بودجهریزی در دانشگاهها یکی از مهمترین و حیاتیترین فرایندهای مدیریتی است که پایه و اساس برنامهریزی مالی، تخصیص منابع و تحقق اهداف آموزشی، پژوهشی و توسعهای را شکل میدهد. دانشگاه آزاد نیز به عنوان بزرگترین نهاد آموزش عالی کشور، با توجه به گستردگی فعالیتها، بیش از پیش نیازمند مدیریت دقیق و هوشمندانه بودجه است تا بتواند در مسیر تعالی و تحول، گامهای اساسیتری بردارد. فرایند بودجهریزی در دانشگاه آزاد طبق روال معمول در سه ماه پایانی سال انجام میشود. بخشنامه بودجه سال مالی ۱۴۰۴ که سیاستها و چهارچوبهای کلی بودجه دانشگاه را شامل میشود، در تاریخ ۲۱ خرداد ماه ابلاغ شد. این ابلاغ در آخرین روز کاری پیش از شهادت دکتر طهرانچی، رئیس فقید دانشگاه انجام شد؛ اتفاقی که میتوانست روند بودجهریزی را مختل کند، اما نه تنها این اتفاق نیفتاد، بلکه اجرای روند عملیاتی بخشنامه با قوت بیشتری ادامه پیدا کرد.
پس از ابلاغ بخشنامه، فرایند بودجهریزی ابتدا در سطح واحدهای دانشگاهی آغاز شد که این مرحله حدود دو هفته به طول انجامید. سپس مرحله بررسی و تصویب بودجه در سطح استانها آغاز شد که حدود چهار تا پنج روز زمان برد. پس از آن، جدول زمانبندی جلسات پیشدفاع بودجه استانی ابلاغ و برنامهریزی شد که این جلسات یک روز پس از تاسوعا و عاشورای حسینی آغاز شوند. این روند حالا شروع شده و جلسات رسمی پیشدفاع بودجه پیشنهادی استانها از تاریخ ۱۷ تیرماه با حضور گسترده معاونان دانشگاه، رؤسای استانی، معینها، اعضای «هسته فکری بودجهریزی هدفمند» و دیگر مدیران کلیدی آغاز شده است. فرایندی فشرده که تا ۲۸ تیر در سازمان مرکزی دانشگاه آزاد ادامه خواهد داشت.
در این گزارش در گفتوگو با محسن امینی، مدیر کل برنامه و بودجه دانشگاه آزاد، به تشریح روند فرایند بودجهریزی سال مالی آتی این دانشگاه پرداخته و در ادامه گزارشی از بررسی بودجه پیشنهادی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جامع مستقل نجفآباد و دانشگاه آزاد اصفهان در سال مالی ۱۴۰۴ـ۱۴۰۵ ارائه کردهایم که از نظر میگذرانید.
محسن امینی، مدیر کل برنامه و بودجه دانشگاه آزاد، جزئیات فرایند بودجهریزی سال مالی آتی این دانشگاه را تشریح کرد. به گفته او هدفگذاری دانشگاه این است که ۳۱ استان به علاوه سه واحد ویژه دانشگاهی پس از عبور از مرحله پیشدفاع، بودجه خود را در هیئت امنای استانی به تصویب برسانند. سپس، این بودجهها در قالب یک سند تلفیقی شامل استانها و سازمان مرکزی، تا تاریخ ۳۱ مرداد امسال تدوین شده و برای تصویب نهایی به هیئت امنای مرکزی ارسال خواهد شد.
تمرکز بر تنوعبخشی درآمدها هدف ۴۰ درصدی غیرشهریه
بخش عمدهای از گفتوگوی مدیرکل برنامه و بودجه دانشگاه به استراتژی تنوعبخشی منابع درآمدی اختصاص دارد. بر اساس سند تحول و تعالی دانشگاه، هدف اصلی، کاهش وابستگی به شهریه دانشجویان و افزایش سهم منابع دیگر است.
امینی در این باره گفت: «سال گذشته، هدفگذاری درآمدهای غیرشهریهای حدود ۲۱ درصد بود که در عمل، بیش از این عدد محقق شد. امسال عدد هدفگذاریشده به ۲۹ درصد رسیده و در سال آینده، هدف ۴۰ درصدی برای درآمدهای غیرشهریهای تعیین شده است.»
