6 دههای از ایجاد دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف میگذرد. دانشکدهای با 72 عضو هیئتعلمی که اولین بار در سال 1345، اقدام به پذیرش دانشجو کرد. استادان و دانشجویان دانشکده برق یکی از مهمترین دانشگاههای صنعتی کشور این روزها با 88 آزمایشگاه تلاش میکنند تا بتوانند یافتههای علمی را در حوزههای مهندسی سیستمهای قدرت و انرژی الکتریکی، مخابرات، مایکروویو و فوتونیک، سیستمهای کنترل، الکترونیک، سیستمهای دیجیتال و مهندسی پزشکی – بیوالکتریک به جامعه علمی کشور و دنیا عرضه کنند. با وجود اینکه این دانشکده تا امروز فارغالتحصیلان زیادی داشته که یا به جمع استادان دانشگاهی اضافه شدهاند و یا به عنوان متخصص در بخشی از صنعت کشور مشغول به کارند، اما انتقادهایی هم نسبت به عدم نقشآفرینی جدی آن در رفع چالشهای انرژی کشور مطرح میشود. دانشکدهای که شاید اولین انتظاری که از آن وجود دارد، حل و فصل مشکلات کمبود برق در خود دانشگاه صنعتی شریف است. مسئلهای که هرچند به گفته بابک حسین خلج، رئیس این دانشکده گامهایی برای تحقق آن برداشته شده، اما مسائل بودجهای مانع از رسیدن به نتیجه دلخواه شده است. به گفته این مقام مسئول، تجهیزات آزمایشگاهی این دانشکده نیاز جدی برای بهروزرسانی دارند و باید بودجههای مورد نیاز آن از سوی دولت، خیرین و خود فارغالتحصیلان تأمین شود. در ادامه مشروح گفتوگوی «فرهیختگان» با رئیس دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف را از نظر میگذرانید.
با توجه به اینکه از عمر دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف، 6 دههای میگذرد، از نگاه شما مهمترین دستاوردی که این دانشکده برای کشور داشته چه بوده است؟
اصلیترین دستاورد ما در حوزه آموزشی را باید همان فارغالتحصیلانی دانست که بسیاری از آنها در بهترین دانشگاههای دنیا، امروز در مقام استاد حضور دارند. به طوری که حدود 500 نفر از فارغالتحصیلان ما در حال حاضر جزء استادان دانشگاههای خارجی و داخلیاند. تعدادی از این فارغالتحصیلان هم امروز به عنوان استادان خود دانشکده محسوب میشوند. به عبارت دقیقتر در مجموع 250 نفر در دانشگاههای داخل کشور و حدود 200 نفر هم از دانشگاههای خارجی مانند MIT و استنفورد به عنوان استاد حضور دارند که زمانی در این دانشکده تحصیل میکردند.
از سوی دیگر ما حدود 13 هزار فارغالتحصیل در هر 3 مقطع کارشناسی، ارشد و دکتری داریم که بخش زیادی از آنها در شرکتهای مهم داخلی و خارجی حضور پیدا کردهاند. به طور مثال در شرکت اپل و دیگر شرکتهای مهم فناوری دنیا امروز بین 50 تا 60 نفر از فارغالتحصیلان این دانشکده در رده مهندسیهای بالا مشغول به کارند.
مسئلهای که باید به آن اشاره کنم این است که رئیس دانشکده مهندسی برق دانشگاه استنفورد در سال 2007 به صراحت اعلام کرد یکی از بهترین برنامههای دوره کارشناسی مهندسی برق در دنیا مربوط به دانشکده صنعتی شریف است.
همچنین بین ما و دانشگاه استنفورد طی سالهای 2005 تا 2010 برنامههای علمی مشترکی هم برگزار شده بود. از این رو باید بگویم که دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف هم از حیث فارغالتحصیلانی که در عرصه آکادمیک دنیا حضور دارند و هم آنهایی که در صنعت حاضرند، توانستهاند دستاوردهای خوبی داشته باشد.
