انتهای بلوار دانشجو، جایی در دل ولنجک، یکی از ساختمان‌های قدیمی دانشگاه آزاد، سال‌هاست که محل رفت‌وآمد صد‌ها دانش‌آموز، دانشجو و کارمند است. ساختمان سمای ولنجک؛ ساختمانی که از سال 1385 ساخته شده و در بنایی شش طبقه با زیربنای ۵ هزار مترمربع، بیش از 18 سال محل خدمت‌رسانی به خانواده دانشگاه آزاد بوده و اکنون 150 نفر از کارکنان دانشگاه در این ساختمان مشغول به فعالیتند.

اما به‌تازگی این آرامش زیر سایه‌ای از فولاد و بتن فرو رفته است؛ اتفاقی که به دلیل ساخت هتل اسپیناس3 رخ داده است. پروژه‌ای عظیم که چند سال پیش در زمین مجاور ساختمان دانشگاه آزاد کلنگ خورد؛ اما آنچه امروز در چشم ساکنان و کارکنان ساختمان سما خودنمایی می‌کند، نه شکوه یک هتل، بلکه ترک‌هایی عمیق در دیوار‌های ساختمان و خطر ریزش آن است. البته این اتفاق به‌تازگی نیفتاده است. آن‌طور که در خبر‌ها مشخص است ساخت این هتل از اوایل سال 1396 آغاز شد. همان سال که سازمان میراث فرهنگی، درخواست ساخت هتلی را می‌دهد و سازمان ملی زمین و مسکن، زمینی را در خیابان 26 دانشجو برای ایجاد هتل توسط اداره کل راه و شهرسازی استان تهران به بخش غیردولتی واگذار می‌کند و حالا ساختمان این هتل با 43 طبقه در نزدیکی ساختمان دانشگاه در حال ساخت است. 

اما ماجرای اصلی از زمانی آغاز شد که مالکان این هتل بدون توجه به شرایط محیطی و بدون رعایت اصول فنی، اقدام به گودبرداری غیراصولی تا عمق بیش از ۶۰ متر کردند و نه‌تنها هیچ تدبیری برای ایمن‌سازی ساختمان‌های مجاور نداشتند، بلکه حتی هشدار‌های کارشناسان رسمی دادگستری و تذکرات کتبی دانشگاه آزاد نیز نتوانست مانع ادامه این گودبرداری غیراصولی شود. 

ترک‌های طولی و عرضی در دیوار‌ها، نشست زمین در حیاط ساختمان دانشگاه آزاد، شکست در نمای سازه و... تنها بخشی از آثار مشهود این بی‌توجهی است؛ این روز‌ها این تخریب و آثار آن روبه‌افزایش بوده و هر لحظه ممکن است ساختمان به شکل کامل فرو بریزد. 

گزارش‌های کارشناسی؛ آغاز زنگ خطر

به دلیل همین نگرانی‌ها مسئولان دانشگاه آزاد تصمیم گرفتند از یک شرکت مشاور که کارش پایش آسیب سازه است کمک بگیرند تا متوجه شوند عمق حادثه تا کجا پیش رفته است. این شرکت در چند مرحله ساختمان دانشگاه آزاد را بررسی کردند؛ بررسی‌هایی که بخشی از آن مربوط به قبل از شهریور سال گذشته و بخشی مربوط به بعد از آن تاریخ بود. 

