آمریکا سالهاست که خود را ابرقدرت دنیا میداند و به این واسطه در تمام ابعاد تلاش کرده این قدرت خود را به رخ بکشد. بنابراین، هر جایی که احساس خطر کرده و از جانب یک کشور موضع خود را مورد تهدید دیده، دست به کار شده و تحریمهایی را علیه آن وضع کرده تا این گونه بتواند به اصطلاح پر و بال آنها را بچیند و دست آنها را از آمریکا کوتاه کند. از این رو، طی سالها تحریمهای متعددی را علیه کشورهای مختلفی از جمله ایران، چین، کرهشمالی، روسیه، اوکراین، پاکستان، سوریه و... اعمال کرده است. اما به نظر میرسد در سالهای اخیر نوع تحریمها نیز رنگ و بوی دیگری به خود گرفته است به طوری که با حساس شدن حوزههای فناورانه در دنیا و تغییر سمت و سوی کشورها به فناوریهای نوظهور، آمریکا نیز شکل تحریمهای خود را به فناوریهای استراتژیک و هایتک تغییر داده است. تحریمهای فناورانه آمریکا علیه کشورها طیف گستردهای از فناوریها از جمله فناوریهای مرتبط با اقلامی با کاربردهای دوگانه را در بر میگیرد. به عبارتی، این تحریمها بیشتر شامل حال آن دسته از فناوریهایی میشود که علاوه بر کاربرد فناورانه آن در صنایع و حوزههای مختلف، قابلیت و کاربردهای نظامی هم دارند و میتواند کشورها را رودرروی آمریکا قرار دهد و از این رو مورد تحریم قرار میگیرند. البته بخشی از این تحریمها با تصور عقب نگه داشتن کشورهای مختلف از پیشرفت و توسعه در حوزههای مختلف فناورانه مورد اجرا در میآیند.
اما برخلاف آنچه تصور میشود، این تحریمها، نهتنها سدی در برابر محققان و دانشمندان قرار نمیدهد، بلکه باعث میشود کشورها تلاش بیشتری برای دستیابی به این فناوریها در دستورکار خود قرار دهند که همین امر، زمینه پیشرفت بیشتر آنها را رقم میزند. نمونه آن را میتوان در کشور خودمان مشاهده کنیم که به جرئت میتوان گفت که تا پیش از اعمال تحریمها، کشور ما در بسیاری از حوزههای فناورانه مصرفکننده صرف بود تا جایی که بخش اعظمی از نیازمندیهای کشور در صنایع و شرکتهای مختلف کاملاً از واردات تأمین میشد. اما شروع تحریمها، محققان داخلی را بر آن داشت تا بتوانند علاوه بر اینکه توانمندیهای خود را جدیتر نگاه میکنند، بتوانند در راستای برآورده کردن نیاز داخل نیز قدم بردارند. این تا جایی پیش رفته است که حالا به رغم این که بخشی از نیاز کشور از منبع واردات تأمین میشود، اما در بعضی حوزهها درصدهای بالایی از نیاز داخل با همت جوانان و نخبگان ایرانی برآورده میشود و طی سالها موفق شدهاند تا حد زیادی اعتمادسازی کنند اما هنوز هم راه برای طی این مسیر پرپیچ و خم وجود دارد تا صنایع بتوانند نیاز خود و کشور را تأمین کنند.
