«ارائه وام، ساخت، تعمیر و بازسازی خوابگاهها و تأمین زیرساختهای مربوط به تغذیه در دانشگاهها» سه وظیفهای است که تحقق آن برعهده صندوق رفاه دانشجویان گذاشته شده است. حوزههایی که در هر کدام از آنها نقدهای زیادی نسبت به عملکرد این صندوق در تمام این سالها وجود داشته است. در این میان برخی با مقایسه وضعیت تحقق تسهیلات رفاهی دانشجویان پزشکی با وزارت علومیها معتقدند، دانشجویانی که در رشتههای غیرپزشکی تحصیل میکنند از لحاظ دستیابی به خوابگاه، دریافت وامهای مختلف متناسب با شرایط تورمی و همچنین برخورداری از غذای دانشجویی باکیفیت و مبلغ مناسب به نسبت بهداشتیها؛ شرایط ناعادلانهای را تجربه میکنند و وزارت علومیها نتوانستند در این زمینه نمره قبولی بگیرند.
مؤلفهای که مسعود گنجی، رئیس سابق صندوق رفاه دانشجویان وزارت علوم دلیل این مسئله را به دوران کرونا مرتبط میداند که در آن به دلیل شرایط ویژه کشور، بهداشتیها دست بازتری برای حمایت از دانشجویان خود داشتند و این رسم نانوشته تا همینالان هم ادامه داشته است. بااینحال این مقام سابق صندوق، افزایش رقم وامهای دانشجویی را در طول سه سال دولت رئیسی فراتر از تورم کشور میداند و معتقد است اگر دولت فعلی بتواند به همان میزان دولت قبل، دست به افزایش رقم تسهیلات در حوزههای مختلف وام دانشجویی، مسکن، ضروری و... بزند، حتماً اتفاقات خوبی رخ خواهد داد.
اما چالش اصلی صندوق رفاه را باید بودجه ناچیزی دانست که هر ساله از سوی سازمان برنامهوبودجه تخصیص داده میشود، سهم اندکی از درآمدهای دولت که در صورت تداوم همین مسیر قطعاً صندوق و ذینفعان آن را در آینده نزدیک با چالشهای جدیتری همراه خواهد کرد. در ادامه متن کامل گفتوگوی «فرهیختگان» با مسعود گنجی، رئیس سابق صندوق رفاه را درباره اقدامات صورتگرفته در طول سه سال دولت رئیسی، چالشهای صندوق و همچنین چشمانداز آینده از نظر میگذرانید.
بهعنوان رئیس سابق صندوق رفاه دانشجویی مهمترین اقداماتی را که در این صندوق طی سه سال عمر دولت سیزدهم صورتگرفته چه میدانید؟
در دولت شهید رئیسی، صندوق رفاه دانشجویان مانند دیگر بخشهای وزارت علوم در یک مسیر تحولی، حرکت به سمت حکمرانی مردممحور را دنبال کرد. یکی از ویژگیهای بارزی که در دولت قبل دیده میشد توجه خاص به مدیریت برنامه و الزام دستگاهها به تدوین برنامههای تحولی منطبق بر نیازهای واقعی مردم بود. ما نیز در صندوق با اتخاذ همین رویکرد، برنامه جامعی برای اجرای خدمات رفاه دانشجویی تدوین و اجرا کردیم.
