هرساله با نزدیک شدن به نمایشگاه کتاب، بسیاری از علاقهمندان به کتاب سعی میکنند در باب خرید کتاب وسواس داشته باشند و حداقل در ایام نمایشگاه دست به خرید هر کتابی نزنند. به همین جهت، لیستهای پیشنهادی برای خرید کتاب بسیار مورد توجه قرار میگیرد. از این رو، مسئله «چه کتابی» اهمیت پیدا میکند. بر همین اساس، «فرهیختگان» در این شماره قصد دارد لیستی از کتابهایی تاریخی و عمدتا در حوزه اندیشه که ارزش خواندن و توجه را دارند، معرفی کند. هرچند قصد نداریم در لیست پیشنهادی که ارائه میشود، ادعایی مبنی بر تفاوت را عرضه کنیم. نگارنده این متن معتقد است کتابهایی که معرفی میشوند، در حقیقت به مقدار واقعی به آنها توجه نشده است و شاید معرفی مجدد باعث شود توجه بیشتری از جانب مخاطبان به آنها صورت گیرد. به همین جهت، این لیست کتابهایی که صرفاً تازه منتشر شدهاند را مد نظر قرار نداده و شامل کتابهایی است که در دو سال گذشته به چاپ رسیدهاند.
لویناس، مکتب فرانکفورت و روانکاوی
این کتاب اثر سی فرد آلفرد از نشر ققنوس است. در این کتاب، آلفرد شخصیتها و مکاتب متعددی را به صحنه میآورد. در این کتاب با آرای لویناس درباره دیگری و چهرهاش آشنا میشویم. از میان اعضای مکتب فرانکفورت، آرای تئودور آدورنو مطرح میشود. آلفرد در فصل سوم کتاب، لویناس و آدورنو را رویاروی هم قرار میدهد، اما روانکاوان نیز به این بزم متفکران دعوت شدهاند و آلفرد میکوشد فروید و دونالد وینیکات را به گفتوگو با لویناس بکشاند. اما این پایان ماجرا نیست. آلفرد اشخاص دیگری را نیز به میان صفحات کتاب پرتاب میکند. آیریس مرداک و هانا آرنت نیز وارد گفتوگو با لویناس میشوند و فصل چهارم کتاب حتی پای آیزایا برلین و مفاهیم معروف او را هم به میان میکشد. آلفرد در این کتاب با مفاهیم مهم لویناسی همچون دیگری، چهره و نامتناهی کلنجار میرود و با سیر در قلمروهای دیگری همچون روانکاوی و فلسفۀ سیاسی و اجتماعی، غنای بیشتری به مباحث فلسفی و دینی لویناس میدهد.
مسائل اخلاقی معاصر
کتاب اثر لارسام هینمن از نشر ترجمان است. آیا سقطجنین مجاز است؟ آیا اعدام منصفانه است؟ آیا میتوان تروریستها را شکنجه کرد تا اطلاعاتشان را افشا کنند؟ آیا لقاح مصنوعی از نظر اخلاقی رواست؟ اقلیتهای جنسی چه حقوقی دارند و ماهیت گرایششان چیست؟ تبعیضهای جنسیتی و فقر ریشه در کجا دارند؟ آیا در قبال محیطزیست و حیوانات وظایفی داریم؟ در فضای مجازی چطور؟ پاسخ دادن به این سؤالات مستلزم دانستن برخی مفاهیم اخلاقی، اصطلاحات و نظریههاست. لارنس هینمن این پرسشها را به سه بخش کلی و نهایتاً به دوازده عنوان تقسیم کرده که نام فصلهای این کتاباند. ساختار هرکدام از فصلها شامل روایتهایی از صاحبنظران آن حوزه یا کسانی است که بهنحوی با آن موضوع مرتبط شدهاند. در ادامه، هینمن طرح کلی مسئله و تقسیمات مفهومی آن را ارائه میدهد و سپس استدلالهای موافقان و مخالفان موضوع آورده میشود. هینمن در انتهای هر فصل منابع مفیدی برای مطالعه بیشتر معرفی کرده که در کنار خودآزماییها و دیگر ابزارهای آموزشی، مباحث کتاب را غنا و وسعت میبخشند.
