امیررضا سالاری، خبرنگار: یکی از شگفتیهای سفر چند هفته پیش دونالد ترامپ رئیسجمهور آمریکا به حاشیه جنوبی خلیج فارس، تغییر گسترده سیاستهای ایالات متحده آمریکا در قبال سوریه بود. فارن افرز در گزارشی به این موضوع پرداخت. براساس آنچه در این گزارش آمده ترامپ با تشویقهای شدید محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، تصمیم گرفت به مدت شش ماه همه تحریمهایی که علیه سوریه وضع شده بود را به حالت تعلیق درآورد. ترامپ یک روز پس از اعلام این تصمیم با احمد الشرع، رئیس جمهور موقت سوریه و یکی از مبارزان سابق القاعده که دولت آمریکا جایزه 10 میلیون دلاری برای سرش تعیین کرده بود، ملاقات کرد. پس از این دیدار، ترامپ از او به عنوان مردی جوان و جذاب با «گذشته قوی» یاد کرد.
تحریمها علیه سوریه از سال ۱۹۷۹ جدی شد. ایالات متحده به بهانه اشغال نظامی لبنان توسط سوریه و حمایت دولتی از حزبالله و سایر گروهها، سوریه را در فهرست کشورهای حامی تروریسم قرار داد. این تصمیم منجر به ممنوعیت فروش تسلیحات و سایر محدودیت ها در صادرات به این دمشق شد. رفته رفته کنگره تحریم های بیشتری را علیه سوریه اعمال کرد. پس از آغاز جنگ داخلی سوریه در سال 2011، هم ایالات متحده و هم اروپا تحریمهای بسیار گستردهای را علیه سوریه و دولت بشار اسد اعمال کردند.
تعلیق تحریمهای سوریه توسط آمریکا در حالی صورت گرفت که بیش از 90 درصد سوری ها زیر خط فقر زندگی میکنند و 70 درصد از آنها برای رفع نیازهای اولیه به کمک های بشردوستانه نیاز دارند.
با نرخ رشد کنونی، اقتصاد سوریه حداقل تا سال 2080 فرصت می خواهد تا به نرخ تولید ناخالص داخلی قبل از شروع جنگ داخلی در سال 2011 برسد. چند روز پس از اعلام تعلیق تحریمها، مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا به کمیته روابط خارجی سنا گفت که تصمیم برای لغو تحریمها پس از آن گرفته شد که مقامات آمریکایی به این نتیجه رسیدند که دولت انتقالی سوریه میتواند هفتهها، نه ماهها، از فروپاشی احتمالی و یک جنگ داخلی تمام عیار با ابعاد حماسی فاصله داشته باشد. همچنین مجوزی که اخیرا دفتر کنترل دارایی های خارجی وزارت خزانهداری صادر کرد که فوراً اکثر تحریم های ایالات متحده، از جمله تحریم های خود احمد الشرع را لغو می کند، باعث حذف نامهای تروریستی از لیست تحریمها نمیشود و این نهاد دولتی ایالات متحده میتواند هر زمان که بخواهد تحریمهای این افراد را به حالت عادی برگرداند.
اما تعلیق شش ماهه تحریمها به تنهایی نمیتواند اقتصاد سوریه که بر لبه پرتگاه سقوط قرار گرفته را نجات دهد. بدون حذف دائمی تحریمهای سوریه که نیاز به تأیید کنگره آمریکا دارد، عدم اطمینان درباره برگشتن تحریمها به حالت عادی پس از شش ماه میتواند مانع سرمایهگذاری افراد و نهادهای مختلف دولتی و خصوصی در این کشور شود. همچنین یکی از کارهایی که میتواند سوریه را از لبه پرتگاه سقوط نجات دهد، حذف هیئت تحریرالشام از طبقهبندی سازمانهای تروریستی توسط وزارت خارجه آمریکا است؛ امری که نیازمند ارائه تضمینهای متقنی از سوی احمد الشرع است. او باید ثابت کند در حال حاضر از تروریسم حمایت نمیکند و در آینده نیز این کار را نخواهد کرد. بدون انجام این عمل، ریسک تجارت با سوریه و نیز سرمایهگذاری در این کشور برای دولتها و نهادهای خصوصی کشورهای مختلف، بهخصوص کشورهای حاشیه خلیج فارس به قدری زیاد خواهد بود که از تجارت و سرمایهگذاری در سوریه منصرف خواهند شد.
یکی از بخشهای مهم صنعت سوریه که نیازمند سرمایهگذاریهای کلان و فوری است، بخش نفت و گاز سوریه است. سوریه در سال 2010، قبل از جنگ داخلی، نزدیک به 400 هزار بشکه در روز نفت تولید می کرد؛ امّا در زمان سقوط اسد در سال گذشته، این تولید به 40 تا 80 هزار بشکه در روز کاهش یافته بود. همچنین در سطح فردی نیز کاهش تحریمها به سوریهای مقیم خارج از کشور کمک میکند تا با تسهیل ارسال پول به دمشق، در کشورشان سرمایهگذاری کنند.