1- تحریم پهپادها و موشکهای بالستیک
نوع فناوریهایی که در فهرست تحریمهای آمریکا علیه کشورهای دنیا به ویژه در سالهای اخیر قرار گرفته، معمولاً به آن دسته از فناوریهایی اعمال شدهاند که کاربریهای دوگانه دارند و به عبارتی، کشورها با این فناوری، با یک تیر، دو نشان میزنند و میتوانند در مواقع نبرد و جنگهای نظامی مورد استفاده قرار گیرند. یکی از این تحریمها به پهپادها، هواپیماهای بدون سرنشین و موشکهای بالستیک برمیگردد. وبسایت رسمی دولت آمریکا اشاره کرده است که این کشور به تازگی نسبت به تحریم 6 نهاد و نمایندگی و 2 فرد مستقر در ایران، امارات و چین مرتبط با برنامههای پهپادی و موشکهای بالستیک ایران اقدام کرده است. آمریکا با این تحریم قصد دارد تلاشهای صنایع هوایی ایران را به منظور تهیه تجهیزات برای مجتمع نظامی- صنعتی و برنامه پهپادی ایران مختل کند. آمریکا از تمام ابزارهای موجود برای مختل کردن برنامههای رو به رشد و توسعه پهپاد و موشک و گسترش سلاحهای ایران استفاده میکند. به گفته مقامات آمریکایی، ایران از این فناوری و درآمد حاصل از فروش تسلیحات برای تقویت پایگاه صنعتی نظامی خود بهمنظور ساخت موشک و پهپاد استفاده میکند.
در ادامه این تحریمها، آمریکا پنج نفر و 7 شرکت مستقر در چین را به اتهام کمک به پروژه موشکهای بالستیک تهران تحریم کرده است. همچنین به گزارش رویترز، 6 فرد هنگکنگی را نیز به بهانه مشارکت در ساخت پهپاد توسط ایران تحریم کرد. این شرکتهای هنگکنگی و چینی منابع کلیدی در ساخت برنامههای موشکی بالستیک ایران به شمار میروند. اما این تحریمهای موشکی به ایران محدود نمیشود، بلکه پاکستان هم در سال گذشته از نظر نهادهای موشکهای بالستیک، از سوی آمریکا تحریم شد. این اقدام آمریکا به دنبال نگرانی از تهدید ناشی از توسعه موشکهای دوربرد پاکستان صورت گرفت. آمریکا چهار سازمان مؤثر در توسعه این موشکها را تحریم کرد. به گزارش financialexpress، چین و بلاروس هم دقیقاً با همین نگرانیها مورد تحریم آمریکا قرار گرفتهاند. آمریکا هدف خود را از این تحریمها، جلوگیری از گسترش فناوریهای هستهای و موشکی سایر کشورها اعلام کرده است.
2- تحریمهای هستهای
یکی از گستردهترین تحریمهایی که در سالهای اخیر از سوی آمریکا به ایران تحمیل شده، مربوط به تحریمهای هستهای میشود. آمریکا هر کشوری را هم که به نوعی در ساخت و غنیسازی هستهای، صادرات مواد لازم در این فرایند و... دخیل بوده، مورد تحریم قرار داده است. نخستین تحریمهای فناورانهای که از سوی آمریکا علیه ایران وضع شد، به دسامبر 2006 برمیگردد که توقف برنامه غنیسازی اورانیوم توسط ایران بود. در ابتدا، تحریمهای آمریکا سرمایهگذاری در حوزههای نفت، گاز و پتروشیمی، صادرات فراوردههای نفتی تصفیه شده و معاملات تجاری با سپاه پاسداران را هدف قرار میداد. به گزارش وبسایت رسمی دولت آمریکا، این کشور در اوایل آوریل امسال پنج نهاد از جمله سازمان انرژی اتمی ایران و شرکت فناوری سانتریفیوژ ایران و نیز یک فرد را با هویتهای کلیدی در برنامههای هستهای ایران تحریم کرد. در این میان، از مدتها قبل هم آمریکا کشورهایی چون چین و کرهشمالی را به اتهام صادرات مواد برای ساخت تجهیزات هستهای به ایران تحریم کرد.
