میراحمدرضا مشرف، پژوهشگر مسائل بین الملل: مداخله آشکار ایالات متحده در جنگ تحمیلی رژیم صهیونیستی علیه ایران و اقدام پنتاگون در بمباران تأسیسات هستهای فردو، نطنز و اصفهان، بحثهای زیادی را در محافل سیاسی آمریکا در مورد نحوه اثرگذاری و پیامدهای این مداخله نظامی به وجود آورده است. در یکی از آخرین موارد از این سلسله بحثها، روزنامه واشنگتنپست اخیراً تحلیلی را به قلم دو تن از تحلیلگران سیاسی خود منتشر کرده است که از جهات متعددی میتواند درخور توجه و تأمل باشد. در یک نگاه اجمالی میتوان تحلیل ارائه شده از سوی واشنگتنپست را در 4 محور مورد توجه قرار داد.
1- مداخله نظامی آمریکا در ایران چه دستاوردی داشته است؟
این اولین نکته مهمی است که از سوی تحلیلگران واشنگتنپست مورد توجه قرار میگیرد. آنها به این نکته اشاره میکنند که به هیچ عنوان مشخص نیست عملیات پیوستن هواپیماهای جنگی ایالات متحده به کارزار جنگ علیه ایران، چه مقدار از برنامه هستهای این کشور را نابود و یا غیرقابل استفاده کرده است. در این مورد به نظر میرسد ارزیابیهای اعلام شده از جانب ترامپ از دقت لازم برخوردار نیستند. واشنگتنپست در این زمینه به صحبتهای رافائل گروسی رئیس آژانس بینالمللی انرژی اتمی استناد میکند که از احتمال حفظ توانایی ایران برای از سرگیری فعالیتهای غنیسازی اورانیوم خبر میدهد. گروسی با این اظهار نظر که ایران میتواند در عرض چند ماه دوباره سانتریفیوژها را به چرخش درآورد، عملاً اطمینان ایجاد شده از سوی ترامپ و متحدانش در مورد نابودی توانایی ساخت سلاح اتمی از سوی ایران را زیر سؤال میبرد. واشنگتنپست در عین حال ادعاهایی را در مورد شنود ارتباطات مقامات ایرانی مطرح میکند که در آنها از ویرانگری کمتر از حد انتظار این حملات صحبت به میان آمده است.
همه این شواهد باعث شده تا پرسش در رابطه با دستاورد مداخله نظامی آمریکا به یک بحث سیاسی مهم در واشنگتن تبدیل شود. ترامپ و پیت هگست وزیر دفاع، انگشت اتهام را متوجه رسانهها کردهاند و آنها را مسئول درز اطلاعات محرمانه معرفی کرده و وعده تعقیب قانونی دادهاند. از سوی دیگر ترامپ نیز تأکید کرده است اگر تشخیص دهد ایران در آستانه گریز هستهای قرار دارد، مشتاقانه به دنبال بمباران مجدد ایران خواهد بود.
2- بحث خروج ایران از انپیتی
اقدام مجلس شورای اسلامی در اعلام تعلیق همکاری با سازمان بینالمللی انرژی اتمی و احتمال خروج کامل ایران از پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای (انپیتی) از دیگر محورهایی است که از جانب واشنگتنپست مورد توجه قرار گرفته است. واشنگتنپست معتقد است این موضوع علاوه بر اینکه گروسی را مأیوس میکند، میتواند باعث تشدید تنشهای ژئوپلیتیکی شده و راه را برای تهران هموار کند تا بدون نظارت بینالمللی، در مسیر تولید بمب اتمی شتاب بیشتری به خرج دهد. این موضوع زمانی اهمیت بیشتر خود را آشکار میکند که بدانیم مقامات آمریکایی هنوز نتوانستهاند ثابت کنند انبار بزرگ اورانیوم با غنای 60 درصد ایران – یک منبع حیاتی برای تولید سلاح اتمی- از کار افتاده است یا خیر؟
3- همهچیز به اراده سیاسی تهران بستگی دارد
اما مهمترین بحث واشنگتنپشت بر این محور تمرکز دارد که حرکت ایران به سمت تولید تسلیحات هستهای بیش از آنکه به مسائل فنی، علمی و یا صنعتی ارتباط داشته باشد، به اراده سیاسی این کشور برای دستیابی به تسلیحات هستهای وابستگی دارد. بر این اساس در دهههایی که بنیامین نتانیاهو همواره ادعا داشت که ایران در آستانه تولید سلاح هستهای قرار دارد، این کشور از انجام این کار خودداری کرده و تا حد زیادی از رژیمهای بازرسی آژانس پیروی میکرد. اما از زمان ورود ترامپ به صحنه این روند دچار تغییر شده است. ترامپ در دوره اول ریاستجمهوری خود به طور یکجانبه، تعهدات ایالات متحده در توافق هستهای را که محدودیتهای مؤثری بر فعالیتهای غنیسازی ایران ایجاد کرده بود، لغو کرد. یک مقام سابق کنترل تسلیحات دولت فدرال در این رابطه به نیویورکتایمز میگوید: «اگر دولت ترامپ از توافق با ایران خارج نمیشد، اکنون بسیار بعید بود که ما امروز مجبور شویم تأسیسات تولید اورانیوم را بمباران کنیم.»
