در ماههای گذشته، تحولات فاجعهبار در نوار غزه بار دیگر افکار عمومی جهان را به چالش کشیده و انتقادات گستردهای را نسبت به عملکرد قدرتهای جهانی، سازمان ملل و سکوت بینالمللی برانگیخته است. در این گفتوگو، دکتر سائول تاکاهاشی، استاد مطالعات حقوق بشر و صلح در دانشگاه اوساکای ژاپن و معاون سابق دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل در فلسطین اشغالی، به صراحت درباره ماهیت حقوقی آنچه در غزه میگذرد، سخن میگوید. آنچه میخوانید، گفتوگویی بیپرده و هشداردهنده درباره ابعاد حقوقی و انسانی بحران کنونی در غزه است.
آنچه این روزها در غزه جریان دارد، واکنشهای زیادی در سطح جهانی به دنبال داشته. شما وضعیت را چطور توصیف میکنید؟
واقعا غیرقابل تصور است. چیزی که امروز در غزه میبینیم، بی رحمی بی هدف و بی ملاحظهای است که اسرائیلی ها و البته آمریکاییها، نسبت به فلسطینیها نشان میدهند. مردم را به مرز گرسنگی میکشانند، آنها را به مناطقی موسوم به مناطق امن هدایت میکنند و بعد به آنها شلیک میشود. این فقط غیرانسانی نیست، بلکه ضدانسانی است. باورش سخت است که انسانها بتوانند چنین کاری با دیگر انسانها انجام دهند.
آیا آنچه در غزه رخ میدهد، مطابق با تعریف نسلکشی در حقوق بینالملل است؟
بدون تردید. این نه تنها یک نسلکشی کلاسیک است، بلکه دقیقا با تعریفی که در کنوانسیون پیشگیری و مجازات جنایت نسل کشی سازمان ملل آمده، مطابقت دارد. برخی این وقایع را با بازی بقاء یا حتی بازی ماهی مرکب، همان سریال معروف، مقایسه کردهاند. اما فراتر از تشبیه، واقعیت این است که آنچه میبینیم، تلاشی عمدی برای نابودی گروهی فلسطینیها است. چه کسی میتواند انکار کند که این دقیقا همان چیزی است که نسلکشی نام دارد؟
بسیاری معتقدند سازمان ملل باید وارد عمل شود، ولی تاکنون اقدامی جدی انجام نشده. چرا؟
متاسفانه ساختار سازمان ملل طوری طراحی شده که عملا جلوی چنین مداخلاتی را نمیگیرد، مخصوصا وقتی پای منافع قدرتهای بزرگ غربی در میان باشد. ایالات متحده آمریکا به عنوان عضو دائم شورای امنیت، همواره با استفاده از حق وتو جلوی هرگونه اقدام موثر علیه اسرائیل را گرفته است. این نشان میدهد که این سازمان دیگر برای مدیریت چنین بحرانهایی طراحی نشده یا کارایی خود را از دست داده است.
پس راهحل چیست؟ آیا کشورهای دیگر میتوانند کاری انجام دهند؟
بله، قطعا. نمونه تاریخی آفریقای جنوبی در دوران آپارتاید مثال خوبیست. وقتی شورای امنیت ناتوان بود، سایر کشورها از طریق مجمع عمومی سازمان ملل عمل کردند و عملا رژیم آپارتاید را به انزوا کشاندند. امروز هم میتوان همین مسیر را طی کرد: تحریمهای تسلیحاتی، بایکوتهای تجاری، ممنوعیت مشارکت اسرائیل در رویدادهای بینالمللی ورزشی و فرهنگی، و در نهایت تعلیق عضویت در سازمان ملل. این اقدامات میتوانند فشار جدی ایجاد کنند.
برخی میگویند آنچه در غزه رخ میدهد فقط «جنایت جنگی» است، نه لزوما «نسلکشی». پاسخ شما چیست؟
این تفکیک، بیشتر یک توجیه سیاسی است تا حقوقی. بله، نابود کردن زیرساختهای حیاتی، قطع آب و برق، جلوگیری از ورود دارو و غذا، همه در ظاهر ابزارهای غیرمستقیماند. اما اینها خود ذاتا نسلکشی هستند، چون شرایطی را به وجود میآورند که هدفشان نابودی فیزیکی گروهی خاص است. وقتی با نیت نابودی یک ملت انجام شوند، دیگر جایی برای تردید باقی نمیماند. این خود نسلکشی است، نه صرفا جنایت جنگی.
آینده این بحران را چطور میبینید؟
من نگرانم که نظام حقوق بینالملل نتواند از این بحران جان سالم به در ببرد. اگر جامعه جهانی، به ویژه کشورهای غیرغربی، ابتکار عمل را به دست نگیرند، پیام خطرناکی برای آینده فرستاده خواهد شد: اینکه اگر قدرت کافی داشته باشی، میتوانی بدون مجازات دست به نسلکشی بزنی.
به گفته دکتر تاکاهاشی بحران غزه فقط یک مسئله سیاسی یا نظامی نیست، بلکه یک بحران جدی اخلاقی و حقوقی جهانی است. سکوت یا بیعملی در برابر آن، نه تنها به تداوم فاجعه کمک میکند، بلکه بنیانهای حقوق بینالملل و عدالت جهانی را به خطر میاندازد.