البته به گفته مهدی مهدوی‌عادلی تمشیت امور مرکز عمران، املاک و مستغلات دانشگاه آزاد از حدود یک سال پیش پایش ساختمان بر اساس ضوابط و آیین‌نامه‌ها را انجام داده بود؛ اما در یک برهه تصمیم گرفت این اقدام با کمک یک مشاور صاحب صلاحیت و بر اساس ضوابط و آیین‌نامه‌های مربوطه انجام شود. به گفته او این شرکت در یک سال سازه را رصد کرده و شهریورماه سال گذشته عنوان کرده که سازه در شرایط بحرانی قرار ندارد و چندان در حال آسیب نیست. مهدوی‌عادلی می‌گوید در دو ماه اخیر ترک‌ها به‌شدت محسوس و قابل‌مشاهده شده است؛ نشست زمین به‌ویژه در قسمت حیاط کاملاً محسوس است و بخش‌هایی از کف ساختمان دچار فرورفتگی کامل شده‌اند. دیوار‌ها نیز در بسیاری از نقاط از چهارچوب جدا شده‌اند و با چشم غیرمسلح هم می‌توان وضعیت خطرناک ساختمان را مشاهده کرد. 

آن‌طور که تمشیت امور مرکز عمران، املاک و مستغلات دانشگاه آزاد گفته علائم اولیه ترک‌خوردگی از حدود یک سال پیش آغاز شد، ولی تا شهریورماه اوضاع بحرانی نبود. پس از آن که گودبرداری پروژه مجاور به عمق حدود ۲۰ متر رسید، شدت آسیب‌ها نیز افزایش پیدا کرد. 

اخطار ایمنی؛ ساختمان باید تخلیه شود

بر همین اساس بود که در روز سه‌شنبه، بیست‌وسوم اردیبهشت‌ماه 1404، دومین بازدید این تیم کارشناسی انجام شد و این تیم برای بررسی وضعیت سازه‌ای ساختمان معاونت علوم تربیتی و مهارتی دانشگاه آزاد در منطقه ولنجک تهران، وارد محل شدند. این شرکت درنهایت نامه‌ای به معاونت علوم تربیتی و مهارتی دانشگاه آزاد ارسال و نتیجه بررسی‌ها و نظر قطعی خود را اعلام و تأکید کرد که آسیب‌هایی در حال شکل‌گیری است و ساختمان ایمنی لازم را ندارد و باید تخلیه شود. 

آن‌طور که در نامه این گروه مشاور خطاب به معاونت علوم تربیتی و مهارتی دانشگاه آزاد آمده است، ترک‌هایی تازه در بخش‌های مختلف دیوار‌ها و سقف‌ها دیده می‌شدند؛ ترک‌هایی که در بازدید قبلی، در شهریور سال گذشته، وجود نداشتند. در این نامه ذکر شده است که کارشناسان در معاونت علوم تربیتی و مهارتی دانشگاه نیز تأیید کردند که این آسیب‌ها طی دو ماه اخیر به وجود آمده‌اند. 

بر اساس بررسی‌هایی که کارشناسان شرکت مشاور ارائه داده‌اند مشخص شده که در طبقه اول، اطراف در ورودی، برخی از این ترک‌ها تا چند میلی‌متر باز شده‌اند. هرچند این قسمت ساختمان با لبه گود مجاور حدود 30 متر فاصله دارد، اما کارشناسان احتمال دادند که این آسیب ممکن است ناشی از حرکت توده‌ای عمیق در خاک (اصطلاحاً حرکت گوه عمیق) باشد. چنین حرکتی می‌تواند فشار‌هایی پنهان اما مؤثر بر پی ساختمان وارد کند. 

این شرکت مشاور در نامه خود اعلام کرده که در طبقه سوم، شرایط نگران‌کننده‌تر است. به گفته آن‌ها ترک تازه‌ای دقیقاً در محل اتصال تیر و ستون مشاهده شد. این ترک باعث ریزش بخش‌هایی از گچ دیوار شده بود و بقایای آن هنوز در محل دیده می‌شد. عرض این شکاف بر اساس آنچه در این نامه اعلام شده حدود 5 میلی‌متر اندازه‌گیری شده است؛ عددی که شاید در نگاه اول کوچک باشد، اما وقتی در نقطه‌ای حساس از سازه ظاهر می‌شود، معنایی جدی‌تری پیدا می‌کند. 