غروب زیست جهان ایرانی در گفتوگو با نسلهای بیتاریخ
اثری از بیژن عبدالکریمی که نشر نقد فرهنگ آن را منتشر کرده است. در چند دهه اخیر، به دلیل اتفاقات و تغییرات تاریخی مختلف، شاهد ظهور نسلهای جدیدی هستیم که با نسلهای گذشته تفاوتهای چشمگیری دارند. این تفاوتها عبارتند از گسست و شکافی بزرگ با سنن دینی، ارزشهای معنوی و میراثهای فرهنگی و تاریخی. این شکاف نه تنها درک ما از میراثهای گذشته را تحتتأثیر قرار داده است بلکه به ما احساسی از بیآینده بودن و عدم اتوپیایی برای آینده را القا کرده است. به عبارت دیگر، نسلهای جدید به علت این تفاوتها با گذشته و آینده به شکل معناداری متصل نیستند. به این علت، نویسنده آنها را «نسلهای بیتاریخ» معرفی میکند؛ یعنی نسلی که تنها در «حال زندگی» و در «زمان حال» قرار دارند. این ظهور نسلهای جدید در ایران نشانگر تولد یک جامعه و ایران نسبتاً جدید است. این تغییرات باعث میشود که ما با مسائل اجتماعی، فرهنگی و تاریخی ناشناختهای روبهرو شویم که نه نهادهای سنتی و مذهبی ما و نه دانشگاهها و روشنفکران ما آمادگی لازم برای مواجهه با آنها را دارند. نسلهای جدید با نسلهای گذشته و تغییراتی که در جامعه و جهان ایرانی رخ میدهد، در معنایی بیشتر به غروب زیست جهان ایرانی شاهد خواهند بود. اما سوال اینجاست که آیا در پشت این غروب و نقشهبرداری نسلهای جدید، امید به یافتن یک آینده تازه و واقعی وجود دارد؟ آیا مانند برخی از شاعران و متفکران میتوان در تاریکی توازنی را احساس کرد؟ آیا در این دوران بینشانه و در عصر سرگردانی ما همچنان میتوانیم نشانهها را جستوجو کرده و از آنها سخن بگوییم؟
مسائل نظریهٔ سیاسی
این کتاب اثری است از کاتریونا مک کینون که نشر نو آن را منتشر کرده است. کتاب «مسائل نظریه سیاسی» معرفی جامع و روشن و دقیقی است از مهمترین مباحث در حوزۀ نظریۀ سیاسی. هریک از فصلهای این کتاب را یکی از متخصصان برجسته نوشته و این فصلها طیف گستردهای از موضوعات را شامل میشوند، از بحثهای دیرپا درباره دموکراسی و آزادی گرفته تا مسائل حساس کنونی از جمله چندفرهنگگرایی و محیط زیست. یکی از ویژگیهای شاخص این کتاب، ارتباط بحثهای نظری آن با مسائل واقعی ملموس است. میتوان گفت یکی از هدفهای کتاب این است که به خواننده نشان دهد نظریهپردازی در حوزۀ سیاست چگونه میتواند با مشکلات روزمره مرتبط باشد و به حصول درکی بهتر از آنها و احیاناً یافتن راهحلی برایشان کمک کند. «مسائل نظریۀ سیاسی» به شکلی تنظیم شده که برای استفاده به عنوان کتاب درسی کاملاً مناسب است و البته برای تمام علاقهمندان به نظریۀ سیاسی میتواند جذاب باشد. این کتاب تمام مسائل نظریۀ سیاسی را به چهارده موضوع مهم تقسیم میکند و در هر فصل به یکی از این مسائل میپردازد. در بین این مسائل، هم مسائل قدیمی مانند تکلیف سیاسی و دموکراسی دیده میشود و هم مسائل جدید مانند عدالت و نسلها و محیط زیست به چشم میخورد. این چهارده مسئله عبارتاند از اقتدار و تکلیف سیاسی، ملت - دولت، جنگ و مداخله، دموکراسی، آزادی، مدارا، برابری و عدالت اجتماعی، حقوق بشر، چندفرهنگگرایی، شهروندی، محیط زیست، جنسیت، عدالت جهانی و نسلها. بعضی از این مسائل به روابط بیناشخصی مربوط میشوند، برخی به روابط شخص و دولت و برخی دیگر هم به روابط بینالملل.
زندگی خوب و بسنده
اثر آورام آلپرت که نشر بید گل آن را منتشر کرده است. ما در جهانی زندگی میکنیم که یکسر حول برتریجویی میگردد. گویی همواره ناگزیریم در میان ثروتمندترین، قدرتمندترین یا مشهورترین افراد جایی برای خودمان بیابیم. این کتاب شرح میدهد که هیچکس از این نظم اجتماعی رقابتمحور نفعی نمیبرد و زیستن راهورسم دیگری هم دارد: زندگی خوب و بسنده برای همه.
آورام آلپرت نشان میدهد که دغدغه برتریجویی ما را دچار تنش و اضطراب بیوقفه میکند، به روابطمان آسیب میرساند، به نابرابری گسترده سیاسی و اقتصادی دامن میزند و محیطزیستمان را به ویرانی میکشاند. آلپرت توضیح میدهد که چطور میتوانیم از جهانبینی برتریجویی دست بکشیم و جامعهای بسازیم که در آن همه بتوانند شکوفا شوند و ببالند. وقتی کمتر درگیر رقابت با یکدیگریم، میتوانیم معنا و هدفی تازه در زندگی بیابیم، نیازهای مادی و عاطفیمان برآورده میشود و از فراغت بیشتری در زندگی بهره میبریم. با اینهمه، آلپرت آرمانشهری دروغین را وعده نمیدهد، بلکه تأکید میکند که زندگی هرگز نمیتواند بهتر از خوب و بسنده باشد، چون بهناگزیر همیشه با حوادث و مصیبتهایی مواجهیم که مهارشان از دستمان خارج است. بنابراین، دیگر نباید انسانها را به دو دسته برندگان و بازندگان تقسیم کنیم و باید مطمئن شویم همه از منزلت و کفایت، سهمی برابر ببرند. کتاب روشنگر و بحثبرانگیز زندگی خوب و بسنده نشان میدهد که چطور میتوانیم بهجای اینکه در گیرودار رقابت نفسگیر برای رسیدن به رأس هرم یکدیگر را از میدان بهدر کنیم، با همکاری هم، زندگی خوب و بسندهای برای همه به ارمغان آوریم. زندگی خوب و بسنده کتاب فوقالعادهای است. آلپرت با لحنی صمیمی و استدلالهایی نافذ و گیرا ثابت میکند تعهد نهادینه و اغلب ناگفتهمان به برتریجویی مانع بهبود وضع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ما میشود. شاید آموختنِ طلبِ زندگی خوب و بسنده کلید تحول اجتماعی باشد.
متن کامل گزارش سیدجواد نقوی، خبرنگار گروه ایده حکمرانی را در روزنامه «فرهیختگان» بخوانید.