در حوزههای پژوهشی اصلیترین دستاوردی که دانشکده برق در این 6 دهه به دست آورده را چه میدانید؟
در حوزههای پژوهشی در ابتدا باید این مسئله را ملاک قرار داد که عرصه مهندسی برق بسیار گسترده است. بخش مهمی از فارغالتحصیلان ما در حوزههای قدرت و وزارت نیرو در بخشهای پژوهشی فعالیت دارند و یکی از اصلیترین کارهای صورت گرفته در این حوزه را باید مرتبط با پژوهشگاه نیرو دانست. استادان این دانشکده، آن را ایجاد کردهاند. مسئله دیگری که زیرشاخههای دانشکده است، عرصه مخابرات است. در این حوزه پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات که مرکز تحقیقات مخابرات سابق هم به شمار میرود، از سوی استادان همین دانشکده ایجاد شده بود.
در زمینههای پردازش سیگنال که کاربردهای مختلفی هم دارد، استادان ما کارهای ویژهای کردهاند. در عرصه پزشکی هم شرکتهایی که در حوزه ساخت تجهیزات پزشکی فعالیت دارند هم باز از سوی فارغالتحصیلان ما ایجاد شدهاند که این نشان میدهد در این حوزهها هم توانستهایم اقدامات خوبی را برای کشور داشته باشیم.
اخیراً در حوزههای مهندسی ژنتیک و تشخیص بیماری با استفاده از دادههای DND هم فارغالتحصیلان ما ورود کردهاند. موضوع دیگری که باید به آن اشاره کنم این است که بعد از انقلاب، اولین مجموعهای که در کشور برای ساخت قطعات در الکترونیک راهاندازی شد، توسط استادان دانشگاه ما بوده است. در زمینههای بانکی هم در دهه 80 کل سیستمهای سوئیچهای شبکه بانکی که بعداً به شتاب و شاپرک تبدیل شد، کار استادان ما بوده است. همچنین در بانک مرکزی نیز مجموعه مرکز خدمات انفورماتیک هم از سوی استادان ما ایجاد شده بود. تقریباً ما مجموعهای از اقدامات عملی را در حوزههای مخابرات، الکترونیک، برق قدرت، پردازش سیگنال و پزشکی را داشتهایم که میتوان از آنها به عنوان دستاوردهای عرصه پژوهشی نام برد.
یکی از اصلیترین زیرساختها برای انجام فعالیتهای پژوهشی، وجود تجهیزات آزمایشگاهی و کارگاهی است، وضعیت دانشکده برق در این زمینه را چطور ارزیابی میکنید؟
اصلیترین چالش ما همان بحث تجهیزات است. دانشگاه صنعتی شریف جزء دانشگاههای شناخته شده کشور محسوب میشود و به همین دلیل بسیاری تصور میکنند که این دانشگاه از لحاظ بودجه و تجهیزات بهترین وضعیت را دارد، اما واقعیت اینگونه نیست. متأسفانه ما از لحاظ فضا نیز در مضیقه قرار داریم. به همین دلیل یکی از برنامههایی که آن را دنبال میکنیم، آن است که طرح توسعه دانشکده برق را جلو برده و بتوانیم فضای جدیدی را برای آزمایشگاههای جدید در عرصههای علمی مانند خودروهای برقی ایجاد کنیم. امروز قصد داریم در حوزه علوم اعصاب ورود جدی داشته باشیم تا بتوانیم تراشههای مغزی که کاربردهای پزشکی دارند را توسعه دهیم. با این حال باید بگویم در حوزه خودروهای برقی و انرژی خورشیدی هم با وجود اینکه استادان ما روی آنها کار میکنند، اما چون فضای کافی و تجهیزات آزمایشگاهی آن را در اختیار نداریم، عمده فعالیتها در حوزه پژوهش و نگارش مقاله و رساله مانده است. البته استادان زحمت کشیدهاند و با بودجههای محدود آزمایشگاههایی را هم در این حوزهها راهاندازی کردهاند، اما برای انجام فعالیتهای جدی در این حوزهها نیازمند کمک هستیم.