از زمان آغاز به کار دولت سیزدهم بیش از 10 اقدام تحولی در صندوق صورت گرفت که همگی با هدف تسهیل زندگی، ارتقای کرامت و کاهش دغدغههای معیشتی دانشجویان دنبال شدند. ما در آن دوران سقف وامها را به صورت ویژه افزایش دادیم که این امر با توجه به نرخ تورم بود، یعنی وامهایی را که در آن برهه سقفشان 25 میلیون تومان بود تا 200 میلیون تومان افزایش دادیم. همچنین شاهد راهاندازی سامانه هوشمندی بودیم که برای ثبتنام و پیگیری وامها در نظر گرفته شده بود. اجرای طرحهایی مانند 50- 50 را داشتیم که بسیاری از مسائل دانشجویان را حل کرد. زمانی که مدیریت صندوق رفاه دانشجویان را تحویل گرفتیم، برههای بود که کرونا در کشور بیداد میکرد و در همین راستا تلاش کردیم وامهایی را برای تأمین نیازهای آموزشی مانند وام خرید لپتاپ و گوشی همراه افزایش دهیم تا دانشجو بتواند با خرید آنها در کلاسهای آنلاین حضور یابد. یکی از کارهای دیگر ایجاد صندوق خیریه رفاه دانشجویان بود که در اغلب دانشگاهها تشکیل شد و حرکت دیگر گام برداشتن به سمت توانمندسازی دانشجویان بود، همچنین باید به برنامه محوری در مدیریت صندوق اشاره کنم، یعنی هر اقدامی بر اساس نیازسنجی دقیق و مشارکت ذینفعان- که همان دانشجویان بودند- در قالب طرحی مدون و قابلارزیابی دنبال میشد.
همیشه نسبت به دانشجویان خود را مسئول میدانستیم و شفافیت در ارائه خدمات را دنبال میکردیم. امروز میتوانم بگویم صندوق رفاه دانشجویان در مسیر تحولی دولت سیزدهم باتکیهبر گفتمان حکمرانی مردمی توانست برای پاسخ به نیازهای دانشجویان گامی مؤثر بردارد. یکی از مهمترین برنامههای ما راهاندازی سامانه رفاه بود. در گذشته هم صندوق سامانهای داشت اما چالشهای خودش را داشت و به همین دلیل به سمت ایجاد سامانه رفاه با هدف شکلگیری پل ارتباطی بین دانشجویان نیازمند و مستعد با صندوق رفاه دانشجویان و با خیرین دانشگاهی رفتیم. همین ایده باعث شد بتوانیم بدهی دانشجویان- از سال 1353 زمان تأسیس صندوق تا سال 1380- را تسویه کنیم، یعنی بر اساس این سامانه آمار بدهی را احصا کردیم و رقم مورد نیاز را با خیرین در میان گذاشتیم و همه آنها پرداخت شد.
با این اتفاق عملاً دیگر هیچ دانشجویی تا قبل از 1380 به صندوق بدهی ندارد. از دیگر ویژگیهای این سامانه آن بود که دانشجویانی که در حوزههای مختلف خوابگاه و وام نیازمند کمک مالی بودند میتوانستند درخواستشان را ثبت کنند. قطعاً شفافیتی که از طریق این سامانه ایجاد شد، دلیلی برای هدفمند شدن درآمدهای صندوق هم بود و با اجرای طرح ۴۰-۳۰-۳۰ بسیاری از خیرین اذعان داشتند امروز میدانند کمکهایشان در کجا هزینه میشود. در حقیقت این سامانه و طرحهای صندوق، نماد یک تحول اجرایی به شمار میروند و گامی بلند در مسیر ارتقای رفاه دانشجویان بهحساب میآید.
ما در کنار ایجاد زیرساختهای فناورانه، بازنگری جدی در آییننامهها و دستورالعملها را هم داشتیم، به طور مثال مصوبهای را تدوین کردیم که بر اساس آن، بازپرداخت وام دانشجویانی که تحت حمایت کمیته امداد و سازمان بهزیستی هستند، دیگر مانند دانشجویان عادی نبود و این دسته از دانشجویان، پس از مشغول به کار شدن، نسبت به بازپرداخت وامها اقدام میکردند. این مصوبه قدم بسیار بزرگی برای حل چالش این دسته از دانشجویان بود. در حقیقت پوستاندازی اداری در صندوق صورت گرفت که یکی از بالهای صندوق برای به حرکت در آوردن مسیر تحولی در صندوق رفاه به شمار میرفت.
