هفت سال پیش، وقتی دکتر محمدمهدی طهرانچی سکان هدایت دانشگاه آزاد اسلامی را در دست گرفت، بسیاری از نگاهها به او معطوف شد؛ فردی که به بازتعریف جایگاه پژوهش در نظام آموزش عالی باور داشت و از همان ابتدای ورودش، پژوهش را نه یک فعالیت جانبی، بلکه قلب تپنده دانشگاه آزاد اسلامی در مسیر تحول میدانست. در طول این سالها اتفاقات زیادی در این حوزه افتاد و فضای پژوهشی کشور تغییرات زیادی به خود دید که بعضی از آنها در زمان اجرا، با تردیدهایی همراه بود زیرا بخشی از طرحها افقهایی بلندمدت داشتند؛ افقهایی که تحقق کاملشان نیاز به زمان زیادی داشت و بسیاری گمان میکردند که به سرانجام رسیدن آنها با اما و اگر همراه است. اما حالا با عبور از یک بازه هفت ساله، میتوان ردپای ریلگذاری او را در مسیر پژوهش دانشگاه به روشنی دید.
نمونه شاخص این تغییرات، طرح پایش آزاد است؛ طرحی که با هدف کاربردی کردن پایاننامهها آغاز شد و تلاش شد پایاننامههایی در دانشگاه آزاد نوشته شوند که به حل نیازهای واقعی کشور بینجامند. حالا در شرایطی که در سند برنامه هفتم توسعه تاکید شده باید تا پایان اجرای برنامه 10 درصد پایاننامهها و رسالههای انجام شده تقاضامحور و نیازمحور باشند، سهم دانشگاه آزاد در قالب ساختار پایش، به حدود 35 درصد رسیده است.
در این گزارش تلاش کردهایم نگاهی به ساختار و تحولات پژوهشی دانشگاه آزاد در هفت سال گذشته داشته باشیم؛ از طرحهای کلان مانند پایش و سامانه پژوهشیار گرفته تا تحول در حوزه مجلات که اغلب آنها با ایده و پیگیری رئیس شهید دانشگاه به اجرا درآمده است.
«پژوهش اثرگذار»؛ چشمانداز دکتر طهرانچی برای تحول پژوهش
هدفمند نبودن پژوهشها یکی از چالشهای جدی نظام آموزش عالی است که میتواند اعتبار نهاد علم را خدشهدار کند. هر سال پایاننامهها و رسالههای متعددی در دانشگاههای کشور نوشته میشوند که بسیاری از آنها از فضای کاربردی و حل مسائل واقعی کشور فاصله دارند. علت نیز این است که بسیاری از دانشجویان صرفا از روی اجبار و برای گرفتن مدرک تحصیلی خود به این پروژهها نگاه میکنند؛ در نتیجه، این پژوهشها تاثیر چندانی در حل مشکلات جامعه ندارند.
نگاه دکتر طهرانچی به حوزۀ پژوهش چگونه بود؟
دکتر طهرانچی نگاه ویژهای به حوزه پژوهش داشت و همواره بر اهمیت پژوهشهای مسئلهمحور و کاربردی تاکید میکرد. از دید او، دانشگاه باید پژوهشهایی انجام دهد که به حل مسائل واقعی کشور کمک کنند، نه اینکه صرفا به تولید مقاله برای مجلات علمی اکتفا شود؛ تا جایی که در جمع مدیران گروههای کشوری تاکید کرده بود که برای حل معضلات راهحل و راهکار ارائه دهند؛ در واقع او به حل معضلات پژوهشی کشور توسط دانشگاهها باور داشت.
مشابهتیاب؛ عزم دانشگاه برای جلوگیری از تقلب علمی
یکی از اقدامات پژوهشی دانشگاه آزاد درطول هفت سال اخیر راهاندازی سامانهای به نام «مشابهتیاب یکپارچه پروپوزالها، پایاننامهها و رسالهها» است. سامانهای در دیماه 1401 در دانشگاه آزاد راهاندازی شد تا مسیر بداخلاقیهای پژوهشی به ویژه در نگارش پایاننامهها و رسالههای دانشجویان تحصیلات تکمیلی را سد کند.