بهروزرسانی تجهیزات آزمایشگاهی برای روشن نگه داشتن موتور پژوهش دانشگاهی، یکی از الزامات اصلی است، آخرین باری که تجهیزات آزمایشگاهی دانشکده برق نوسازی شده، مربوط به چه سالی میشود؟
تجهیزات ما حدود 15 تا 20 سال است که بهروزرسانی جدی نشده است. یعنی آخرین بودجه عمدهای که دانشگاه در این زمینه گرفته برای 15 سال پیش است و بعد از آن سالانه بودجه محدودی را توانستهایم جذب کنیم. ولی نیازمند بودجه عمدهای هستیم که بتوانیم تجهیزات زیربنایی را خریداری کنیم. مسئله مهم این است که متأسفانه خود دانشگاه صنعتی شریف در حوزه بودجه مورد نیاز برای تجهیزات آزمایشگاهی با مشکل جدی روبهرو است که طبیعتاً دانشکده برق هم همین وضعیت را خواهد داشت.
در این سالها دولت تا چه میزان از بهروزرسانی تجهیزات و ساخت آزمایشگاههای جدید حمایت کرده است؟
حقیقت این است که طی سالهای اخیر بیشترین بودجهای که توانستیم جذب کنیم مربوط به بودجههای پرسنلی بوده که آن هم صرف تأمین حقوق استادان و غذای دانشجویان شده است. از این رو اینکه بخواهیم از طریق بودجههای دولتی، منابعی را برای تجهیز آزمایشگاهی داشته باشیم، خیلی محقق نشده است. با این حال امیدواریم از طریق خیرین، فارغالتحصیلان و مجموعههای دولتی بتوانیم کمکهایی را برای این حوزه دریافت کرده و آزمایشگاهها را به صورت آزمایشگاههای مرجع راهاندازی کنیم تا هم صنعت و هم دانشجویان از آن بهره ببرند.
هدفگذاریتان برای راهاندازی آزمایشگاههای مرجع متوجه کدام حوزهها است؟
یکی از این حوزهها را باید مربوط به خودروهای برقی بدانم. همچنین حوزه انرژی خورشیدی، علوم اعصاب و علوم داده هم از اهمیت بالایی برای ما برخوردار است که بتوانیم در این حوزهها دارای آزمایشگاه شویم.
برآوردی از بودجه مورد نیاز برای نوسازی تجهیزات آزمایشگاهی دانشکده انجام شده است؟
سؤال سختی است. اما باید بگویم که در کشورهای خلیج فارس مانند امارات چند دانشگاه داریم که شاید عمرشان به 5 یا 6 سال هم نمیرسد، اما آنها آزمایشگاههایی در حوزههای پردازش، رباتیک و... دارند که ارقام بودجهایشان در حد چند ده میلیون دلار است، در حالی که بودجههایی که ما توانستیم برای این حوزه جذب کنیم، حداکثر 100 هزار دلار بوده است. یعنی بودجه آنها به نسبت ما در کشورهای منطقه، 100 برابر بیشتر است. البته بودجه کشورهای اروپایی و آمریکا کاملاً متفاوت هستند اما کشورهای حاشیه خلیج فارس هم سرمایهگذاری بالایی در حوزه تجهیزات آزمایشگاهیشان انجام دادهاند.
امروز مهمترین پروژه و حرکت نوآورانهای که دانشکده برق در دست اجرا دارد، چیست؟
ما پروژههای متنوعی را در حال انجام داریم. یکی از پروژههایی که در طول یک سال گذشته شروع کردهایم در حوزه ناترازی برق و مدیریت مصرف انرژی ساختمانها است. به طوری که خود ساختمانهای دانشکده را به تجهیزات جدیدی مجهز کردهایم که بتوانیم وضعیت مصرف انرژی را مانیتور کنیم. همچنین بحث نصب نیروگاه کوچک خورشیدی در سقف دانشکده را شروع کردهایم اما چون بودجه آنها کم بوده، همه این پروژهها در مقیاس کوچکی دنبال شده است. امیدواریم بتوانیم بودجه بیشتری را کسب کنیم تا این پروژهها را گسترش دهیم.
