سرویس مکانیابی بایدو، جدیدتر است و بیش از هر سیستم دیگری ماهواره دارد و تعداد ایستگاههای نظارتی آن در سراسر دنیا، بیش از ده برابر جیپیاس است. در نتیجه، دقت بایدو در بسیاری از مناطق، از جمله کشورهای در حال توسعه، بالاتر از همتای آمریکاییاش است.
در اواسط ماه می سال ۲۰۲۳، چین آخرین ماهواره بایدو را به فضا پرتاب کرد تا تعداد ماهوارههای بایدو به ۵۶ عدد برسد؛ تقریباً ۲ برابر ۳۱ ماهواره GPS.
آخرین ماهواره بایدو، دارای ویژگی پیامرسانی دو طرفه است؛ ویژگیای که GPS از آن بیبهره است. این ویژگی عموماً در چین در دسترس است و به تراشههای خاصی نیاز دارد که بهشکل گسترده در بازار مصرفکنندگان در دسترس نیست. این به کاربران این امکان را میدهد تا در مناطقی که پوششدهی شبکه موبایل وجود ندارد، پیغامهای کوتاهی ارسال کرده و در عین حال بتوانند از آن برای عملیات جستوجو و نجات نیز بهره ببرند.
باید تأییدیههای جهانی برای استفاده از موقعیتیاب جدید اخذ شود
جواد نعناکار، کارشناس حقوقی حوزه فناوری اطلاعات، در گفتوگو با «فرهیختگان» به این نکته اشاره کرده است که ما مستقیماً از جیپیاس استفاده نمیکنیم، بلکه جیپیاس نام ماهواره است. او افزود: «دستگاههایی که در داخل کشور داریم و مهمترین دستگاههایی هستند که سیگنالهای ماهوارهای را دریافت میکنند، روی موبایلها، خودروها یا جاهای دیگر نصب هستند و اصطلاحاً به آنها جیپیاس میگویند. در واقع، اینها جیپیاس نیستند، بلکه دستگاههای گیرنده سیگنالهای ماهوارهای هستند. چرا جیپیاس نیستند؟ چون خود جیپیاس نوعی ماهواره است که تحت مالکیت ایالات متحده قرار دارد. ما دو سیستم دیگر هم داریم: یکی تحت مدیریت اروپاست و دیگری دست چین. اینها در مدارهای مجاز ماهوارههایی را مستقر کردهاند که دستگاههای گیرنده از سیگنالهای آنها استفاده میکنند تا موقعیت مکانی خودشان را که اصطلاحاً به آن نقاط جی میگویند، مشخص کنند.»
نعناکار گفت: «نکته این است که دستگاههای گیرنده سیگنال لزوماً از ماهوارههای جیپیاس استفاده نمیکنند. کافی است سیگنال سه ماهواره واضح باشد تا دستگاه بتواند موقعیت خودش را مشخص کند. مثلاً ممکن است دستگاه شما اصلاً از جیپیاس استفاده نکند و مثلاً یک نقطه از ماهوارههای اروپایی و دو نقطه از ماهوارههای چینی بگیرد و موقعیت را شناسایی کند. پس این فرض که دستگاههای ما حتماً با سیستم آمریکایی کار میکنند، نادرست به نظر میرسد، چون دستگاهها با دریافت سیگنال از سه نقطه کارشان را انجام میدهند.»
این کارشناس حقوقی حوزه فناوری اطلاعات در ادامه درباره پشتیبانی دستگاهها از سیستمهای دیگر عنوان کرد: «نکته بعدی این است که اگر بخواهیم جیپیاس را مختل کنیم و از دو سیستم ناوبری دیگر استفاده کنیم، آیا دستگاههای موجود در دست مردم این را پشتیبانی میکنند یا نه؟ بهصورت پیشفرض، دستگاههایی که مثلاً در سال ۱۴۰۳ تولید شدهاند، مثل برندهای آیفون، سامسونگ یا شیائومی که در ایران متداول هستند، این سیستمها را پشتیبانی میکنند. اما ممکن است دستگاههای قدیمیتر این امکان را نداشته باشند و فقط با سیستم جیپیاس تنظیم شده باشند. این میتواند اخلال گستردهای در رهگیری، چه در قایقها، کشتیها یا خودروها، ایجاد کند اگر بخشی از ماهوارهها را کنار بگذاریم و بخواهیم با ماهوارههای دیگر کار کنیم. به نظر میرسد این موضوع نیاز به بررسی فنیتر دارد.»