ساماندهی مجلات علمی با ایجاد سکوی نشر دانش
در دانشگاه آزاد، توسعه و ارتقای مجلات علمی به عنوان یکی از محورهای اساسی فعالیتهای پژوهشی مورد توجه ویژه قرار گرفته است. این دانشگاه درطول سالهای اخیر، علاوه بر افزایش تعداد مجلات، تمرکز خاصی بر بهبود کیفیت و ارتقای استانداردهای علمی آنها داشته است.
بهبود کیفیت رسالهها با برگزاری پیشدفاع
یکی از اقدامات مهم حوزه پژوهشی دانشگاه آزاد در دوران مدیریت دکتر طهرانچی، توجه ویژه به ارتقای کیفیت دفاع پایاننامهها و رسالههای دانشجویان تحصیلات تکمیلی بوده است. تعداد قابل توجه دانشجویان دکتری دانشگاه آزاد موجب طرح نقدهای مختلف نسبت به کیفیت خروجیهای این مقطع شده بود. همین امر موجب شد روند بررسی فعالیتهای پژوهشی دانشجویان دکتری با دقت و جدیت بیشتری پیگیری شود.
تغییر ریل جشنواره فرهیختگان به سمت حل مسئله
جشنواره فرهیختگان مهمترین جشنواره پژوهشی دانشگاه آزاد است که اگرچه آغاز آن در دوره ریاست دکتر طهرانچی اتفاق نیفتاده اما در دوره یازدهم با اعمال تغییراتی اساسی، رویکردی متفاوت نسبت به دورههای پیشین در پیش گرفته و به نوعی تغییر ریل داده است. جشنواره فرهیختگان از این دوره قرار است محلی برای تقدیر از پژوهشگرانی باشد که برای حل چالشها و مشکلات جامعه و صنعت گام مثبتی برداشتند؛ جشنوارهای که پیش از این تنها به یک رویداد یک روزه ختم میشد اما با تأکیدهای دکتر طهرانچی قرار شده رویدادی باشد برای حل مسائل کشور و نهتنها یک جشنواره برای تقدیر!
تغییر شیوه دفاع دکتری به نفع جریان ملی دانش
شیوه دفاع از رسالههای دکتری تغییر کرد یکی از اقدامات قابلتوجه در دوران مدیریت دکتر طهرانچی، تغییر رویکرد در روند دفاع از رسالههای دکتری بود. اما چرا چنین تغییری در شیوه دفاع از رسالههای دکتری اتفاق افتاد؟ دکتر طهرانچی نگاهی متفاوت به رساله دکتری داشت. از نظر او، هدف اصلی از نگارش رساله، صرفاً تولید مقاله نیست، بلکه باید بازتابدهنده یک کار خلاقانه، نوآورانه و اصیل علمی باشد.
پژوهشگاه مرکزی و حمایت از پژوهشهای مرز دانشی
یکی از اقداماتی که میتوان در دسته اقدامات پژوهشی دانشگاه آزاد در دوره مدیریت دکتر طهرانچی دانست افتتاح پژوهشگاه مرکزی این دانشگاه است. ایده راهاندازی پژوهشگاه مرکزی به دلایل مهمی مطرح شده بود که مهمترین دلیل آن پاسخ به نیاز به «خیزش علمی جدید» و ارتقای جایگاه علمی و پژوهشی دانشگاه بود.
OICC Press اولین انتشارات علمی بینالمللی ایران
راهاندازی انتشارات بینالمللی OICC Press یکی از اقدامات پژوهشی در زمان دکتر طهرانچی است که در راستای تحقق سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد و با هدف ارتقای جایگاه علمی دانشگاه در عرصه بینالمللی، حمایت از انتشارات علمی با استانداردهای جهانی، و فراهم کردن بستر مناسب برای معرفی پژوهشگران دانشگاه در سطح جهانی صورت گرفت.