او در ادامه به تنوع قابل توجه منابع درآمدی اشاره کرد: «خدمات دانشجویی یکی از این خدمات است که شامل درآمدهای حاصل از خوابگاه، سلف سرویس، پارکینگ و سایر امکانات رفاهی خواهد بود. حوزه دانشبنیان و فناوری را نیز نباید از قلم انداخت که به گفته امینی فعالیتهای فناورانه، شرکتهای دانشبنیان، خدمات آزمایشگاهی استاندارد، بهرهبرداری علمی از زیرساختهای کشاورزی و دامپروری، استفاده عرصهمحور از ظرفیتهای ورزشی و رفاهی و… شامل این خدمات است. حوزه سلامت منبع دیگری است که امینی به آن اشاره کرده و میگوید این خدمات شامل خدمات بهداشتی و درمانی (غیر از بیمارستانها) است. آموزشهای کوتاهمدت و آزاد هم شامل درآمدهای متفرقه از اجاره فضا، خدمات سرویس، رستورانها و… است.»
او همچنین از مفهومی کلیدی با عنوان «کیک اقتصادی دانشگاه» سخن گفت؛ مفهومی که تمام درآمدهای وابسته به دانشگاه از شرکتها، مدارس، بیمارستانها و مهدکودکها را در بر میگیرد. به گفته امینی، دانشگاه در بسیاری از شرکتها سهامدار است؛ برخی با سهمی کمتر از ۵۰ درصد، برخی بین ۵۰ تا ۱۰۰ درصد و برخی تقریباً ۱۰۰ درصد. این شرکتها با ساختارهای مختلف مدیریت میشوند. در کنار آن، بیش از ۸ تا ۱۰ بیمارستان، حدود ۷۰۰ مدرسه و نزدیک به ۳۰۰ مهدکودک نیز تحت مدیریت دانشگاه هستند که همگی نقش مهمی در افزایش منابع درآمدی دانشگاه ایفا میکنند.
بهینهسازی هزینهها اصلاح ساختار و حفظ بهرهوری
امینی در بخش دیگری از گفتوگو، از رویکرد دانشگاه برای مدیریت صحیح هزینهها گفت. او تأکید دارد که دانشگاه در سالهای اخیر با چابکسازی نیروی انسانی از طریق بازنشستگی و بازخریدی داوطلبانه همراه با مشوق و همزمان رشد قابل توجه دانشجویی، موفق شده بهرهوری را افزایش دهد.
به گفته او در حوزه هزینههای جاری و پشتیبانی، رشد این هزینهها در سالهای گذشته، کمتر از نرخ تورم کشور بوده است؛ نتیجهای که حاصل اصلاح فرایندها و سامانهمحور شدن امور در واحدهای دانشگاهی است.
او همچنین به یک اقدام مهم در حوزه پرداختها اشاره کرد؛ اقدامی که علاوه بر فوقالعاده خاص عملکرد است که به صورت سیستمی بر اساس حرکت کلی واحد دانشگاهی پرداخت میشود، حق اثربخشی هم اقدامی است که امینی از آن نام برده و میگوید این یکی از آخرین نوآوریهای دکتر طهرانچی بود و بر اساس نقش واقعی افراد در ساختار دانشگاه، به آنها مزایای متفاوتی اختصاص میدهد.امینی در ادامه به برنامهریزی برای واگذاری اختیارات بودجهای به شوراهای استانی اشاره کرد. این اقدام به استانها کمک خواهد کرد که در صورت مواجهه با شرایط خاص، انعطاف لازم برای مدیریت منابع را داشته باشند.
آیندهای روشن؛ با یاد شهید تحول و تدبیر
مدیر کل برنامه و بودجه دانشگاه آزاد اسلامی در پایان ضمن گرامیداشت یاد و خاطره شهید والامقام، دکتر محمدمهدی طهرانچی، روند کلی بودجهریزی دانشگاه را مثبت و روبهرشد ارزیابی کرد. او با تأکید بر تداوم تلاشها در حوزه مدیریت بهینه هزینهها و افزایش سهم درآمدهای پایدار، از آیندهای امیدبخش سخن گفت. آیندهای که در آن دانشگاه آزاد اسلامی نه تنها از چالشها عبور میکند، بلکه با حرکت به سوی یک مدل اقتصادی پویا، در مسیر تحول واقعی گام برمیدارد.