همیشه در ادوار گذشته این انتقاد به صندوق رفاه دانشجویان میشد که منابعش کفاف پاسخگویی به نیاز دانشجویان را نمیدهد. اولاً درباره چرایی این مسئله صحبت کنید و بگویید در دولت قبل چه اقداماتی برای اصلاح این وضعیت صورتگرفته است؟
این مسئله به دولت سیزدهم مربوط نمیشود؛ چراکه عقبه داشت، یعنی در سالهای 97 و 98 وزارت بهداشت حدود 20 درصد بودجه دو صندوق رفاه را در اختیار داشته و وزارت علوم 80 درصد بودجه دو صندوق را اما بعد از همهگیری کرونا، دولت اختیاراتی را به دلیل ایجاد رفاه مردم و با توجه به مشکلاتی که مردم داشتند، در اختیار وزارت بهداشت میگذارد و به همین دلیل بودجه آنها یکباره با رشد قابلتوجهی همراه میشود. بهطوریکه وقتی صندوق را تحویل گرفتیم، ما 48 درصد بودجه را در اختیار داشتیم و وزارت بهداشتیها حدود 52 درصد بودجه دو صندوق را در اختیار داشتند! آن هم در شرایطی که دانشگاهها تعطیل بودند؛ به همین دلیل کل بودجهای که قرار بود به دو صندوق رفاه وزارتخانههای بهداشت و علوم بدهند، عمده آنها به سمت صندوق وزارت بهداشت رفته بود.
بعد از سال 1400 که دانشگاهها حضوری شد و ما نیازمند بودجه بودیم، دیگر روال بر اساس همان مسیر قبلی پیش رفت و این یکی از بدترین اتفاقاتی بود که برای ما رخ داد. بااینحال، تلاشهای زیادی شد و با بخشهای مختلف از جمله سازمان برنامهوبودجه رایزنی کردیم تا اینگونه شاهد افزایش حدود هشتبرابری در ارائه تسهیلات باشیم، یعنی وامی که در سال 1400 حدود 15 میلیون تومان بود به 100 میلیون تومان رساندیم یا وام 20 میلیونتومانی را به 150 میلیون تومان رساندیم، یعنی در پایان فعالیت صندوق رفاه در دولت سیزدهم، تفاوت چندانی از لحاظ رقم پرداختی به دانشجویانمان با دانشجویان وزارت بهداشت نداشتیم. باید این را هم بگویم که سال گذشته کل بودجه عمومی صندوق حدود 550 میلیارد تومان بود و درآمد اختصاصیمان نیز حدود 590 میلیارد تومان پیشبینی شده بود؛ اما توانستیم آن را به ۷۵۰ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۴ برسانیم، البته در سال ۱۴۰۳ ما ۱۹۲۳ میلیارد تومان به دانشجویان وام دادیم، قطعاً رسیدن به این مرحله زحمات خودش را داشت.
این را هم باید بگویم که در کشورمان هیچگاه اینطور نبوده که پول وجود نداشته باشد. خوشبختانه من از سال 1373 در بخشهای مختلف اداری کشور حضور داشتهام و هیچگاه در هیچدورهای و در هر جایگاهی با چالش نبود پول روبهرو نبودهام و این اتفاق در صندوق هم وجود داشت. به همین دلیل باید بگویم اگر در جایی هم با مشکلی روبهرو میشویم، به دلیل مشکل مدیریتی است. خوشبختانه در صندوق رفاه مدیریت و منابع مالی را در کنار یکدیگر دیدیم و توانستیم برنامههای مختلفی را انجام دهیم.