3- تحریم فناوریهای هایتک و بخش دیجیتال
جنگ فناوری آمریکا با تحریمهای شدید علیه بخش دیجیتال چین، تغییراتی را در سیاستهای تحریمی آمریکا و جهان نشان داده است. به لحاظ تاریخی، تحریمهای فناوری رویه شناخته شدهای هستند که بر دفاع و ظرفیت کلی مخالفان و دشمنان تأثیر منفی میگذارند، اما جنگ فناوری از اهمیت بالایی برخوردار است. به نظر میرسد گروههای کلیدی تحریمهای فناورانه آمریکا از سال 2018 با رویههای موجود و با در نظر گرفتن واقعیتهای بازارهای مدرن فناوری پیشرفته (به عنوان مثال، تحریمها علیه سرمایهگذاریهای خطرپذیر چینی در آمریکا یا علیه استارتاپهای چینی) مطابقت دارند. همگرایی استراتژیهای ملی تجارت، سرمایهگذاری با سیاستهای تحریم، همچنین توسط ویژگیهای بازار فناوری پیشرفته و نیز ویژگیهای اقتصاد دیجیتال یعنی دسترسی به دادههای خام جهانی، تعیین میشود. سایر کشورها نیز در حال بررسی این شیوههای جدید هستند که حاکی از افزایش بیشتر مؤلفه فناوری در سیاست تحریم است. عامل ژئوپلیتیکی نیز تغییراتی را در سازماندهی بازارهای فناوری پیشرفته ایجاد میکند.
4- تحریم تراشهها، میکروالکترونیک و نیمهرساناها
آمریکا در سالهای اخیر، ممنوعیت جهانی تراشههای محاسباتی پیشرفته چینی را اقدامی تلقی کرده که زنجیرههای صنعتی و تأمین نیمهرساناهای جهانی را تضعیف کرده و عواقب قانونی به دنبال دارد. آمریکا به بهانه نقض احتمالی قوانین کنترل صادرات آمریکا، تلاش کرده ممنوعیت جهانی تراشههای محاسباتی پیشرفته چینی، از جمله تراشههای خاص «هوآوی اسند» را اعمال کند. به گزارش globaltimes، این اقدام آمریکا، سایر کشورها را از حق خود برای توسعه تراشههای محاسباتی پیشرفته و صنایع پیشرفته مانند هوش مصنوعی محروم میکند. آمریکا از کنترلهای صادراتی برای مهار و سرکوب چین سوءاستفاده میکند که این امر، نقض قوانین بینالمللی و هنجارهای اساسی روابط بینالملل است که به شدت به حقوق و منافع مشروع شرکتهای چینی آسیب میرساند و منافع توسعه چین را تضعیف میکند. وزارت بازرگانی آمریکا در 13 می، اقداماتی را برای تقویت کنترل صادرات نیمهرساناها در دنیا اعلام کرد و به صنایع در مورد خطرات استفاده از ICهای محاسباتی پیشرفته چین، مدارهای یکپارچه از جمله تراشههای خاص «هوآوی اسند» هشدار داد. این دستورالعملها تراشههای هوش مصنوعی «هوآوی اسند»، از جمله مدلهای 910B، 910C و 910D را به عنوان اقلام محدود تعیین میکنند.
در سالهای اخیر، آمریکا به طور پیوسته تحریمهای مربوط به تراشه را علیه چین افزایش داده و پیشرفتهای این کشور در زمینههایی مانند هوش مصنوعی و محاسبات با کارایی بالا را هدف قرار داده است. تراشه هوش مصنوعی «هوآوی اسند 910» توانسته است در عملکرد آموزشی تا 20 درصد از پردازنده گرافیکی هوش مصنوعی «انویدیا A100» پیشی بگیرد. به عبارتی، این پردازنده گرافیکی هوآوی به عنوان نقطه عطف «دیپ سیک» چین برای حوزه نیمهرساناهای نوپا معرفی شده و این نگرانیهایی را برای آمریکا از نظر رقابت با چینیها ایجاد کرده و ماحصل آن اعمال تحریمها علیه چین شده است. کارشناسان هشدار دادهاند که این تحریمهای آمریکا، تلاش برای حذف چین از زنجیره تأمین جهانی تراشه است که میتواند به طور قابل توجهی به منافع صنعت نیمهرسانای آمریکا و شرکتهای آن آسیب برساند. اما به نظر میرسد با وجود کنترلهای صادراتی آمریکا بر تراشههای هوش مصنوعی، این تولیدکننده تراشه آمریکایی به دنبال ساخت یک مرکز تحقیق و توسعه در شانگهای است که به آن کمک میکند تا در چین به رقابت خود ادامه دهد.
گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.