یکی دیگر از موانعی که بیثباتی در سوریه را تهدید میکند، رقابت قدرتهای مختلف در خاورمیانه برای به دست آوردن مزیتهای سیاسی و اقتصادی در سوریه است. یکی از بازیگران اصلی حاضر در این زمینه رژیم صهیونیستی است. ارتش رژیم صهیونیستی، پس از سقوط حکومت بشار اسد، بیش از هفتصد حمله به سوریه انجام داده و بخشهایی از جنوب سوریه را اشغال کرده است و دولت نتانیاهو با ادعای اینکه این تهاجم، تلاشی برای حفاظت از اقلیت دروزی است، اختلافات فرقهای را برانگیخته است. اسرائیل همچنین با آمریکا لابی کرده است تا تحریمها علیه سوریه را حفظ کند و به روسیه اجازه دهد پایگاه های نظامی خود را در این کشور حفظ کند. دولت سوریه حتی اموال الی کوهن، جاسوس اسرائیلی را که در سال 1965 پس از کشف جاسوسیاش در دمشق اعدام شد، به نشانه حسن نیت پس داد؛ اما اشغال خاک سوریه توسط اسرائیل همچنان ادامه دارد.
یکی دیگر از قدرتهای منطقهای که در رویای نفوذ سیاسی و اقتصادی در سوریه را در سر دارد، ترکیه است. ترکیه طرحی را برای مذاکره درباره توافق منطقه اقتصادی انحصاری با سوریه اعلام کرد که مرزهای دریایی را مشخص میکند تا به هر کشوری حقوق انحصاری برای اکتشاف و بهره برداری از منابع مختلف از جمله نفت و گاز در منطقه خود بدهد. ممکن است چنین توافقی برای سوریه منفعت اقتصادی داشته باشد؛ اما به اختلافات بر سر مرزهای دریایی موجود در شرق مدیترانه دامن می زند و سوریه را با همسایگانش وارد درگیری میکند.
حکومت احمد الشرع در سوریه برای اینکه مسئولیت دفاع خود را بر عهده بگیرد، به منابع اقتصادی و کمکهای بینالمللی برای بازسازی و متحد کردن سرویس های نظامی و امنیتی خود نیاز دارد. در حال حاضر نیروهای هیئت تحریرالشام بر تمام مناطق سوریه حکومت نمیکنند و حتی قدرت کمتری از نیروهای دیگر مانند دهها هزار جنگجو در ارتش آزاد سوریه دارد که بیشتر از آنکارا به جای دمشق جهت میگیرند. شبهنظامیان متشکل از عناصر سابق رژیم بشار اسد نیز در سواحل سوریه دوباره جمع شدهاند و دولت اسلامی در شرق این کشور در حال ظهور است. همچنین برخی از گروههای مسلح کرد و دروز از چشمانداز خودمختاری در سوریه پس از اسد دست برنداشته اند. احمد الشرع برای تثبیت سلطه نظامی و امنیتی خود بر سوریه نیاز مبرمی به حمایتهای منطقهای و بینالمللی دارد.
تعلیق تحریمهای سوریه به مدت شش ماه، در ابعاد کلان تأثیر محسوسی روی اقتصاد ورشکسته سوریه نخواهد داشت. این عمل که از سوی ایالات متحده آمریکا صورت گرفته است، اولین قدم از مارپیچ اصلاحات ساختاری اقتصاد سوریه است که عوامل متعدد دیگری نیز در آن دخیل هستند. عادیسازی روابط بین سوریه و آمریکا نیازمند همکاریهای مختلف بین دولت و کنگره آمریکا در سطوح عالی است. روابط دو کشور که از سال 1979 میلادی در گیر و دار تحریم و مناقشات مختلف سیاسی است، برای بازگشت به حالت عادی نیز علاوهبر همکاریهای عالی دیپلماتیک بین سوریه، آمریکا، رژیم صهیونیستی و ترکیه نیازمند زمان است. همچنین ارزشهایی مثل دموکراسی که در نظر آمریکاییها خاورمیانه جدید را خواهند ساخت، نسبتی با ذهن و شیوه حکمرانی تروریستی مثل احمد الشرع ندارد و در آیندهای نه چندان دور، او نیز مانند بسیاری از همکیشان خود، از همکاریهای عالی با ایالات متحده آمریکا ناامید خواهد شد و در حوزه روابط خارجی، توجه خود را معطوف به همکاریهای منطقهای با همسایگان خواهد کرد.