فرهیختگان: بعد از خروج آمریکا از برجام و عدم اجرای تعهدات از جانب طرفهای اروپایی، ایران با قانون «اقدام راهبردی مؤثر برای لغو تحریمها» به این بدعهدی واکنش نشان داد تا به این طریق خویشتنداری غیرضرور ایران پایان یابد. اروپاییها که در ماجرای آشوبهای 1401 سطح تنش با ایران را به سطح اعلا رسانده و حتی حمایت علنی از اپوزیسیون در بالاترین سطح را نیز در دستور کار قرار دادند، در دولت بایدن سعی کردند از مذاکره با ایران سر باز زده تا به این طریق در پی افزایش تنش در منطقه، برخلاف سیاستهای رادیکال بایدن و نتانیاهو قدم برنداشته باشند. معاون وزیر خارجه ایران پیش از این در نیویورک با اروپاییها یکبار مذاکرات مقدماتی داشته است.
در دوره دوم مذاکرات کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد اگر ایران نتواند مشکلاتش را با آمریکا حل کند، ما کاری از دستمان برنمیآید. این رویه حتی بعد از روی کار آمدن ترامپ و شروع مذاکرات ایران آمریکا در مسقط با اینکه ایران پیامهایی فرستاد که اروپاییها مذاکراتشان را ادامه دهند، تداوم پیدا کرد و اروپاییها سعی کردند خود را بیرغبت نشان دهند. دلایل متعددی برای این عدم رغبت میتوان برشمرد.
نخست، اروپاییها از این موضوع ناراحت بودند که دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا در تصمیمگیریهای خود با آنها مشورت نکرده بود.
دوم، آنها در مذاکرات جاری مشارکت نداشتند و انتظار داشتند ایران تلاش بیشتری برای جلب مشارکت آنها انجام دهد یا حداقل زمینهای برای حضورشان در مذاکرات فراهم کند.
سوم، اروپا همواره نسبت به همکاری ایران با روسیه، بهویژه با اتهام زدن به ایران در ارتباط با جنگ اوکراین، انتقادهایی مطرح کرده است. اروپاییها معتقدند این همکاریها که به ادعای آنها صورت گرفته، امنیت اروپا را به خطر انداخته است.
در همین راستا، وزیر امور خارجه فرانسه روز دوشنبه در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد، ضمن اشاره به مسائل مرتبط با ایران، بهطور خاص بر موضوع به خطر افتادن امنیت اروپا تأکید و اتهاماتی را در این زمینه مطرح کرد. ژان نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه تهدید کرده اگر مذاکرات ایران و آمریکا منافع امنیتی اروپا را تأمین نکند، مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد. این درحالی است که روز سهشنبه کریستف لوموان، سخنگوی وزارت خارجه فرانسه در گفتوگو با شبکه العربیه گفت: «دیپلماسی تنها راهحل پرونده هستهای ایران است.»
پس از این اظهارات، سید عباس عراقچی روز گذشته خبر داد در دور چهارم مذاکرات که در رم برگزار میشود ایران با کشورهای اروپایی مذاکره خواهد کرد. احتمالاً یکی از مهمترین موضوعات مطرح در این مذاکرات، مسئله «مکانیسم ماشه» یا اسنپبک است که بهعنوان ابزاری برای بازگرداندن تحریمهای بینالمللی علیه ایران طراحی شده است.
اروپا به دنبال جلب توجه ترامپ
اروپاییها که خود را از استراتژی ترامپ در سیاست خارجه حذفشده میبینند و ترامپ نیز با حذف صندلی مکرون از مذاکرات با زلنسکی در حاشیه مراسم تشییع پاپ فرانسیس این حذف را عیان کرده است، اکنون تلاش دارند تا به نحوی خود را به متن تصمیمگیریها بازگردانند. در این رابطه تهدید به فعالسازی مکانیسم ماشه اقدامی محسوب میشود که از سویی با هدف اثر گذاشتن بر مذاکرات تهران واشنگتن مطرح شده تا بیاثری در مذاکرات آمریکا و اوکراین جبران شود و از سوی دیگر با هدف تحت فشار قرار دادن ایران در میز مذاکرات و جلب توجه ترامپ انجام میشود، لذا طرف آمریکایی چه از مواضع فعلی اروپا مطلع باشد و چه نباشد، آن را اقدامی در راستای منافع خود میبیند.
