با ورود مستقیم آمریکا در جنگ بین ایران و اسرائیل، پیشبینی میشود که سطح تنش در خاورمیانه و دامنه آن افزایش یابد. در این بین، یکی از گزینههای جدی ایران برای پاسخ به حمله آمریکا به تأسیسات هستهای خود و ضربه به این کشور، بستن تنگه هرمز است.
کارشناسان معتقدند بستن تنگه هرمز میتواند منجر به جهش قیمت جهانی نفت به 100 تا 200 دلار در هر بشکه شود در حالی که این عدد هماکنون 77 دلار است. فایننشال تایمز هشدار داده در صورت بستهشدن تنگه هرمز، قیمت نفت ممکن است به 150 دلار برسد و بازار سهام آمریکا نیز بهدلیل شوک انرژی، احتمالاً با ریزش 5 تا 8 درصدی روبهرو میشود.
مهدی خراتیان، کارشناس بینالملل درباره لزوم بستن تنگه هرمز و جهش قیمت نفت میگوید: «حتی اگر یک بمب اتم ساخته و بهکارگیری شود، در بهترین حالت دهها میلیارد دلار به طرف مقابل ضرر میزند. اما تقریباً با هر سقوط 5 درصدی بازار سهام آمریکا به تنهایی 2 تریلیون دلار ضرر ایجاد میشود که اگر منجر به رکود شود، این ضرر بهراحتی جبران نمیشود.»
همچنین خبرگزاری رویترز اخیراً در گزارشی با عنوان «سرمایهگذاران در صورت پیوستن ایالات متحده به درگیری اسرائیل و ایران، شاهد افت سریع بازار سهام خواهند بود» نسبت به تبعات بستن تنگه هرمز توسط ایران هشدار داد. اما وضعیت تجارت نفت از تنگه هرمز چگونه است و آیا واقعاً ایران کارتی به نام کارتِ نفت برای بازی با ترامپ و ضربه به آمریکا دارد؟
۳۴ درصد تجارت نفت دنیا وابسته به تنگۀ هرمز!
تنگه هرمز، واقع بین عمان و ایران، خلیج فارس را به خلیج عمان و دریای عرب متصل میکند. این تنگه به اندازه کافی عمیق و پهن است که بتواند بزرگترین تانکرهای نفت خام و کالاهای تجاری دنیا را اداره کند. در باریکترین نقطه، این تنگه تنها ۳۳ کیلومتر عرض دارد که آن را شلوغ و خطرناک میکند.
تصویر 1، سهم تنگه هرمز از تجارت محصولات نفتی و غیرنفتی را نشان میدهد. طبق این تصویر، هماکنون 37.4 درصد از تجارت نفت دنیا وابسته به تنگه هرمز است. همچنین تجارت 27.6 درصد از محصولات معدنی، 25.8 درصد از مایعات و میعانات گازی و 20.2 درصد از گاز طبیعی مایعشده نیز از مسیر این آبراهه طبیعی انجام میشود.
طبق گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، در سال ۲۰۲۴، جریان نفت و محصولات نفتی از طریق این تنگه 20 میلیون بشکه در روز یا معادل ۲۰ درصد از مصرف جهانی نفت بوده که در سهماهه اول سال 2025 نیز تغییر محسوسی نکرده است. اکثر نفتهایی که از این تنگه عبور میکنند، هیچ وسیله جایگزینی برای خروج از منطقه ندارند، اگرچه برخی خط لولههای جایگزین احداث شده که میتوانند تنگه هرمز را دور بزنند.
بیش از 80 درصد از انرژی تنگه هرمز به شرق آسیا میرود
سؤال، نفت عبوری از تنگه هرمز به کدام کشورها صادر میشود؟ در تصویر 3 ترکیب کشورهای خریدار این نفت آورده شده است که چین با 38 درصد بیشترین سهم و آمریکا با 3 درصد کمترین سهم را دارا هستند.