به طور خاص با وزارت نیرو و یا دیگر نیروگاهها پروژهای در این زمینه ندارید؟
از لحاظ بودجهای برداشتم آن است که وزارت نیرو با چالش روبهرو است و به همین دلیل نتوانسته آن طور که باید حمایت بودجهای خاصی را برای انجام پروژهها داشته باشد. به طور مثال با اپراتورهای موبایل هم چند پروژه در حوزههای مختلف مانند هوشمندسازی تعریف کردهایم. اما در همه این موارد مباحث بودجهای پررنگ است و متأسفانه نتوانستهاند آن طور که باید حمایتهای لازم را برای انجام این پروژهها از دانشکده داشته باشند. شاید بد نباشد این را هم بگویم که چنین پروژهای برای آن است که بتوانیم خرابیهای اپراتور را با استفاده از هوش مصنوعی از قبل پیشبینی کنیم. اصطلاحاً به این قبیل پروژهها هم سیستمهای نگهداری پیشبینانه میگویند. البته این پروژه تنها مختص مخابرات نیست و در صنایع هم کاربرد دارد. در همین راستا با چندین پتروشیمی صحبت کردیم و آنها هم علیرغم علاقهمندی، اما به دلیل مسائل بودجهای هنوز نتوانستهاند کار را با ما شریک کنند.
در حالی که دانشگاه صنعتی شریف دارای دانشکده برقی با عمر 60 ساله است، اما سال گذشته این دانشگاه برای حل مشکل قطعی برق، اقدام به خرید7 دستگاه دیزل ژنراتور برق اضطراری جدید کرد. از نگاه شما چرا دانشگاه نتوانسته با وجود برخورداری از ظرفیت علمی مشکل مربوط به تأمین برق را به شکل دیگری مدیریت کند؟
دانشگاه صنعتی شریف در طول 10 و 15 سال گذشته از لحاظ بودجهای وضعیت خوبی نداشته است. بنده وقتی سری به دانشگاههای شهرستانی میزنم، میبینم که وضعیتشان هم از لحاظ فضا و هم از لحاظ امکانات به مراتب نسبت به دانشگاه شریف بهتر است. متأسفانه طی سالهای گذشته به دانشگاه شریف بنا بر دلایل مختلف چندان توجهی نشده که یکی از آنها هم مربوط به چگونگی تأمین برق خواهد بود. این را هم باید بگویم که قطعاً از هفته آینده که قطعی برق آغاز میشود، باز هم شاهد مشکل در این زمینه خواهیم بود.
استادان قطعاً ایدههای نوآورانه برای حل چالشها مانند کمبود برق دارند، چرا از همان ایدهها برای رفع چالشها بهره نمیگیرید؟
برای عملیاتی کردن این ایدهها نیاز به بودجه داریم. مسئلهای که باید به آن دقت شود این است که گاهی ما ایدهها را در حد آزمایشگاهی عملیاتی میکنیم که همین الان نیز استادان ما همین کار را انجام میدهند. به طور مثال گفتم که ما روی سقف دانشکده برق، نیروگاه کوچک خورشیدی را راهاندازی کردیم، اما زمانی که بخواهیم این نیروگاه را در مقیاس بزرگتر ایجاد کنیم، نیازمند حمایت مالی هستیم. یعنی باید پنلها در مقیاس بزرگتر خریداری و نصب شود. واقعیت آن است که باید بودجهای که برای اجرای ایدههای استادان در سطح گسترده تأمین شود. اما عملاً بودجههایی که به دانشگاه میآید هم صرف رفع نیازهای اولیه میشود. به طور مثال تا جایی که اطلاع دارم امروز دانشکده شیمی ما در تأمین مواد اولیه با مشکل روبهرو است و شرایط امروز باعث شده تا بودجهها برای رفع نیازهای فوری هزینه شود.