در این شرایط از نظر واشنگتنپست اکنون همهچیز این معادلات تغییر کرده است. با توجه به آنچه گفته شد و همچنین نتایج و پیامدهای مداخله آمریکا، تحلیلگران میگویند برای ایران زمان زیادی لازم نیست تا به سوی اتمی شدن پیش برود. «جیمز اکتون» یکی از مدیران سیاست هستهای در بنیاد کارنگی برای صلح بینالمللی بر این باور است که «یک آبشار از 174 سانتریفیوژ IR-6 میتواند در 10 تا 20 روز اورانیوم غنی شده به ارزش 90 درصد از مواد غنی شده 60 درصدی را که مکان آن نامشخص است، تولید کند.» بنابر این از نظر او «ایران برای دستیابی به بمب نیازی به بازسازی تأسیسات غنیسازی در مقیاس قبلی خود ندارد.» از سوی دیگر گروسی نیز تأکید دارد ایران هنوز از «دانش» و «ظرفیت صنعتی» برای پیشبرد غنیسازی برخوردار است. حالا همهچیز به اراده سیاسی در تهران بستگی دارد. ایران از سال 2007 تاکنون چند ماه با دستیابی به سلاح هستهای فاصله داشته است. جفری لوئیس، کارشناس تسلیحاتی در این مورد به ایندیپندنت میگوید: «واضح است که چیزی که میتواند آنها را چند ماه دور نگاه دارد، ظرفیت فنی آنها نیست، بلکه این اراده سیاسی آنها است... و من فکر میکنم هرگونه از دست دادن ظرفیت فنی که متحمل شدهاند، با افزایش اراده سیاسی جبران خواهد شد.»
4- سلاح هستهای؛ بلیت حاکمیت کشورها در نظم جدید بینالمللی
فروپاشی توافقات سنتی بینالمللی در مورد کنترل تسلیحات هستهای و تمایل جمعی کشورهای جهان به سوی دستیابی به تسلیحات هستهای آخرین محوری است که از سوی تحلیلگران واشنگتنپست مورد توجه قرار میگیرد. در این راستا واشنگتنپست مینویسد توافقات ایالات متحده و شوروی در دوران جنگ سرد موجب شده بود تا اقداماتی در راستای محدودیت استفاده و گسترش سلاحهای هستهای و همچنین منصرف کردن سایر کشورها از پیگیری دستیابی به تسلیحات هستهای انجام گیرد. اما به نظر میرسد اکنون این معماری امنیتی در حال فروپاشی است. آن گونه که واشنگتنپست از تحلیلگران فارین افرز نقل قول میکند، توافقات هستهای موجود بین ایالات متحده و روسیه در مورد سلاحهای مستقر در هر یک از این کشورها سال آینده منقضی خواهد شد، درحالیکه افزایش ذخایر هستهای چین، رشد مداوم زرادخانههای کره شمالی و تلاشهای تأخیری ایالات متحده برای نوسازی هستهای، تهدیداتی را برای واشنگتن ایجاد کرده است. در مواجهه با این ابهامات جدید حتی متحدان ایالات متحده – از کره جنوبی گرفته تا آلمان و عربستان سعودی- ارزش تقویت سلاحهای هستهای خود را درک کردهاند و بدین ترتیب «ظهور قدرتهای هستهای بیشتر، صرفنظر از اینکه آنها متحدان ایالات متحده هستند یا خیر، جعبه پاندورایی را باز میکند که واشنگتن برای بسته نگاه داشتن آن دههها جنگیده بود.» بر همین اساس کورت ولکر، سفیر سابق ایالات متحده در ناتو میگوید: «بسیاری از کشورها اکنون فکر میکنند سلاحهای هستهای بلیت حاکمیت هستند. اگر ما رفتار خود را تغییر ندهیم و من انتظار ندارم که ما این کار را انجام دهیم، جهانی که 20 سال دیگر در آن زندگی خواهیم کرد، جهانی با تعداد زیادی از کشورهای دارای سلاح هستهای خواهد بود.»