌گیر دانشگاه هاروارد نشده و بسیاری دیگر از دانشگاه‌ها نیز با همین مسئله دست به گریبان‌اند. 10 مارس بود که وزارت آموزش آمریکا اعلام کرد نامه‌هایی را به 60 مؤسسه آموزش عالی ارسال کرده و به آن‌ها هشدار داده است که اگر از دانشجویان یهودی در دانشگاه‌ها محافظت لازم صورت نگیرد، با اقدامات تندی مواجه خواهند شد. به دنبال سخت‌گیری‌هایی که از سوی دولت ترامپ بر دانشگاه‌ها، استادان و دانشجویان اعمال شده، ویزای صد‌ها دانشجوی بین‌المللی و فارغ‌التحصیل به دلیل حضور در تظاهرات حمایتی از فلسطین لغو شده و برخی نیز دستگیر شده‌اند.
دولت ترامپ همچنین حملات خود را به بنیاد ملی علوم و آژانس‌های دولتی‌ای تشدید کرد که تأمین‌کننده بودجه تحقیقات علوم پایه، ریاضیات و مهندسی به ویژه در کالج‌ها و دانشگاه‌هاست. دوم می ‌2025 بود که کاخ سفید، درخواست اولیه بودجه برای کاهش 4 میلیارد و 700 میلیون دلاری یا بیش از نیمی از بودجه 9 میلیارد دلاری این آژانس را ارائه داد. این اقدام پس از دو موج قبلی لغو کمک‌های مالی در ماه‌ آوریل و نیز کاهش بودجه سایر نهاد‌های عمومی انجام می‌شد. 

اروپا ظرفیت پذیرش دانشمندان آمریکایی را دارد؟ 

اروپا چند دهه است که در زمینه سرمایه‌گذاری در آموزش عالی از آمریکا عقب افتاده است. دفتر آمار اتحادیه اروپا، کل هزینه‌های تحقیق و توسعه را در اتحادیه اروپا در بین مشاغل، دولت‌ها و دانشگاه‌ها در سال 2023 حدود 381 میلیارد یورو اعلام کرده است. در همان سال، طبق گزارش مرکز ملی آمار علوم مهندسی به عنوان یک آژانس داده‌های فدرال، کل تحقیق و توسعه در آمریکا حدود 940 میلیارد دلار تخمین‌زده شد. در این میان، ثروتمندترین دانشگاه آمریکا یعنی هاروارد، موقوفه‌ای به ارزش 53 میلیارد و 200 میلیون دلار در اختیار دارد در حالی که ارزش موقوفه ثروتمندترین دانشگاه انگلیسی و البته اروپایی یعنی دانشگاه آکسفورد تنها به 10 میلیارد و 740 میلیون دلار می‌رسد.
یکی از استادان علوم زمین و امور بین‌الملل در دانشگاه پرینستون در نیوجرسی، پیش‌بینی کرده است که با ورود استادان و محققان آمریکایی به اروپا، طی چند دهه ظرفیت علمی به سرعت افزایش می‌یابد تا بتواند با وضعیت فعلی آمریکا برابری کند. در این میان، موانع زبانی اروپایی و قوانین و رویه‌های استخدامی ناآشنا باعث شده برخی از دانشمندان آمریکایی برای ورود به اروپا دچار شک و شبهه‌هایی شوند. علاوه بر این، بودجه تحقیقاتی و دستمزد محققان در اروپا به مراتب از سطح حقوق و بودجه‌های تحقیقاتی در آمریکا پایین‌تر است. 

طرح پناهندگی علمی مکرون

طرح دانشگاه «اکس- مارسی» بخشی از یک فشار گسترده‌تر برای بهره‌بردای از کاهش شدید بودجه آموزش اعمال شده از سوی دونالد ترامپ است. فرانسه و اتحادیه اروپا در ماه می‌، طرحی را برای جذب محققان آمریکایی اعلام کردند به این امید که بتوانند از مغز‌ها و استعداد‌های آمریکا به بهانه حمایت از محققان خارجی مهمان بهره‌مند شوند. مکرون که فشار‌های اعمال‌شده از سوی دولت ترامپ را اشتباه دانسته، دانشمندان آمریکایی را ترغیب کرده تا فرانسه را به عنوان مقصد بعدی خود برگزینند. او در پست خود در فضای توییتر نوشته بود: «پژوهش در فرانسه یک اولویت، نوآوری یک فرهنگ و علم یک افق بی‌نهایت است. محققان دنیا، فرانسه را انتخاب کنید، اروپا را انتخاب کنید.» 
مکرون در ادامه به منظور ترغیب دانشمندان فراری از دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی و آموزشی آمریکا اعلام کرده است که دولت فرانسه قریب به 100 میلیون یورو را برای کمک به جذب استعداد‌های خارجی مدنظر قرار داده است. قانونگذاران فرانسوی لایحه‌ای را برای ایجاد وضعیتی خاص برای «پناهندگان علمی» معرفی کرده‌اند. کمیسیون اروپا عنوان کرده است که اتحادیه اروپا بسته تشویقی 500 میلیون یورویی را برای جذب آهنربایی بلوک 27 کشوری ارائه داده است. طبق شواهد، این دانشگاه از مدت‌ها قبل پیش‌بینی کرده بود که 12 محقق آمریکایی با بودجه 15 میلیون یورویی را جذب خواهد کرد که از قرار معلوم، در یک هفته گذشته 8 محقق و استاد دانشگاه از آمریکا وارد این دانشگاه شدند. البته به نظر می‌رسد که استقبال از پناهندگان علمی برای فرانسه تنها محدود به جذب محققان آمریکایی نمی‌شود بلکه در سال‌های اخیر، از محققانی در دنیا استقبال کرده است که مجبور به ترک کشور‌های خود از قبیل اوکراین، یمن، افغانستان و سرزمین‌های اشغالی بوده‌اند. 

گزارش کامل ندا اظهری، خبرنگار گروه دانشگاه را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.