در حوزه تغذیه مهمترین چالشمان چه بود و چه اقداماتی برای آن از سوی صندوق صورت گرفت؟
ما در هر دانشگاه صندوق پیگیری رفاهیات دانشجویی را ایجاد کردیم، یعنی هر دانشجویی که نیازمند بود و نمیتوانست هزینههای تغذیه خود را تأمین کند، بدون محدودیت از سوی تشکلهای دانشجویی مختلف شناسایی و اسامی آنها به صندوق و خیرین ارائه میشد. جالب اینجاست که برای برخی از آنها بین 6 تا یک سال کارت تغدیهشان شارژ میشد، یعنی دانشجو بدون اینکه حتی یک ریال پرداخت کند، میتوانست از غذای دانشجویی استفاده کند. اینها قدمهایی بود که برای اولین بار در صندوق اجرایی شدند. یکی از موضوعاتی که در دولت سیزدهم بسیار اهمیت داشت، این بود که رئیسجمهور شهید به دانشگاهها اعتقاد داشت و آن را اتاق فکر دولت در نظر میگرفت.
یکی از اقدامات مهم بازگشایی دانشگاهها پس از دوران همهگیری کرونا بود که مشکلات زیادی داشتیم، چون در برههای هیچ دانشجویی در دانشگاهها حضور نداشت، عملاً خوابگاهها فراموش شده بودند و رؤسای دانشگاهها در آن مقطع، بیشتر روی مسائل مقطعی متمرکز شده بودند. در دولت شهیدجمهور وزارت علوم شاهد شکل حضوری دانشگاهها بود. دراینبین صندوق رفاه با آمادگی کامل سلف و خوابگاهها را احیا کرد و تأمین مالی لازم را انجام داد، بهطوریکه حتی در سال 1401 به جزء یک مورد چالش در دانشگاهها- که ارتباطی به مسائل صنفی و دانشجویی نداشت- حتی یک مشکل صنفی هم درطول سه سال در دانشگاهها نداشتیم. دلیل این مسئله آن بود که برنامههای صندوق رفاه، برنامه کاملی بود تا دانشجویان بتوانند در یک محیط آرام به دانشگاه برگردند.
وضعیت ارائه تسهیلات به دانشجویان را با توجه به محدودیت مالی صندوق چطور ارزیابی میکنید؟
در دوره ۱۳۰۰ روزه حضورم در صندوق رفاه اقدامات متفاوتی را برای اعطای تسهیلات، بهبود شرایط دریافت و توسعه زیرساختهای رفاهی دانشجویان انجام داده که اگر بخواهم آنها را تقسیمبندی کنم، یکی از حوزهها بحث اعطای وامهای دانشجویی است. ما در این دوره انواع وامهای تغذیهای، مسکن، ضروری، ازدواج و فرزندآوری را داشتیم، یعنی در کنار اینکه وامهای تحصیلی را چندین برابر کردیم، در این میان دانشجویان متأهل میتوانستند دوبرابر دانشجویان مجرد از مبلغ تسهیلات بهرهمند شوند، یعنی اگر مبلغ وام تحصیلی برای دانشجوی مجرد 10 میلیون تومان بود برای دانشجوی متأهل به 20 میلیون تومان میرسید.
وام ودیعه مسکن برای شهرهای زیر 500 هزار نفر از 15 به 100 میلیون تومان رسید، برای شهرهای بالای 500 هزار نفر از 20 به 150 میلیون تومان و در شهر تهران از ۲۵ به ۲۰۰ میلیون تومان رسید. ما در این سه سال برای اولینبار وام اولاد هم برای دانشجویان در نظر گرفتیم، همچنین دانشجویی که قصد سفر به عتبات عالیات را داشت میتوانست از تسهیلات بانکهای عامل صندوق بهره بگیرد. بهطوریکه برای دانشجویانی که به حج عمره میرفتند، وام 20 میلیون تومانی لحاظ شد و برای دانشجویانی که به سفر اربعین میرفتند هم وام تا سقف پنج میلیون تومان داده میشد که همه آنها به صورت قرضالحسنه بود. یکی دیگر از کارهایی که در حوزه تسهیلات انجام شد، تسهیل در دریافت تضامین از دانشجویان بود که انواع آن متفاوت شد تا در کار سهولت صورت بگیرد.