نیروگاه پنل خورشیدی که روی سقف دانشکده نصب شده، امکان تأمین کل برق مورد نیاز ساختمان دانشکده را دارد؟
خیر؛ چراکه تعداد پنلهایی که خریداری کردهایم تنها میتواند نیاز برق یک طبقه ساختمان را تأمین کند. برای این کار نیازمند بودجه زیادی هستیم که بتوانیم نیروگاه را گسترش دهیم. البته به دنبال آن هستیم اما برای عملیاتی کردن آن همان بودجه را نیاز داریم.
مسئله اینجاست که بحث پنل خورشیدی و مقوله ناترازی را ما سالهاست که مطرح میکنیم اما آن طور که باید جدی گرفته نمیشد. دکتر هاشم اورئی، استاد مهندسی برق دانشگاه شریف سالهاست که در این زمینه مقاله مینویسد اما تازه امسال این حوزه مورد توجه قرار گرفته است. در حقیقت ما شاهد یک نوع تأخیر در توجه به این حوزهها هستیم. در حوزه هوش مصنوعی و پردازش هم همین مسئله را داریم. یعنی کشورهای دیگر سالهاست پردازشگرهای قویای را خریداری کردهاند اما ما هنوز در این زمینه سرمایهگذاری نکردهایم. به عبارت دقیقتر باید بگویم که ما تأخیر زیادی در این زمینهها داریم که امیدوارم بتوانیم آنها را جبران کنیم.
میتوان دانشگاه صنعتی شریف را نماد بهرهوری انرژی کشور کرد؟
بله، اما بخشی از تحقق این مسئله باز هم به راهکارهایی برمیگردد که نیاز به بودجه دارد. نگاه کنید ما امروز مانیتورینگ شبکه را در دانشکده برق برای اینکه بدانیم وضعیت شبکه و میزان مصرف چگونه است، شروع کردهایم. البته این کار از سال گذشته با اختصاص بودجهای از سوی خود دانشگاه آغاز شده و تا امروز 30 درصد از مصرف انرژیمان در تابستان کاهش پیدا کرده است. اما این کار تنها به دانشکده برق محدود شده، در حالی که لازم است تا این مسئله در دیگر دانشکدهها هم دنبال شود؛ اما دلیل عدم تحقق آن همان محدودیتهای منابع مالی است. طبیعتاً باید به سمتی برویم که این کار به عنوان یک نماد تبدیل شده و دیگر بخشها هم بتوانند از آن الگوبرداری کنند. البته ما سالهاست که بحث مانیتورینگ را مطرح کردهایم اما به تدریج دانشگاه توانست بودجههایی را برای تحقق این کار جذب کند. با این حال امیدوارم با مباحثی که از سال گذشته مطرح شده و همچنین جدیتر شدن بحث ناترازی، مسئولان و بخش خصوصی بتوانند کمکهای بیشتری را در این حوزه داشته باشند.
با وجود اینکه امروز دانشکده برق توانسته متخصصان زیادی را در عرصههای مختلف تربیت کند، اما وقتی از نگاه جامعه به دستاوردهای این دانشکده بنگریم، شاید اینطور عنوان شود که دانشکده نتوانسته است در سطح ملی کاری برای رفع چالشهای انرژی انجام دهد، دلیل این مسئله را چه میدانید؟
واقعیت این است که حمایت از دانشگاهها ضعیف بوده و توصیههایی هم که استادان مطرح میکنند در عمل از سوی مسئولان جدی گرفته نشده است. تازه طی سالهای اخیر است که مسئولان به موضوعاتی مانند ناترازی انرژی توجه و به صحبتهای استادان توجه بیشتری دارند. نگاه کنید آقای هاشم اوروئی چندین سال است که مقالات مختلفی را درباره انرژیهای تجدیدپذیر مینویسد، اما تازه 3 و 4 سال است که این موضوع در سطح جامعه گسترش پیدا کرده و مورد توجه قرار گرفته است. تصور میکنم سیستم تصمیمگیر ما با تأخیر به جایگاه دانشگاهها مثل دانشگاه صنعتی شریف پیبرده است، در حالی که میبینیم در حوزههایی مانند نظامی، چون نقش دانشگاهها پررنگتر بوده، وضعیت دستاوردی هم متفاوت شده است.