بر اساس آنچه در این نامه عنوان شده، علاوه بر این موارد، شواهد دیگری نیز از جابه‌جایی شالوده یا سازه ساختمان وجود دارد. برخی ترک‌های قدیمی بازتر شده بودند و تعدادی دیگر نیز به‌تازگی ظاهر شده‌اند؛ همه این‌ها کنار هم تصویری نگران‌کننده از سلامت سازه ارائه می‌دهد و باعث نگرانی مسئولان دانشگاه آزاد شده است. 

ساخت‌وساز در ارتفاعات غیرمجاز؟

 پیش‌تر گفته شده بود که احداث چنین هتلی برخلاف ضوابط و موازین شهرسازی صورت پذیرفته و ازآنجایی‌که مکان جغرافیایی آن که بالاتر از ۱۸۰۰ متر است قانوناً صدور پروانه برای آن دارای اشکال قانونی است. آن طور که سیدمرتضی شهیدی، رئیس مرکز امور حقوقی و صیانت از دارایی‌های دانشگاه آزاد به «فرهیختگان» گفته است مطابق ضوابط موجود و همچنین تأکید مقام‌معظم‌رهبری هرگونه ساخت‌وساز بالاتر از ارتفاع ۱۸۰۰ ممنوع است. او در این باره می‌گوید: «از سوی دیگر باتوجه‌به  دادنامه ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۰۵۹۷۴۴۳ که در تاریخ سیزدهم خردادماه سال گذشته از سوی شعبه سوم دیوان عدالت اداری صادر شده، بند هشتم مصوبه ۶۳۵ کمیسیون شهرداری نقض و الغا شده است. این مستندات خود نشانگر آن است که ساخت چنین مجموعه عظیمی آن هم در بافت مسکونی و آموزشی خلاف مقررات بوده و امری غیرمتعارف است.»

سکوت نهاد‌های مسئول

شهیدی در پاسخ به این سؤال که آیا این موضوع را به شهرداری جهت ابطال جواز یا جلوگیری از اقدامات عمرانی مالک هتل در حال ساخت اطلاع داده‌اید یا خیر توضیح داد: «بله، مکاتبات متعددی با مسئولان شهری به‌ویژه رئیس شورای شهر تهران و شهردار تهران و مراجع قضایی ذی‌ربط به عمل آمده و اظهارنامه مستدلی نیز برای شهردار محترم تهران ارسال شده است. اما جای تعجب و شگفتی است شهرداری منطقه به‌جای جلوگیری از ادامه عملیات غیراصولی مالک و پیمانکار آن مجموعه و اخطار ایمن‌سازی املاک مجاور برای ایشان، اخطاریه‌ای مبنی بر ایمن‌سازی برای دانشگاه صادر کرده است! که البته در راستای جلوگیری از تضییع هرچه بیشتر حقوق حقه دانشگاه بلافاصله مراتب به دادستان تهران منعکس و معاونت حقوق عامه دادسرای عمومی و انقلاب تهران نیز مراتب را به شهردار منطقه۱ مبنی بر اتخاذ تدابیر لازم جهت ایمن‌سازی کامل محیط و اخطار به مالک هتل در حال ساخت اعلام کرده است.»
نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که در چنین مواردی مدیریت شهری ساخت چنین مجموعه‌هایی را منوط به خریداری املاک مجاور کرده و برای جلوگیری از تضییع حقوق مادی و معنوی مالکان مجاور چنین مجموعه‌ای، صاحب مجموعه در حال ساخت را ملزم به اخذ رضایت مالکان مجاور می‌کند.