وی ادامه داد: «یک نکته حاشیهای هم ممکن است مطرح شود؛ ما سازمان جهانی ITU را داریم که ایران مدتی در هیئت رئیسه آن بود، اما در دولتهای قبلی این کرسی را از دست داد. بااینحال، همچنان عضو این سازمان هستیم. هماهنگی با این سازمان و استانداردهایی که آنجا تنظیم میشود، برای هماهنگی بینالمللی دستگاهها بسیار مهم است. اگر بخواهیم تصمیمی بگیریم، به نظر میرسد باید حداقل تأییدیههایی ضمنی با سرویسدهندهها منعقد کنیم. هیچ خبر رسمی از سازمانهای بینالمللی یا اسناد مصوب که در دسترس همه باشد، ندیدهایم که بهصورت قطعی تأیید کند این اتفاق افتاده یا خیر.»
استفاده از موقعیتیاب جدید زمانبر است
پوریا آستارکی معتقد است که کوچ از جیپیاس به بایدو در سامانههای نظامی کشور اتفاق افتاده است، اما در مجموع استفاده کاربران مدنی از امکانات بایدو زمانبر است. او افزود: «استفاده از جیپیاس دو بُعد داشته است: یکی در سامانههای نظامی و دیگری در مصارف شخصی و کاربری مدنی. در هر دو بُعد، جایگزینی بر اساس نقلقولهایی که در رسانههای خارجی و اطلاعات منتشرشده وجود دارد، به نظر من انجام شده است. برخی رسانهها، از جمله یک منبع چینی، اعلام کردهاند که ایران جایگزینی انجام داده و به دلایل امنیتی جیپیاس را قطع کرده است. از سوی دیگر، بایدو تکنولوژی جدیدتری است و چین اصولاً در بسیاری از موارد، بهویژه در حوزه نظامی، این تکنولوژی را برابر یا بهتر میداند. همچنین در سطح کاربران مدنی، جیپیاس در مسیریابها و گوشیهای موبایل پیادهسازی شده و استفاده بسیار گستردهای در کشور دارد. این از نظر امنیتی، مشکلی که به وجود میآورد این است که کلانداده از موقعیت مکانی افراد، اطلاعات لجستیکی، اطلاعات ترافیکی و مسائل مشابه در اختیار آمریکا و در نتیجه دشمن قرار میگیرد.»
آستارکی درباره اینکه جایگزینی تا چه حد امکانپذیر است و چه ملزوماتی دارد؛ گفت: «نمیتوان پاسخ خیلی کوتاه و مختصری داد، چون سامانههای مختلف، چه از نظر سختافزاری و چه از نظر نرمافزاری، باید این امکان را فراهم کنند. برای همین، من خیلی امیدوار نیستم که در زمان کوتاهی، مثلاً سه ماه یا شش ماه، این جایگزینی یکباره انجام شود. اپلیکیشنهای ایرانی یا مسیریابها و امثال آنها نمیتوانند خیلی سریع از جیپیاس صرف نظر کنند و از بایدو استفاده کنند. اما مسیری است که با توجه به شرایط امنیتی باید طی شود.»
وی همچنین در ادامه عنوان کرد: «باید مشخص کنیم راجع به چه چیزی صحبت میکنیم. مثلاً در یک اپلیکیشن موبایل، جایگزینی شاید کار سختی نباشد و در زمان کوتاه قابل انجام باشد. اما اگر فرضاً سامانه ملی لجستیکی وجود داشته باشد، این زمان بیشتر میشود. همینطور گوشیهای موبایل یا دستگاههای نیازمند اتصال به ماهواره، مثل دستگاههای ناوبری ماهوارهای، زمان بیشتری نیاز دارند. همچنین فکر میکنم در کشورمان باید در واردات موبایل هم تجدیدنظری انجام شود و سعی کنیم بیشتر گوشیهای چینی وارد کنیم. مثلاً اخباری آمده که تمام گوشیهای سامسونگ توزیعشده در خاورمیانه، نرمافزار امنیتی بهصورت پیشفرض روی آنها نصب شده است. این مسئله خیلی چندلایه، پیچیده و گسترده است. تغییراتی که احتمالاً باید انجام شود، بهگونهای نیست که کشور تصمیم بگیرد و مثلاً دو هفته بعد این تغییر را اعمال کند. این یک فرایند زمانبر است و شاید دو سال یا حتی بیشتر طول بکشد تا این جایگزینی، به فرض اینکه به سیاست جدی تبدیل شود، اتفاق بیفتد. من اظهارنظر خیلی جدی یا مصوبه قانونی ندیدهام که الزام کند کشور باید کاملاً از جیپیاس فاصله بگیرد، حتی در سطح کاربران مدنی. چنین چیزی ندیدم، ولی احتمالش زیاد است که مورد نظر تصمیمسازان باشد و چنین تصمیمی اتخاذ شود.»