اداره اطلاعات انرژی آمریکا مینویسد: «ما تخمین میزنیم که 84 درصد از نفت خام و میعانات گازی و 83 درصد از گاز طبیعی مایع (LNG) که در سال 2024 از طریق تنگه هرمز منتقل شده، به بازارهای آسیایی رفته است. چین، هند، ژاپن و کرهجنوبی مقاصد اصلی نفت خام منتقل شده از طریق تنگه هرمز به آسیا بودهاند و در مجموع ۶۹ درصد از کل جریان نفت خام و میعانات گازی این تنگه را به خود اختصاص دادهاند.» طبق این گزارش، در سال 2024، آمریکا 0.5 میلیون بشکه در روز نفت خام و میعانات گازی از طریق تنگه هرمز وارد کرد که حدود 7 درصد از کل واردات نفت خام و 2 درصد از مصرف مایعات نفتی آمریکا را تشکیل میدهد.
توجه داشته باشید که وابستگی آمریکا به تنگه هرمز نه از جهت تأمین انرژی، بلکه از جنبه تأثیر بستن تنگه هرمز بر قیمت جهانی نفت و تأثیر جهش قیمت نفت بر ریزش بازارهای مالی آمریکاست.
البته برخلاف آمریکا، چینیها به میزان 5.4 میلیون بشکه در روز، یعنی بیش از نیمی از نفت وارداتی خود را از تنگه هرمز تأمین میکنند و در تأمین انرژی خود به این تنگه وابسته هستند. البته سهم تنگه هرمز در کل سبد انرژی چین نیز فقط 7 درصد است.
وضعیت ذخایر نفت چین، ایران و آمریکا قبل از بستن تنگه
طبق گزارش eia، درمجموع 12 درصد از نفت انتقالی از طریق تنگه هرمز، میتواند از مسیر 4 خط لوله موازی در عربستان، امارات و ایران، بدون نیاز به عبور از تنگه صادر شود. اما برخی اتفاقات دیگر نیز ممکن است بر شوک قیمتی بستن تنگه هرمز موثر باشد که ازجمله آن میتوان به ذخایر نفت آمریکا و چین به عنوان دو مصرفکننده بزرگ نفت دنیا اشاره کرد.
چین در بحبوحه تهدید اختلالات در تنگه هرمز از جانب ایران، ذخایر نفت بیسابقهای را جمعآوری کرده است. طبق گزارش شرکت تحلیلی Kayrros، کل موجودی نفت خام در خشکی در چین به رکورد یک میلیارد و 18 میلیون بشکه رسیده است. بدین ترتیب در صورت قطع عرضه نفت، چینیها برای یافتن منابع جایگزین عجله نخواهند کرد.
هماکنون سطح ذخایر نفت چین، 10 درصد بیشتر از مدت مشابه سال 2024 است و موسسه مطالعات انرژی آکسفورد، تخمین میزند که چین با وجود انواع ذخیرهسازیها، در صورت محدود شدن جریان نفت از تنگه هرمز برای حدود 90 تا 100 روز خود، پوشش ایجاد کرده است.
همچنین طبق آمار موسسه ورتکسا و کپلر، در حال حاضر ایران نیز به میزان 70 الی 120 میلیون بشکه از نفت خود را به صورت شناور روی آب در نزدیکی چین مستقر کرده است تا در صورت تصمیم به بستن تنگه به مدت 2 ماه امکان صادرات نفت داشته باشد.
در آمریکا نیز برنامه ترامپ بر افزایش ذخایر نفت SPR متمرکز شده است. هماکنون سطح ذخایر نفت آمریکا به بیش از 400 میلیون بشکه رسیده که با ظرفیت 727 میلیون بشکهای آن فاصله زیادی دارد. دولت ترامپ برآورد کرده که پُرکردن ذخایر نفت به 5 الی 7 سال زمان و 20 میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد.
پس از حمله روسیه به اوکراین، دولت بایدن با آزادسازی 180 میلیون بشکه نفت از SPR، سطح این ذخایر را به کمترین میزان در 40 سال گذشته رساند. درنتیجه به نظر میرسد در صورت بستن تنگه هرمز، دست آمریکا برای افزایش عرضه از طریق ذخایر SPR چندان باز نباشد.
