آخرین داده‌های مرکز آمار ایران از قیمت زمین و ساختمان کلنگی در مناطق شهری مربوط به سال 1400 است. اما نگاهی به داده‌های بانک مرکزی ایران از فعالیت‌های ساختمانی بخش خصوصی در مناطق شهری کشور نشان می‌دهد در نیمه اول سال 1403 میانگین قیمت هر مترمربع زمین در مناطق شهری کشور حدود 25 میلیون تومان بوده است. 
براساس این داده‌ها، بالاترین قیمت زمین مربوط به مناطق شهری استان تهران (میانگین پایتخت و سایر شهر‌ها و شهرستان‌ها) با متری 110 میلیون تومان بوده است. استان البرز با حدود 54.8 میلیون تومان در رتبه دوم گران‌ترین زمین مسکونی قرار دارد. پس از آن، استان مازندران با 35.6 میلیون تومان در رتبه سوم و استان‌های هرمزگان، همدان، آذربایجان شرقی، خراسان رضوی، کرمانشاه و قم به ترتیب با 35.4، حدود 35،33،31،30 و 29 میلیون تومان در رتبه‌های بعدی قرار دارند. 
اما کمترین قیمت و یا به عبارتی، ارزان‌ترین منطقه نیز به مناطق شهری استان سیستان‌و‌بلوچستان تعلق دارد. طبق داده‌های بانک مرکزی ایران، در نیمه اول 1403 میانگین قیمت هر مترمربع زمین مسکونی در مناطق شهری این استان حدود 4.3 میلیون تومان بوده است. پس از آن، استان کرمان با 6.8 میلیون تومان، یزد با 8.3 میلیون تومان، خراسان شمالی با 12، اردبیل با 12.8 و کهگیلویه‌و‌بویراحمد با 13 میلیون تومان، به ترتیب کمترین قیمت زمین را داشته با ارزان‌ترین استان‌ها در خرید زمین بوده‌اند. پرواضح است همه این قیمت‌ها، میانگین قیمت مناطق شهری استان‌ها بوده و قطعاً قیمت‌ها در کلانشهر‌ها و شهر‌های بزرگ اعداد بیشتری است. 

سقوط 71 درصدی قدرت خرید خانوار‌ها در زمین

مهم‌ترین تبعات افزایش افسارگسیخته قیمت زمین در کشور، از دست رفتن قدرت خرید خانوار، کاهش صرفه اقتصادی ساخت‌وساز در نتیجه سهم بالای قیمت زمین از قیمت تمام‌شده مسکن و مهم‌تر از همه، قدرت گرفتن سوداگران و محتکران زمین و درنهایت افزایش بی‌عدالتی و بی‌خانمانی در کنار رشد آسانسوری طبقه کوچکی از ملاکان نوکیسه بوده است. ماحصل این وضعیت، افزایش بی‌رویه قیمت مسکن و در نتیجه آن، بیرون راندن بخش زیادی از مستأجران از مناطق میانی شهر به جنوبی‌ترین نقاط یا حتی تبعید اجباری آن‌ها به سکونتگاه‌های حاشیه‌ای و بعضا سکونتگاه‌های غیررسمی بوده است. 
در اینجا برای فهم تغییرات قدرت خرید خانوار‌ها در خرید زمین، میزان درآمد خانوار از داده‌های هزینه-درآمد مرکز آمار ایران در دو سال 1385 و 1402 استخراج شده و این میزان برای سال 1403 براساس روند‌های پیشین، برآورد شده است. همچنین داده‌های قیمت زمین از گزارش بانک مرکزی که با عنوان «فعالیت‌های بخش خصوصی در ساخت‌وساز» منتشر می‌شود نیز در کنار آن قرار داده شده تا تصویری از قدرت خرید خانوار‌ها در بخش زمین ارائه شود. 
مقایسه داده‌ها نشان می‌دهد در سال 1385 خانوار‌های شهری کشور با کل درآمد یک‌ساله خود (فارغ از اینکه چه مقدار از آن را می‌توانست پس انداز کند) می‌توانست 35 متر زمین مسکونی خریداری کند. این میزان با افت 70.6 درصدی در نیمه اول سال 1403 به 10.3 متر رسیده است. 
طبق داده‌های بانک مرکزی و مرکز آمار ایران، طی دوره 19 ساله 1385 تا 1403 بیشترین سقوط قدرت خرید مربوط به استان‌های کرمانشاه، ایلام، هرمزگان، آذربایجان غربی و همدان بوده است. در این مدت قدرت خرید خانوار‌های کرمانشاهی در خرید زمین مسکونی افت 88 درصدی داشته است. این میزان برای ایلامی‌ها 83 درصد، برای خانوار‌های شهری هرمزگان و آذربایجان غربی 81 درصد، همدان 80 درصد و برای خانوار‌های شهری کهگیلویه وبویراحمد و مازندران 78 درصد بوده است. براین اساس، در استان کرمانشاه طی سال 1385 خانوار شهری با یک سال درآمد خود (کل درآمد) می‌توانست 73 متر زمین مسکونی بخرد اما این میزان در سال 1403 به 9 متر رسیده است. در استان ایلام قدرت خرید خانوار از 81 متر در سال 1385 به 14 متر در سال گذشته سقوط کرده است. در استان هرمزگان این میزان از 43 به 8 متر افت کرده است. در استان آذربایجان غربی و همدان نیز این مقدار از 63 و 51 متر به 12 و 10 متر رسیده است. همچنین در استان مازندران نیز قدرت خرید خانوار در خرید زمین از 50 متر در سال 1385 به 11 متر در سال گذشته رسیده است. 
کمترین افت قدرت خرید زمین مسکونی مربوط به استان‌های سیستان‌و‌بلوچستان با 31 درصد افت، خراسان شمالی و قزوین با 35 درصد و سمنان و اصفهان نیز به ترتیب با 43 و 47 درصد بوده است. اما در استان تهران نیز قدرت خرید خانوار در خرید زمین مسکونی از 12 متر در سال 1385 به 5 درصد در نیمه اول سال 1403 رسیده که حکایت از افت 58 درصدی قدرت خرید خانوار‌های شهری در خرید زمین است. 
در اینجا ذکر این نکته نیز الزامی است که مقایسه درآمد‌های خانوار در سال 1385 و 1403 نشان می‌دهد دلیل افت شدید قدرت خرید خانوار‌ها در استان‌های ایلام، کهگیلویه وبویراحمد، کرمان، آذربایجان غربی، سمنان، لرستان، گیلان، خوزستان، کرمانشاه و گلستان نسبت به استان تهران، جا ماندن رشد درآمد از سایر استان‌ها نیز بوده است، به طوری‌که بین سال‌های 1385 تا 1403 درحالی درآمد خانوار‌های شهری استان تهران رشد 53 برابری داشته که در همین مدت، میزان درآمد خانوار‌های استان ایلام 33 برابر، کهگیلویه وبویراحمد، کرمان و آذربایجان غربی 37 برابر، سمنان 38 برابر، لرستان و گیلان 39 برابر، خوزستان، کرمانشاه و گلستان نیز به ترتیب 40 ،41 و 43 برابر شده است. 

گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.