حالا سؤال اینجاست که چرا در خصوص چنین پروژه بزرگی این تدابیر اتخاذ نشده است؟ رئیس مرکز امور حقوقی و صیانت از دارایی‌های دانشگاه آزاد در این باره می‌گوید: «قطع‌نظر از عدم اعتقاد به غیرقانونی بودن پروانه ساختمانی صادره برای احداث هتل اسپیناس، آنچه که محرز و مسلم است آن است که حسب صدر بیست و سوم صفحه ۲۲ پروانه ساختمانی صادره از سوی شهرداری، شرط شروع عملیات عمرانی و احداث بنا در آن ملک خریداری ساختمان‌های ﺿﻠﻊ شمالی یعنی ملک دانشگاه آزاد اسلامی بوده است. به بیان دیگر، شروع گودبرداری بدون اجرای شرط مذکور قانوناً میسر نبوده و از منظر قوانین و مقررات شهرداری تخلف محسوب شده و ممنوع است. جای تأسف است که علی‌رغم انعکاس ماوقع به مسئولان ذی‌ربط در شهر تهران اهمیت این موضوع و بروز فاجعه‌ای غیرقابل‌جبران مورد توجه واقع نشده و مالک هتل در حال ساخت و پیمانکار و عوامل مربوطه در کمال خونسردی به عملیات عمرانی غیراصولی خود ادامه می‌دهند.»

خطرآفرینی بدون اطلاع قبلی! 

از همه این موارد که بگذریم شاید برای خیلی‌ها سؤال باشد که آیا صاحبان پروژه هتل ولنجک پیش از ساخت‌وساز اطلاع‌رسانی‌های لازم را کرده بودند و آیا با مسئولان دانشگاه آزاد هماهنگی‌های لازم را انجام داده بودند؟ مهدی مهدوی‌عادلی، مدیرکل عمرانی دانشگاه آزاد در این باره می‌گوید: «علت این که در ابتدا توانستیم توقیف بگیریم این بود که صاحبان پروژه ساخت‌وساز مجاور طبق ضوابط، هیچ‌گونه هماهنگی با ما انجام نداده بودند. طبق ضوابط، پیش از آغاز هرگونه عملیات گودبرداری، باید بررسی‌هایی روی ساختمان‌های مجاور انجام شود که این اتفاق نیفتاد. مرحله گود‌برداری یکی از سخت‌ترین مراحل را دارد و مجوز آن به‌راحتی اخذ نمی‌شود. به همین دلیل شهرداری نیز در ابتدا مجوز توقف پروژه را صادر کرد، اما این توقف‌نامه با رویکرد‌های عجیب‌وغریب به‌اصطلاح ملغی شد.»

به گفته مهدوی‌عادلی درخصوص نوع آسیب‌های واردشده آسیب‌ها از نوع سازه‌ای است. برداشت خاک در یک طرف باعث آزادشدن فشار جانبی شد. این موضوع باعث شد تا خاک به‌صورت گوِه‌مانند به سمت پایین حرکت کند. در چنین شرایطی سازه ما نیز همراه آن دچار نشست و ترک‌خوردگی نامتقارن شده است. 

به گفته او برای بررسی وضعیت ترک‌ها، از پلاک‌های گچی استاندارد استفاده شده تا مشخص شود ترک‌ها فعالند یا نه. در واقع این پلاک‌های گچی روی ترک‌ها نصب تا مشخص شود این ترک‌ها ادامه‌دار و یا به‌اصطلاح stable است. اگر ترک‌ها stable یا پایدار باشد مشکلی ایجاد نمی‌شود؛ اما به گفته مسئول تمشیت امور مرکز عمران، املاک و مستغلات دانشگاه آزاد این پلاک‌های گچی نیز بعد از مدتی ترک خورد. ترک‌ها نه‌تنها ادامه پیدا کردند؛ بلکه بزرگ‌تر نیز شدند. پس از آن، مشاور رسمی پروژه اعلام کرد که تخلیه ساختمان باید به‌صورت فوری اتفاق بیفتد.

 آن‌طور که مسئول تمشیت امور مرکز عمران، املاک و مستغلات دانشگاه آزاد اعلام کرده است در حال حاضر شکایت رسمی به شهرداری، شورای شهر، مرکز تحقیقات مسکن و سایر مراجع ذی‌ربط ارائه شده و پرونده حقوقی آن در جریان رسیدگی قرار دارد. 

متن کامل این گزارش را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.