برای مدیریت این چالش، ایران در مذاکره باید استراتژی مشخصی درباره تعویق یا تعلیق این مکانیسم داشته باشد. این استراتژی میتواند شامل مذاکره مستقیم با آمریکا و طرح این مطالبه باشد که واشنگتن باید متحد خود را از فعال کردن مکانیسم ماشه برحذر دارد.
همچنین این موضوع باید گوشزد شود که ایران فعالسازی مکانیسم ماشه را صرفاً از جانب اروپا ندانسته و آن را سیاستی هماهنگ با آمریکا تلقی خواهد کرد و متناسب با آن اقدامات واکنشی نشان خواهد داد. چنین موضعی باعث میشود تا طرف آمریکایی این راهبرد را که ضمن فعالسازی مکانیسم ماشه و تحت فشار قرار دادن ایران، خود را مبرا از تنشافزایی معرفی کند، کنار بگذارد؛ چراکه کشورهای اروپایی به دلیل وابستگی سیاسی و استراتژیک به ایالات متحده، نمیتوانند بهطور کامل مستقل از اراده آمریکا تصمیمگیری کنند.
نقطه نزاع اصلی
نقطه نزاع اصلی در مذاکرات کنونی، حول محور مکانیسم ماشه و پیامدهای فعالسازی آن متمرکز است. مکانیسم ماشه که در بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام پیشبینی شده، به هر یک از طرفهای توافق اجازه میدهد در صورت ادعای نقض تعهدات توسط طرف دیگر، موضوع را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهد. این فرایند میتواند به بازگشت خودکار تحریمهای بینالمللی علیه ایران منجر شود. این ابزار از چند جهت برای ایران حساسیتبرانگیز است. فعالسازی مکانیسم ماشه میتواند تمام دستاوردهای اقتصادی و سیاسی ایران از برجام را در مدت کوتاهی از بین ببرد. با توجه به خروج آمریکا از برجام، ایران نگران است که ایالات متحده از طریق متحدان اروپایی خود، بهطور غیرمستقیم مکانیسم ماشه را فعال کند.
همچنین ایران معتقد است اروپا در گذشته نتوانسته به تعهدات خود برای جبران خسارات ناشی از خروج آمریکا از برجام عمل کند و این موضوع اعتماد ایران به اروپا را کاهش داده است که ارائه پیشنهادهایی برای رفع این بیاعتمادی، سخت خواهد بود. یکی از عوامل پیچیدهکننده مذاکرات، تأثیر بحران اوکراین بر روابط ایران و اروپاست. اروپا به دلیل حمایت از اوکراین و تقابل با روسیه، ایران را بهعنوان یک بازیگر نزدیک به روسیه در این بحران میبیند. این دیدگاه باعث شده اروپا با احتیاط بیشتری در مذاکرات با ایران عمل کند و مکانیسم ماشه را بهعنوان ابزاری برای فشار بر ایران حفظ کند.
با توجه به اهمیت مکانیسم ماشه و خطرات آن برای ایران، یکی از محورهای اصلی مذاکرات باید حول مدیریت این ابزار باشد. ایران میتواند پیشنهاد دهد که تعویق یا تعلیق موقت مکانیسم ماشه بهعنوان بخشی از مذاکرات مستقیم یا غیرمستقیم با ایالات متحده مطرح شود. اما اجرای این پیشنهاد با چالشهای متعددی مواجه است. کشورهای اروپایی در مورد نحوه برخورد با ایران و مکانیسم ماشه دیدگاههای متفاوتی دارند و آمریکا نیز ممکن است از اروپا بخواهد که مکانیسم ماشه را بهعنوان اهرم فشار تا آخرین دقایق قبل از رسیدن موعد بندهای غروب حفظ کند تا در صورتی که نتوانست ایران را به امتیازدهی مجاب کند، در دقیقه 90 آن را فعال کرده و تحریمهای ضدایرانی سازمان ملل را احیا کند.